چکیده در یک دید کلی، با مطالعه ی آثار ادبی کلاسیک فارسی، همچون قصه های مثنوی، شباهتی غیر قابل باور با آثار نویسندگان معاصر دیده می شود، که اندیشه ی پیوند و اشتراک مفاهیم و ساختار این دو را در اذهان شکل می دهد. این پایان نامه، در پی تبیین و تحلیل و مقایسه ی قصه های کوتاه مثنوی با داستان های کوتاه معاصر، چه به لحاظ ساختار و فرم و چه به لحاظ معنا و مضمون است. هدف نگارنده از نگارش این پایان نامه، یافتن وجوه اشتراک و افتراق این دو است، که پس از پایان مطالعات و غور و بررسی در ساختار و مضمون قصه های کوتاه مثنوی و مقایسه ی آن ها با داستان های کوتاه معاصر به این نتیجه رسیدم که اگرچه مولوی در قصه هایش همواره به دنبال مضمون پروری بوده است، اما به لحاظ ساختاری نیز، آنچنان به پرداخت خوش فرم قالب داستان هایش پرداخته که شباهت های بی نظیری را با شکل و فرم و عناصر داستانی تعریف شده برای داستان های کوتاه امروزی بوجود آورده است. استعداد بی نظیر و هنر و اندیشه ی فرازمانی و فرامکانی مولوی در ایجاد این شباهت، بی تأثیر نبوده است. و البته داستان کوتاه نویسان معاصر ما نیز، اگرچه بن مایه های داستان کوتاه را از غرب گرفته اند، اما به دلیل عجین بودن با آثار کلاسیک خود، بی تأثیر از ساخت و فرم و محتوای این آثار نبوده اند.

در دوره مشروطه روشنفکران پس از آشنایی با تجدد و تحولات کشورهای غربی، در پی ایجاد آن در کشور خود به نقد سنت و وجوه متعدد آن پرداختند. در این میان، سنتِ اندیشه عرفانی که یکی از وجوه غالب و گسترده در حوزه اندیشه دینی و معرفتی به شمار می آید و به طور وسیعی در ادبیات فارسی انعکاس یافته است، از توجه و نقد روشنفکران بی نصیب نماند و از جهات مختلف مورد بررسی و واکاوی قرار گرفت. با مطالعه آثار روشنفکران این دوره، به ویژه آخوندزاده و کسروی که بیش از همه و به طور مفصل و مستقیم به این مسئله توجه نمودند، و با بررسی دیدگاه و انتقادات آنان در این زمینه درک و دریافت صحیح تر و واقع بینانه تری از کارکرد اندیشه های عرفانی و تأثیر آن در پیشرفت و انحطاط اجتماعی به دست می آید.

از آنجا که تشبیه یکی از پایه های اساسی صور خیال در شعر فارسی است، شاعران باتکیه بر این اصل، شعر خود را به تشبیهات گوناگون آراسته اند،دیوان عطار نیشابوری نیز از آثاری است که از این امر مستثنی نبوده و شاعر از صور خیال و به ویژه تشبیه در این اثر به زیبایی و وفور استفاده نموده است،لذا زیباییهای شعری نهفته در این دیوان که یکی از آثار سترگ ادب فارسی به شمار می رود ما را بر آن داشت تا به بسط وبررسی ذهنیات درونی شاعر در حوزه تشبیه در حد توان بپردازیم. بر این اساس، تشبیهات دیوان عطار براساس طرفین حسی و عقلی در فصل هایی جداگانه به ترتیب بسامد و اضافه های تشبیهی در فصلی و تشبیهات مضمرو تفضیلی و تشبیه تمثیل نیز در فصلی دیگر بیان شده است. مشبه ها با یک فلش از مشبه به ها جدا شده و نوع مفرد و مقید و مرکب بودن آن ها نیز مشخص شده است. همچنین در مورد سرگذشت عطار و آثار وی به طور اختصار مطالبی نگاشته شده و مطالبی جامع در زمینه ی کلیات و مفاهیم تشبیه و انواع آن در فصلی جداگانه اشاره شده است. پایان نامه ی حاضر در 7 فصل، یک مقدمه، نتیجه گیری، جدول تشبیهات و منابع و مآخذ تدوین گردیده است

