شیخ أحمد وائلی درسال 1342 هـ.ق در شهر مقدس نجف دیده به جهان گشود، ودرسال 1424هـ.ق درشهر مقدس کاظمیه بغداد چشم از جهان فرو بست. شیخ احمد وائلی دروس حوزوی خود را درحوزه ی علمیّه شهر مقدس نجف به پایان رساند، و همزمان به فراگیری تحصیلات آکادمیک درنجف پرداخت. وی سپس در دانشسرای عالی وابسته به دانشگاه بغداد موفق به أخذ مدرک فوق لیسانس دررشته ی زبان و ادبیات وعلوم اسلامی گردید. پس از آن در دانشکده ی دارالعلوم دانشگاه قاهره به درجه ی دکتری درهمان رشته دست یافت وموضوع تز وی کتابی به نام «استغلال الأجیر وموقف الاسلام منه» بود. شیخ احمد وائلی، خطیبی توانا، وشاعری برجسته وسیاسی بود که مشکلات و رنج های ملتش را درشعرش بررسی نمود و از آنها یاد کرد. وی اغراض گوناگون شعری را همچون رثا، مدح، اخوانیات، وجدانیات، حکمت، سیاست، دین و میهن پرستی را درشعر خود بکار گرفت. او همواره از حقوق مردم خود وحقوق مردم فلسطین دفاع می کرد، و با اقتدار و شجاعت تمام در برابر ظلم و ستم نظام هایی که درآن زمان بر کشورش حکومت می کردند ایستادگی کرد. وسعی و تلاش فراوانی در راه زنده نگه داشتن منبر حسینی بکار برد و به پیشرفت زیادی درتغییر روش خطابه دست یافت ومکتب جدیدی را در این فن بوجود آورد. شیخ یک انقلابی میهن پرست ویک مجاهد خستگی ناپذیر بود که مدت زیادی را درغربت بسر برد وبرای روشن کردن و آگاهی ذهن ملت خود و مردم مسلمانان تلاش زیادی نمود.

چکیده تمام قصه قرآنی دارای ویژگی هایی است که در قصه های دیگر بافت نمی شود ویژگی هایی مانند: تکرار و بازگویی و گزینشی بودن حوادث و گزیده گویی و بلندگویی آنها به قصه قرآنی مانند قصه معاصر یک کار هنری کاملا آزاد از قید و بند نیست بلکه مقید به یک سری اغراض دینی است که آن را در چارچوب خود محدود کرده به آن جهت و سو می دهد، در قصه قرآنی گاهی یک سری عناصر غیبی به منظور جهت دادن به گفتگوهای داستانی در لابلای آنها ظاهر می شود و گاهی هم اغراض هنری داستان با پند و اندرز همراه میشود که هر دو مورد برای قصه و داستان هنری معاصر گونه ای نقص و کاستی بشمار می آید، شیوه بیان در قصه قرآنی آمیزه ای از خبر و گفتگو می باشد که هر یک دقیقا در جای مناسب خود می آید برخلاف بیشتر قصه های کوتاه معاصر که تنها بر شیوه خبر گویی تکیه دارد و بیشتر به گزارش می ماند تا قصه و داستان.

نهج البلاغه در عین دربرداشتن مباحث گوناگون، مشتمل بر مسائل سیاسی و حکومتی نیز می باشد. این اثر ارزشمند که در اوج فصاحت و بلاغت قرار دارد، غنی ترین اثر در راستای ادبیات سیاسی پس از ظهور اسلام است که گوهرهایی از حکمت را در خود جای داده است. حکمت که در قرآن و احادیث پیشوایان دین اهمیت و ارزش فوق العاده دارد، به لحاظ ادبی نیز همواره مورد توجه شاعران و ادبای عرب قرار گرفته است؛ چنانکه حکمت های ادبی نغزی در آثار ادیبان عرب پدید آمده است و غالباً ناشی از تجربیات ادیب در زندگی می باشد. حکمتع ادبی در ادب عربی رواج فراوان داشته و در هر دوره متأثر از اوضاع اجتماعی و سیاسی و نیز سطح فکر و درک شاعر بوده است. همچنین، ادبیات سیاسی به فن گفتاری شعری و نثری گفته می شود که به تأیید یا رد امور سیاسی حکومت می پردازد و غالباً با لحنی حماسی ایراد می شود. این نوع ادبیات در میان قوم عرب سابقه ای دیرینه دارد و با ظهور اسلام غالباً جنب? مذهبی- سیاسی پیدا کرد. ادبیات سیاسی همزاد تشکیل نظام سیاسی در جامعه است و در قالب نظم و نثر پدید می آید. دراین پایان نامه، حکمت های سیاسی نهج البلاغه، بررسی و شرح و تحلیل شده اند.

