هنر ساسانی که از عناصر هنری کهن در قالب ذوق و سلیقه ی آن عصر شکل گرفت، تا اندازه ی زیادی دنباله رو سنتهای فرهنگی و هنری هخامنشی و اشکانی بود که با فتح ایران به دست مسلمانان، هنر اسلامی از آن تأثیر یافت. اینکه مسلمانان چگونه به هنر عصر ساسانی توجه کردند، به چند عامل بستگی دارد: اول آنکه مسلمانان خود فاقد هرگونه هنر و به ویژه معماری سنتی بودند که از عربستان به ایران و به تمدن ایران ساسانی وارد شده که بی تردید، کنجکاوی آنان درمورد آثار فرهنگی ایرانیان از نخستین عوامل بشمار می آید. دوم آنکه مسلمانان تمایل به سکونت در ایران داشته و دلیل این ادعا از مهاجرتهای فراوان آنان به ایران پیداست، لذا برای پیوند با ایرانیان مسلمان و غیرمسلمان، ناگزیر بودند آثار فرهنگی آنان را حفظ، تقلید و یا تکریم نمایند. سوم اینکه آثار عهد ساسانی به طور قطع با فرهنگ و جهان بینی اسلامی عجین شده و مقطع جدیدی از تاریخ روابط مسلمانان و ایرانیان را پدید آورد که به آن، تمدن اسلامی گفته شد. علاوه بر عوامل فوق ، با ورود اسلام به ایران، اگرچه جمعیت عظیمی از ایران در همان آغاز آئین کهن زردشتی را کنار گذاشته و با شوق و رغبت پذیرای آئین اسلام شدند ولی آنها هویت فرهنگی، ملی و فکری خود را حفظ نموده و روح اسلامی در آن دمیدند و به آن، جان تازه ای بخشیدند. یکی از جلوه های فرهنگی ، هنری ایران آن روزگار هنر معماری می باشد که یادگاری است از سلسله های حکومتگر پیش از اسلام در ایران که در قالب هنر معماری ساسانی به ایران دوره ی اسلامی منتقل شد و ایرانیان مسلمان به حفظ این دستاوردهای فرهنگی و هنری پیشین خود پرداختند و به آن جلوه ای متعالی بخشیدند که نمود آن را در بنای مساجد ایرانی در 5 قرن اول اسلامی در ایران می توان مشاهده کرد و تأثیر شاخصه های معماری ساسانی بر معماری مساجد ایرانی تا قرن پنجم هجری، که عنوان این رساله است، ضمن در برداشتن موضوع غلبه ایدئولوژی و جهان بینی اسلامی بر نظام کهن ساسانی و پذیرش آئین اسلام در ایران به جای آئین زردشت، حفظ و استمرار فرهنگ و تمدن ایرانی را در تجلی هنر معماری ایرانی در مساجد و بناهای اولیه اسلامی در ایران گواه است. این رساله افزون بر بررسی مولفه های هنر معماری ایران عصر ساسانی، به این مسئله می پردازد که ایران اگرچه به مدت دو قرن تابع حکومت اعراب مسلمان (حکام اموی و عباسی) قرار گرفت، اما نه تنها در فرهنگ عربی مستحیل نشد و هویت کهن خویش را بازشناخت که جهان اسلام را وامدار امکانات مدنی و فرهنگی خود نمود.

در این رساله طی هشت فصل با عناوین دوران کودکی و جوانی، ازدواجها، فعالیت های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی به تبیین حضورش در دوره پهلوی دوم پرداخته شده است. همجنین در فصل آخر به تحلیل شخصیت ایشان و آخرین لحظه های حضورش در ایران پرداخته شده است.