با عنایت به پیوند میان دین و اسطوره، این پژوهش در فصل نخست، به بررسی داستان آفرینش انسان در میان اساطیر ملل پرداخته است تا هم به وجوه اشتراک میان اساطیر مناطق مختلف و هم به تشابه میان باورهای اسطوره ای و دینی راه یابد. از آن جایی که طرح داستان آفرینش انسان در تورات و انجیل، بازتاب وسیعی در تفاسیر اسلامی و ادب پارسی داشته و بخشی از منابع تفسیر قرآن کریم تحت عنوان «اسرائیلیّات» را شکل داده است،در فصل دوّم ابعاد گوناگون آفرینش انسان در تورات و انجیل مورد بررسی واقع شده است. در فصل سوّم، تفسیر آیاتی از قرآن کریم- که مستقیم یا غیر مستقیم، ناظر بر داستان آفرینش انسان بوده است- در تفاسیر تألیفی فارسی از قرن سوّم تا نهم هجری، مورد بحث و بررسی قرار گرفته و آراءگوناگون مفسّران درباره ی مراحل آفرینش آدم و وجوه مختلف آن، تبیین و تحلیل شده است. کلیدواژه ها: آفرینش انسان، اساطیر، تفاسیر فارسی، آدم، حوّا، ابلیس.

چکیده سده های پنجم، ششم و هفتم هجری را باید از دوران های مهمّ در تاریخ اسلام و ایران به شمار آورد، چرا که در این روزگار، حوادث مهمّ داخلی و خارجی رخ داد. بر این اساس، در آثار ادبی و تاریخی این دوره، بدبینی، ناخشنودی از اوضاع سیاسی و اجتماعی، ناپایداری جهان و نیز، دعوت خلق به ترک دنیا، زهد و نظایر این افکار، مشحون است. دلایل آشکار این امر را می توان در وضعیّت سخت و دشواری که بر اثر تسلّط ترکان و رواج بعضی مفاسد در ایران که با حمله ی مغول و ظلم و ستم عمّال دورره ی آنان، افزایش یافت و محیط اجتماعی ایران را با دشوار ترین شرایط مقرون ساخت، جستجو کرد. گفتنی است که با رواج بیشتر مفاسد اجتماعی، به همان درجه هم این انتقادات، شدید تر و سخت تر شد. چنانکه می بینیم ادیبان و مورّخان با زبان طنز، تمثیل و کنایه، نا رضایتی خود را ابراز کرده و در کتب آنان با عباراتی چون "ادبار زمانه"، "روزگار غدّار و زمن پر محن و فتن" و ... جلوه و نمود یافته است. باید اشاره کرد که این شکایت ها، تنها به دلیل شرایط نامطلوب سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی نبوده، بلکه ناکامی هایی چون برکناری از قدرت، گرفتار شدن در توطئه ها و دسایس و ... در این زمینه تأثیر گذار بوده است. با کند و کاوی دقیق تر، می توان دریافت که این نا -رضایتی ها، محدود به این قرون نبوده، بلکه در کتب دوره های بعد نیز، مشاهده می شود. بنابراین تکرار این عبارات، که در بسیاری از اوقات تاریخ ایران، سایه افکنده، نشان از زنده بودن این اندیشه دارد.

ادبیات هر قومی یکی از ارکان عمد? فرهنگ آن قومست. ادبیات فارسی هم به عنوان یکی از ارکان فرهنگ ایرانی، تنها مجموعه ای از کلمات و واژگان زیبا و موزون نیست بلکه «لای? پنهان تاریخ مردمی است که حقیقت جانشان همیشه واژون و وارون نمایانده شده و تنها وسیله ای است که ملّتی در پناه آن ژرف ترین احساسات، سنگین ترین رنجها و پیچیده ترین نیازها و سرکوب شده ترین آرزوها و پایمال شده ترین حقوق و خواستها و نازترین رازهای خود را «پوشیده» بیان کرده است و آن را نه تنها زبان دل و فکر خویش ساخته است که سپر بلای هزاران حادثه و واقع? سخت تاریخی و اجتماعی ساخته است» (محبتی.96:1382) از میان عواملی که می تواند سربلندی و قوام یک ملت را تضمین کند، بی تردید توجه خاص به مسایل اجتماعی و زیرساخت ها و روساخت های جامعه شناسانه است، که جایگاه بسیار ویژه ای در عصر حاضر دارد. هر گاه ملتی به مسایل اجتماعی خود توجه کند و جامعه ی عصر خود و پیش از خود را آگاهانه بشناسد و در شناساندن آن هم نقش کارسازی بر عهده داشته باشد، گامی بزرگ در راه پیشرفت جامعه خود برداشته است. از نظر جامعه شناسی ادبیات، شعر بخش جدایی ناپذیری از فرهنگ جامعه است و چنان که می-دانیم فرهنگ یا مجموعه ارزش های مادی و معنوی، دستاوردهای فعالیت علمی و عملی انسانی در طول تاریخ و گستره ی زمان است؛ واز آنجا که اثر ادبی ریشه در اجتماع هر دوره دارد و خود بازتابی از مسایل اجتماعی آن دوره است، می توان با تحلیل و بررسی این آثار به حقایق اجتماعی و تاریخی زمان پدید آمدن اثر و ما قبل آن آگاهی یافت. شعر مدحی هم در کنار سایر انواع ادبی جدا از ارزش زیباشناختی و زبانی، به نوعی دربردارنده ی ارزش اجتماعی، تاریخی، سیاسی و جامعه شناسانه است که تجزیه و تحلیل دقیق آن می تواند بهتر از هر مدرک معتبر تاریخی ما را با گذشته ی اجتماعی مان آشنا کند. اشعار مدحی فرّخی همچون سایر آثار ادبی فارسی،جریان های اجتماعی، مسایل تاریخی، اتفاقات سیاسی و واقعیت جامعه شناختی را در خود بازتاب داده است.اما چون این بازتاب، بیشتر از محیط شاهانه و زندگی اشرافی نشأت می گرفته، و از زندگی طبق? پایین جامعه و تود? مردم دور بوده، کمتر می-توان نمونه های مربوط به این قشر را در دیوان فرّخی پیدا کرد.