هزارو یک شب یکی از کلان ترین آثار ادبی است که در وسعت و تنوّع، غرابت، تغزّل و نیّات اخلاقی، با بزرگترین آثار ادبی جهان مانند ادا،رامایانا و ایلیاد برابری می کند.دربار? این کتاب پژوهشهای مفید و راهگشایی انجام شده است. روایت شناسی رویکردی نوین در مطالع? ادبیات داستانی است و در پی یافتن دستور زبان داستان، کشف زبان روایت، نظام حاکم بر انواع ادبی و ساختار آنهاست. بر اساس نظری? روایت شناسی، مهمترین عناصر تشکیل دهند? روایت داستانی هزارویک شب شخصیّت،راوی،روایت گیر وزمان هستند. داستانهای هزارویک شب را می توان بر اساس الگوی تحلیل قصه های پریان ولادیمیر پراپ، درجداول متعدد بررسی کرد. چگونگی روایتگری شهرزاد، پدیده ای جدای از شرایط او نیست.شهرزاد چه آنجا که خودش راوی داستان ها است و چه آنجا که روایت را به دیگری واگذار می کند یا در فرآیند همزمانی روایی، مشترک با اشخاص داستان، به روایتگری می پردازد؛ در هر فاصله ای که از روایت قرار گرفته باشد، بازگشتِ روایت و سرنخ جریانِ روایی، در دست اوست. مفهوم مهــمی که در هزارو یک شب با آن مواجه ایم، مفهوم استعجاب است. در هزارو یک شب سخن گفتن مساوی با زندگی و سکوت برابر با مرگ است. سرّ توفیق شهرزاد درسخندانی اوست.شهرزاد پیروز می شود چون هم او و هم شهریارو هم تمام اشخاص قصه در این نکته اتفاق نظر دارند که اعجاب برابر با زندگی است. شهرزاد قصه گو با تشخّص بخشیدن به زن،ترسیم حقیقی نیاز زن و مرد به یکدیگر، قراردادن شهریار در موقعیت های مختلف اخلاقی،امتحان کردن های متعدد و تبیین حکمت مرگ و زندگی،توانست شاه خودکامه را به زندگی برگرداند.در این پژوهش، کوشش شده تا در کنار بیان خاستگاه داستانها و تحلیل ساختاری آنها، شیوه های روایتگری شهرزاد، مورد کنکاش قرار گیرد.

ابوبکر محمد حلبی، معروف به صنوبری شاعر طبیعت، در شهر انطاکیه متولد شد ودر سال 334هـ در گذشت . وی از پرچمداران ادبیات توصیفی در شعر عربی محسوب می شود ، به گونه ای که اشعار زیادی در وصف باغ و گل دارد .روضیات او مانند خمریات ابو نواس دارای شهرت می باشد . وی صاحب قدرت تفکر و تعقل بالایی بود و از ذوق سرشاری در وصف طبیعت برخوردار بود . اونیز در وصف برف اشعارزیادی را سروده است . وی در به کار گرفتن آرایه های بلاغی دست توانایی دارد و زیباترین تشبیهات از وصف طبیعت، در دیوان او دیده می شود . در این پایان نامه تلاش بر این بوده که زیباترین، نمونه های وصفی از وی آورده شود.

چکیده ناصیف یازجی سرآمد شاعران بزرگ مسیحی عرب و بهترین فرزند زمانه خود بود، که در تاریخ لبنان و جهان عرب، نامی نامدار و یادی جاویدان از خود باقی گذاشت.او نویسنده ای توانا و شاعری عفیف و پاک باخته است، که فریب زرق و برق دنیا را نمی خورد. یازجی از طبع شعری بالایی برخوردار بود، چنانکه در سن ده سالگی به عالم شعر روی آورد و با سیراب شدن از سرچشمه تعالیم قرآن و نهج البلاغه، همراه با مطالعه دیوان های شعری مشهور پیش از خود، اشعار حکمی دلنشینی را در بهترین اسلوب بر زبان جاری ساخت، و آنها را در ابتدای مراثی و مدح های خود گنجاند.اشعار او گرچه، اغلب ساده و گاه عامیانه به نظر می آید، ولی قلب و روح آدمیان را جلا داده و آنان را به تعالی می رساند.وصف های این ادیب بزرگ در سپری شدن دنیا و فرارسیدن مرگ گریز ناپذیر، ناقوسی است برای هوشیار کردن مردمان، تا دل از این سرای فانی کنده و برای رفتن به منزلگاه ابدی آماده گردند.