خلیج فارس به عنوان منطقه ای استراتژیک، همواره از اهمیت و جایگاه تاریخی ویژه ای برخوردار بوده است. این منطقه از روزگار باستان تاکنون به لحاظ تجارت و منابع غنی موجود در آن، مورد توجه اقوام و ملل مختلف بوده است. ایالت فارس به دلیل موقعیت سوق الجیشی و قرارگرفتن در مسیر راه های مهم تجاری کشور همواره حائز اهمیت فراوان بوده است. در خلال سال های 1293- 1324 ش / 1914- 1945م، حمل و نقل کالا از بنادر مهمی چون بوشهر و تا حدودی بندرعباس از طریق ایالت فارس صورت می گرفت. استقرار نیروهای انگلیسی در فارس، ایلات و یاغیان مسلحی که در این منطقه ساکن بودند و جنگ های جهانی اول و دوم و قحطی، امنیت راه های تجاری فارس را مختل و اهمیت توجه به راه های این ایالت را در این زمان دو چندان کرد. در واقع این مسیر را بایستی یکی از شاهراه های مهم اقتصادی ایران در جنوب به شمار آورد. اشغال ایران توسط متفقین در طول دو جنگ جهانی، تأثیراتی بر اوضاع سیاسی و اقتصادی ایران گذاشت. حضور آنها موجب رکود تجارت در ایران و از جمله در جنوب گردید. از آنجا که فارس در معرض عبور و حمل و نقل متفقین قرار داشت، متأثر از این اوضاع بود. انگلیسی ها در راستای منافع خود، اقدام به شوسه کردن جاده ها کردند، که به بهبود راه های تجاری کمک کرد. اما عوامل متعددی موجب اختلال در امر تجارت منطقه بود، که شاید مهمترین آن ناامنی راه ها به واسطه ی راهزنی، شورش ایلات، دخالت عناصر بیگانه و عدم قدرت دولت مرکزی بود. رقابت دولت های انگلیس، آلمان و عثمانی در خاک ایران به این مشکلات دامن می زد که سرانجام در زمان رضاشاه با استقرار دولت جدید آرامش نسبی برقرار گردید. در عصر رضاشاه توجه جدی به راهسازی شد. امنیت هم نسبت به گذشته افزایش یافت و شرایط مناسب تری برای تجارت فراهم گردید. اما همچنان نارضایتی از خرابی راه ها و ناامنی وجود داشت که به رونق تجارت آسیب می رساند، علی رغم مشکلات موجود، بستر مناسب تجارت، هم جواری با خلیج فارس و تعاملات افزون تر با دول بیگانه موجب تردد بیشتر تجار داخلی و خارجی در راه های مواصلاتی جنوب گردید. این امر باعث گردید که تعدادی از کشورها اقدام به تأسیس شرکت های تجاری و حتی کنسولگری در شهرهای تجاری جنوبی نمایند. این رساله بر آن است تا به بررسی چگونگی وضعیت راه های تجاری فارس در خلال سال های 1324_ 1293 ش / 1945_ 1914م با تکیه بر منابع کتابخانه ای و آرشیوی بپردازد.

فرماندهان سپاه اسلام از میان افرادی ورزیده، کارکشته و قابل اعتماد انتخاب می شدند، که هر کدام فراخور قابلیت ها و نسبت و قوم و قبیله ای که داشتند برای مأموریت های نظامی و غیرنظامی انتخاب می شدند. در این رساله انگیزه های پیامبر(ص)از انتخاب هر یک از فرماندهان، چگونگی انجام مأموریت ونقش هر یک از فرماندهان در پیروزی و شکست مأموریت ها مورد بررسی قرار می گیرد. پیامبر(ص) از میان مهاجرین و انصار و بزرگانی که روز به روز به اسلام می گرویدند، فرماندهانی با کفایت و متناسب با مأموریت هایی که در پیش بود، بر می گزید و از مدینه، یعنی مقرّ فرماندهی کل، به آن مأموریتها می فرستاد. این مأموریت ها متناسب با دوره ای که شکل می گرفتند و مقصد و مقصودی که به خاطر آن اعزام می شدند به چند دسته تقسیم می شدند: اول مأموریت های جنگی که سرایای غارت، یورش، ترور و حتی غزوه را شامل می شد و فرماندهانی با قابلیت های نظامی بالا و عالم به علوم نظامی و ماهر در فنون جنگی، آنها را هدایت می کردند. دوم مأموریت های غیرنظامی یا کمتر نظامی شامل کسب اطلاعات، تبلیغ، ویرانی بتکده ها، جمع آوری زکات، و رساندن نامه ها و پیغام های پیامبر به ملوک و قبایل می شود. فرماندهانی که برای این مأموریتها می رفتند اغلب افرادی با تقوا و آشنا به قرآن و احکام اسلامی، سخنور، باهوش، دانا، با تدبیر و بیشتر با رتبه نظامی پایین تر از فرماندهان گروه نخست اعزام می شدند. این فرماندهان با توجه به عملکرد خود پیروزی ها و شکست هایی را برای اسلام به ارمغان می آوردند که با بررسی عملکرد آنها به دلایل این پیروزی و شکستها خواهیم رسید.