چکیده اخلاق و نظریه‏ های اخلاقی از دیرباز جزء مقوله‏ های مهمی هستند که در ادبیات به آنها بذل توجه فراوانی شده و دستاویز خوبی برای شاعران و نویسندگان بزرگی چون سعدی بوده است. همان‏طور که می‏دانیم بسیاری از آموزه‏ هایی که در آثار سعدی ارائه می‏شوند اخلاقی هستند و با بیشتر نظریه‏ های اخلاقی شناخته شده در علم اخلاق سازگاری دارند، مهم‏ترین نظریه‏ هایی که فیلسوفان اخلاق مطرح کرده‏ اند به این شرح است: نظریات غایت‏ گرایانه "نظریه ‏ای که در آن یک فعل را با توجه به نتایجش درست یا نادرست می‏دانند" ، وظیفه‏ گرایانه"به درستی و نادرستی ذاتی اعمال توجه دارند و عمل درست را بر اساس وظایف و قواعد اخلاقی تعریف می‏کنند" و فضیلت‏ گرایانه "بر منش و فضایل اخلاقی تأکید دارد تا بر نتایج عمل یا وظیفه و قواعد اخلاقی" ، بررسی آثار سعدی بر طبق این نظریات اخلاقی، رسالت این پایان نامه است. مهم‏ترین نتیجه ‏ی حاصل از آن به این صورت است که؛ آرای اخلاقی سعدی با هر سه نظریه‏ ی اخلاقی تطابق دارد ولی نمی‏توان او را در هیچ یک از این نظریات منحصر کرد چون او شاعر است و یک شاعر به مقتضای حال خود و مخاطب خود، از نظریه‏ های اخلاقی مختلفی در سخنان خود بهره می‏برد. واژگان کلیدی؛اخلاق، نظریه‏ های اخلاقی، سعدی، گلستان، بوستان، غایت‏ گرایی اخلاقی، فضیلت‏ گرایی اخلاقی‏، وظیفه‏ گرایی اخلاقی ?