استان خوزستان در تمام دوره های تاریخی در علم و معرفت سرآمد بوده و چشمه های علم وادب پیش ازظهور اسلام در آن جوشید و دانشگاه جندی شاپور نمونه ای بارز بر این ادعاست و در دوره های اسلامی به پیشرفت خود در تمام زمینه های دانش ادامه داد . اما در مورد شعر عربی خوزستان ، شاعرانش در آن ابداع بسیار داشتند و در تمام درون مایه های شعری از جمله : مدح ، رثاء ، غزل ، فخر ، وصف ، حکمت و ... شعر سرودند و همچنین در قالب های مختلف مثل : فن موشح ، قصیده ی عمودی ، تخمیس ، شعر آزاد و فن بند و ... به نظم شعر پرداختند و آنها بودند که فن بند را اختراع کردند که بعدها این فن ، زمینه را برای ظهور شعر آزاد مهیا ساخت . و ادبیات در دو عصر مشعشعیان و کعبی ها به بالاترین مرتبه های پیشرفت و ترقی رسید که می توان آن را با ادبیات عربی در دوران طلایی اش برابر دانست و شاعرانی گرانقدر از این استان ظهور کردند که مایه ی افتخار آن در تمام دوران بودند واز جمله ی آنها می توان به شهاب الدین موسویّ وابن رحمه حویزیّ وهاشم کعبیّ و ... وبه طور کلی می توان شعر خوزستان را شعر دینی توصیف کرد چونکه اغلب شاعران آن از رجال دین بودند .

دعا در قرآن کریم از اهمیت ویژه ای برخوردار است،به گونه ای که خداوند عزوجل در آیه ی 77سوره ی فرقان« بگو پروردگارتان برایتان ارجی قائل نیست اگر دعایتان نباشد» میزان اهمیت دعا را در رابطه انسان با پروردگارش و نقش آن در جلب حمایت و لطف خداوند بیان می دارد. دعا در قرآن کریم گذشته از ارزش والای آن به عنوان یکی از راههای ارتباط عبد با معبود، دریایی است از معانی و اسرار و لطائف و بلاغت که دانشمندان را به کشف اسرار نهفته درآن واداشته است.

عرب ها یکی از نژادهای بزرگ محسوب می شوند که در سطح وسیعی از جهان یعنی دو قاره آسیا وآفریقا از جمله ایران پراکنده هستند. مهاجرت عرب ها به ایران، به ویژه در سده های اولیه هجری، باعث حضور و استقرار آنها در بسیاری از نقاط کشور گردید به طوری که برخی از شهرها ومناطق، ترکیبی عربی به خود گرفته است. از جمله این گروه های مهاجر به ایران، عرب های ساکن استان فارس می باشند که زبان ایشان به دلیل هم نشینی با ساکنان منطقه فارس با تغییرو تحولات بسیاری همراه بوده است، هرچند که این گویش وزبان عامیانه زاییده زبان عربی فصیح است وریشه در این زبان دارد. اما این زبان از لحاظ ساختاری، واژه ها، تلفظ کلمات وغیره دچار تغییراتی گشته وبه صورت زبان محلی در آمده است، هدف این پژوهش، بررسی زبان عربی فصیح وگویش ایل عرب خمسه استان فارس می باشد؛ در ابتدا به معرفی قوم عرب، ریشه و پیشین? زبان عربی فصیح پرداخته، واز پراکندگی جغرافیایی این قوم سخن به میان آمده است، و این موضوع با پژوهش در تاریخچه ایل عرب خمس? ساکن استان فارس، خاستگاه جغرافیایی و زبان محاوره ای این ایل مورد بررسی قرار گرفته است که با ذکر نمونه هایی از معادل یابی لغات این گویش با زبان عربی فصیح، به شباهت ها و تفاوت های موجود بین این دو زبان اشاره شده است.