در میان کتب نوشته شده ی دوران ساسانی، مهمترین کتابی که منعکس کننده ی تاریخ ملی ایرانیان می باشد، کتابی است که در پهلوی خوذای نامک یا ختای نامک نام داشته و تاریخ ملی ایران باستان را از آغاز آفرینش تا دوران یزدگرد سوم به صورت مجموعه ای از قصص و روایات و داستان های ملی و مذهبی و حقایق تاریخی دربرمی گرفته است. تدوین اولیه ی این کتاب در دوران خسرو اول (531- 579 م) صورت پذیرفت و سپس در روزگار خسرو دوم (590- 628 م) نگارش کامل تر آن انجام گرفت و پس از آن در زمان یزدگرد سوم توسط دهقان دانشور صورت نهایی آن تدوین گردید. در این رابطه به نظر می رسد که وقایع دوران خسرو دوم تا یزدگرد سوم نیز پس از سقوط شاهنشاهی ساسانی توسط موبدان به آن افزوده شده است. با گذر از عصر ساسانی و ورود به دوران اسلامی خدای نامه نیز با نام سیرالملوک از کانال ترجمه وارد دوران اسلامی شد. این انتقال ابتدا توسط گروهی از مترجمان متون پهلوی به عربی که در رأس آن ها ابن المقفع قرار داشت، صورت پذیرفت. پس از ابن المقفع نیز مترجمان دیگری به ترجمه یا تألیف خدای نامه دست زدند. پس از این دوران در روزگار سامانیان که روزگار حیات ادبی و زبان فارسی بود، بار دیگر خدای نامه با ترجمه به زبان فارسی در قالب شاهنامه ها حیات دیگری یافت. که نمونه ی کامل این کار در شاهکار فردوسی بزرگ که نام شاهنامه را منحصر به خود کرد، بازنمایانده شد. در قرن سوم هجری مورخان اسلامی با اساس قرار دادن این اثر به تدوین تواریخ عمومی دست زدند چون یعقوبی طبری، مسعودی و دینوری. متأسفانه امروزه هم متن اصلی خدای نامه و هم تمام ترجمه های آن، چه به صورت عربی و فارسی از میان رفته است و تنها شاهنامه ای که از دستبرد زمان در امان مانده، شاهنامه ی فردوسی ادیب بزرگ طوس می باشد. رساله ی پیش رو بر این است که ضمن بازنمایی آثار متعدد خدای نامه و تأثیر آن بر تاریخ نویسی مسلمین اهمیت تاریخ ایران را در نزد مورخان اسلامی مورد توجه قرار داده و به نقش تأثیر گذار تاریخ ایرانیان در الگو پذیری تواریخ عمومی مسلمانان پرداخته و در عین حال نگرش های متفاوت خدای نامه را به تاریخ ساسانیان مورد بررسی و تحلیل قرار دهد.

اندلس به عنوان غربی ترین منطقه از سرزمین های اسلامی از جایگاه و اهمیت ویژه ای نزد مسلمانان برخوردار بوده و همانند دیگر مناطق مورد توجه گروه ها و فرقه های مختلف از جمله شیعیان قرار داشت، اما به دلیل سلطه امویان بر آنجا و دشمنی آنان با علویان و جریان های منسوب به آنها و نیز گسترش مذهب مالکی، اندیشه های شیعی با سرکوب شدید مواجهه شده و اجازه ظهور و بروز نمی یافتند. در چنین فضایی دانشمندان هم یا به دلیل هم فکری با جریان سیاسی، مذهبی حاکم و یا به خاطر ترس از آن توجه چندانی به اندیشه های شیعی و گرایش به سوی اهل بیت (ع) نداشتند. اما در لایه های پنهان افکار آنان و عموم جامعه تمایل به سوی خاندان پیامبر (ص) وجود داشت و هر گاه فرصت پیدا می کرد خود را نشان می داد چنان که پس از سقوط امویان و شکل گیری حکومت حمودیان علوی نسب به یکباره شاعران فراوانی به دربار آنان روی کرده و اشعاری سروده و تقدیم آنان کردند که نه تنها بیانگر دوستی و علاقه آنان به خاندان رسول خدا (ص) بود بلکه گاه تصریح در تشیع آنان داشت.البته بسیاری از دانشمندان اندلس دیدگاه احترام آمیزی نسبت به خاندان رسول خدا داشته و از آنان به نیکی یاد کرده اند این مهم را می توان از متون مختلف تفسیری ، روایی ، فقهی و اصولی ، تاریخی ، عرفانی و ادبی مشاهده کرد . البته تفاوت هایی در نگاه اندیشمندان مختلف دیده می شود. توجه شاعران و عرفا و صوفیان به اهل بیت نسبت به دیگران بیشتر است و دیدگاه محدثان و مفسران و مورخان تحت تأثیر جریان های سیاسی و مذهبی قرار داشته در نقل گزارش ها و روایات مربوط به اهل بیت(ع) دارای رنگ و بو و جهت گیری سیاسی و مذهبی است. در این پژوهش ضمن اشاره به وضعیت سیاسی و مذهبی اندلس تلاش می شود تا میزان توجه و نوع نگاه اندیشمندان اندلس به خاندان پیامبر (ص) از لابلای متون آنان تبیین شود.

چکیده ندارد.