امروزه نظریه های ادبی با بسط و گسترش روزافزون، علاوه بر آن که به خوانش آثار کمک می کنند، و به کار منتقد انسجام می بخشند، آفرینش آثار را نیز تحت تأثیر قرار داده اند، به طوری که بخش عمده ای از ادبیات معاصر تحت تأثیر نظریه های ادبی می باشد. این تأثیر، هم از طریق منتقد و خواننده و هم از طریق دستگاه فکری خود نویسنده امکان پذیر است. یدالله رویایی نیز در شمار کسانی است که از نظریه ها تأثیر پذیرفته است. زیرا تلاش برای آشنایی زدایی در شعر، یکی از مهم ترین تأثیراتی است که نظریه ی فرمالیسم بر شعر او داشته است. او در تمام دفترهای شعری خود، دست به هرنوع آشنایی زدایی برای رسیدن به تازگی و غرابت، می زند. از فرم نوشتنِ شعر گرفته تا مفهوم و.... رویایی حتی تصویر و ایجاز را که از دیگر مولفه هایی اند که در پی رسیدن به آن هاست نیز، در جهت آشنایی زدایی به کار می گیرد. چرا که به نظر او تصویری که مایه ی خیالی گسترده و تازگی ندارد، ارزشی ندارد. یکی دیگر از ویژگی هایی که شعر در نظر رویایی باید داشته باشد، ابهام است. او در این زمینه بسیار موفق عمل کرده است. اگرچه به زعم بسیاری، این از ویژگی های منفی شعر اوست اما او در شعرش در پی رسیدن به کلام متصنع و دشوار نیست، بلکه می خواهد به ابهام هنری برسد که موجب بصیرتی در خواننده شود و او را در خلق شعر خود سهیم کند. تعهد نیز از مهم ترین دغدغه های رویایی است. زیرا اصلاً مکتب حجم گرایی برای مقابله با شعر متعهدی که در دهه ی چهل جریان داشت به وجود آمده است. رویایی در شعرش به چیزی جز شعر متعهد نیست. این به معنای بی تفاوتی او نسبت به انسان نیست، بلکه او معتقد به درون متعهد است نه شعر متعهدی که در زیر پرچم ایدئولوژی ای خاص سینه بزند. درنتیجه رویایی که سالها در پی تئوریزه کردن نظریات خود به صورت مکتوب بوده، توانسته است به آن نظریات خود در شعر عمل کند و آن ها را به اجرا درآورد. و در حقیقت شعر رویایی به چهار مولفه ای که در تئوری هایش به کرات تکرار می شود، تا حد زیادی مطابقت دارد. با تمام این ها، پرونده ی شاعری رویایی هم چنان باز است و هنوز جایگاه کلی شعر او در مجموعه ی آثار، معین نشده است.

تلمیح یکی از مهمترین و پرکاربردترین آرایه های ادبی است که باعث خیال انگیزی و زیبایی کلام و ایجاز در سخن می گردد و با بررسی آن می توان تا حدودی دامنه ی اطلاعات،فضای فکری ، سبک و مکتب ادبی شاعر را شناخت و هر چه قدر تلمیحات برای خواننده واضح تر گردد؛ تاثیر شعر بر وی بیشتر و آشناییش با شخصیت و افکار شاعر افزون تر خواهد بود. موضوع پایان نامه ی حاضر بررسی و مقایسه تلمیح در اشعار (قصاید) ملک الشعرای بهار و ارغنون مهدی اخوان ثالث است تا مشخص نماید که هر یک از این شاعران به کدام بخش از تلمیحات بیشتر گرایش دارند. از آنجا که بهار سنت گرا و اخوان نوگراست؛ هم شباهت تلمیحات آنها قابل تحلیل خواهد بود و هم تفاوت تلمیحات آنها، از این جهت که اشعار مورد مقایسه ی هر دو شاعر سنتی است. تلمیحات این دو شاعر در قالب تلمیحات اساطیری،تاریخی، دینی، شخصیت های علمی و ادبی، داستان های عاشقانه و نجوم مورد تحلیل و بررسی قرارگرفته و از مقایسه ی تلمیحات آنها این نتیجه حاصل شده است که با توجه به اینکه اخوان یک شاعر نوگرا و بهار شاعری سنت گراست؛ بیشتر تلمیحات اخوان در ارغنون سنتی است و کمتر از تلمیحات جدید و معاصر استفاده نموده است و تلمیحات او در این زمینه با تلمیحات بهار که شاعری سنت گراست؛ مشابهت دارد و این نشان دهند ی تاثیر پذیری اخوان از اشعار شاعران سنتی با وجود نوگرا بودنش است. هر دو شاعر به داستانهای معاصر هم تلمیح دارند و چون ارغنون اشعار سنتی اخوان است؛ این تلمیحات نشان می دهد که اخوان با وجود آفریدن اشعار سنتی ارغنون باز یک شاعر نوگراست و در استفاده از این آرایه ی تلمیح نتوانسته همانند شاعران سنتی و کهن کاملا سنت گرا باشد.

موضوع پژوهش پیش رو بررسی کنایات و انواع آن در تاریخ بیهقی است. کنایه عبارت یا جمله ای است که مراد گوینده معنای ظاهری آن نباشد، امّا قرینه صارفه ای هم که ما را از معنای ظاهری متوجّه معنای باطنی کند وجود نداشته باشد. در کتب معانی و بیان، کنایه بر اساس دلالت مکنیّ به به مکنیّ ‎عنه به سه دستۀ کنایه از فعل و مصدر، کنایه از موصوف و کنایه از صفت تقسیم شده است. همچنین بر اساس قلّت و کثرت روابط بین مکنیّ‎ به و مکنیّ‎ عنه به چهار دستۀ ایماء، تلویح، رمز و تعریض تقسیم گردیده است. در پژوهش حاضر کنایات تاریخ بیهقی استخراج و بر اساس تقسیمات ذکر شده دسته بندی شده است. بر این اساس پایان نامة حاضر در دو فصل: کلّیّات و کنایات(1- فعل و مصدر 2- صفت 3- موصوف ) و یک نتیجه گیری تنظیم شده است. بر اساس داده های این پژوهش بسامد استفاده از کنایات در تاریخ بیهقی به ترتیب، «کنایه از فعل و مصدر»، «کنایه از صفت» و « کنایه از موصوف» می باشد.

در گذشته، منتقدان، صورت و معنا را دو عنصر اساسی و متمایز متن ادبی به حساب می آوردند و در تحلیل های نظری و نقّادانه ی خود، هر یک از آن ها را مجزّا از هم بررسی می کردند . برخی از مکاتب ادبی ضمن توجّه به جنبه های جامعه شناختی، روان شناختی و انسان شناختی متن، به معنا بیش از صورت ارزش می دادند . در مقابل، فرمالیست ها ارزش ادبی را در فرم آن می دانستند و در بررسی یک اثر توجّه چندانی به معنا نداشتند . با انقلاب نیما، تلقّیِ جدیدی از نسبت صورت و معنا پدید آمد و کل ساختار شعر از حالت استقلال اجزا و ابیات به وحدت و یکپارچگی تمامی اجزا و عناصر شعر تغییر یافت. توجّه عمیق و آگاهانه به یکدستی فضای درونی وشکل ذهنی منسجم در غزل نو، از رهگذر این دگرگونی پدید آمد . منشأ این ساختار یکپارچه که به تشخّص، تشکّل و تمایز غزل منزوی انجامیده به دو رویکرد عمده تقسیم شد: تمهیدات صوری و زمینه های درونی و معنایی . بر پایه ی همین تلقیّ تازه از نسبت صورت و معنا، اشعار نیمایی و سپید منزوی آسیب شناسی شد

مطالعه ی حاضر استفاده از آثار ادبی در تاریخ نگاری است. نویسنده با تکیه بر شعر فرخی سیستانی و معزی و دیگر منابع تاریخی موثق نکات تاریخی باارزشی درباره ی حکومت غزنوی و سلجوقی و تاریخ ایران و ترکان استنتاج کرده است، زیرا این دو شاعر، مدیحه سرایان دو حکومت فوق بودند. اشعار مدحی گذشته از ارزش های هنری تاریخ اجتماعی و سیاسی ما را نشان می دهند. مترجم با تطبیق این مطالب با آثار تاریخی و ادبی این مطالب را ارزیابی و تحلیل کرده است.

چکیده ندارد.

این کتاب ه به سه باب تقسیم می شود: باب اول را به اخبار مجنون، در ادبیات کلاسیک و معاصر عرب اختصاص داده شده است . در ابتدای این باب ، فصلی را به بیان خاستگاه غزل عذری اختصاص داده ایم. غزل عذری نوعی از انواع ادبی است که اخبار و اشعار مجنون در ادبیات عرب می باشد،ای کاش ، در قالب آن سروده شده است . باب دوم به اخبار مجنون در داستانهای فارسی اختصاص یافته است ، به این منظور، تمام داستانهایی را که درباره مجنون، به فارسی نگارش یافته است و در کتابخانه های مصر بصورت خطی یا چاپی موجود می باشد، مطالعه شده و سعی شده است ویژگیها و خصایص هر یک را در ادبیات فارسی، مشخص نماییم. ما باب سوم به تطبیق داستان لیلی و مجنون در ادبیات فارسی و عرب اختصاص دارد، در فصل دوم این باب ، پیوندهای تاریخی ادبیات عرب و فارسی را بیان کرده ایم و در فصل دوم پیرامون عشق صوفیانه بحث کرده ایم، چرا که اخبار مجنون بطور کلی، در ادبیات فارسی، در این قابل قرار می گیرد. و سرانجام دو باب آخر این فصل، تاثیر لیلی و مجنون عربی لیلی و مجنون فارسی بررسی و ویژگیهای خاص این داستان را در ادبیات فارسی بیان می کند.