امین الرّیحانی، جهانگرد، سفرنامه نویس، شاعر، منتقد و سخنور برجسته ی معاصر لبنانی است که با هدف ایجاد وحدت و دوستی میان پادشاهان و مردم سرزمین های عربی و نیز به منظور شناساندن ملّت های مشرق زمین به یکدیگر، دست به نگارش سفرنامه های ارزشمندی زده است و با زبانی ساده و روان، در عین حال با محتوایی که بیانگر اوضاع و احوال سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، تاریخی و ... سرزمین های مورد سفر اوست، به رشته ی تحریر در آورده است. پر واضح است که سفرنامه ها، گذشته از دارا بودن ارزش های اجتماعی، تاریخی، جغرافیایی، سیاسی و جامعه شناختی از ارزش ویژه ای نیز برخوردارند؛ زیرا با بررسی آنها می توان با سبک و زبان نوشتاری نگارنده سفر آشنا شد. در این رساله، تلاش شده است تا ضمن معرّفی ابعاد شخصیّت امین الرّیحانی، به بررسی متن و محتوای سفرنامه های او و ویژگی های اسلوب نگارش آنها و نیز ویژگی های فنّی ادب ریحانی و عناصر ادبی نهفته در سفرنامه هایش پرداخته شود. ویژگی های سبک نگارش ریحانی در سفرنامه نویسی، به دو بخش ادبی و علمی تقسیم می شوند، که از این میان، بخش ادبی، مباحثی مانند بیان شیوا و دلنشین، توصیف زیبا و دقیق، ذکر اشعار و امثال متناسب با متن، طنز و بازتاب دادن واقعیّت را در بر می گیرد، و بخش علمی، مواردی مانند ارائه آمارهای دقیق، بحث و تحلیل و ارائه ی راه حلّ، عینیّت گرایی، ساختار واژگانی و فقه اللّغه را شامل می شود.

نام خانوادگی: غریب زاده هرمزی نام: بیتا عنوان: عرفان در نهج البلاغه استاد راهنما: دکتر مینا شمخی استاد مشاور: دکتر صادق سیاحی درجه تحصیلی: کارشناسی ارشد رشته تحصیلی: الهیات و معارف اسلامی گرایش: علوم قرآن و حدیث دانشگاه: شهید چمران اهواز دانشکده: الهیات و معارف اسلامی کلید واژه: عرفان نظری وعملی-تصوف-عارف-سالک-طریقت-شریعت چکیده نهج البلاغه یکی از مهمترین منابع معارف اسلامی پس از قرآن می باشد به همین دلیل همیشه مورد پژوهش و کنکاش دانش پژوهان قرار گرفته و هر محققی بنا به زاویه ی نگاه خود از آن بهره جسته است. از زوایای مهم و قابل توجه زوایای عرفانی، در این کتاب سترگ می باشد که نگارنده در صدد بررسی آن می باشد. دیدگاه عرفان نهج البلاغه دیدگاهی اوصیایی و وحیانی است، لذا با تصوفی که از قرن دوم در میان مسلمین پدیدار شده و از تصوف خارج از جهان اسلام تأثیر پذیرفته، بسیار متفاوت است. عرفان حقیقی از دیدگاه نهج البلاغه عبارتست از تلازم کامل میان عرفان نظری و عرفان عملی. برای رسیدن به سرمنزل مقصود باید تمامی فروع دین را بکار بست. از دیدگاه نهج البلاغه گام اول در عرفان عبارتست از زنده ساختن عقل و آخرین گام و مقصد عبارتست از رضایت پروردگار. منازل بین راه در عرفان عملی از حیث فردی عبارتند از: توبه، محاسبه، مراقبه، جوع، سهر، صمت، طهارت، ذکر و از حیث اجتماعی عبارتست از: رعایت تقوا در تمامی عرصه های سیاسی، نظامی و .... روش تحقیق:تحقیق در این نوشتار به روش کتابخانه ای و با استفاده از نرم افزارهای دینی انجام یافته است. نتیجه گیری:با بررسی موارد مطرح شده، هم سویی کامل بین قرآن صامت و قرآن ناطق(امام علی علیه السلام)در این نوشتار به وضوح قابل مشاهده است.

تبحث هذه الرساله فی مقارنه اغراض الشعر الجاهلی والعباسی، والهدف منها عقد موازنه بین القدیم و الجدید او بین الکلاسیکیه و الحرکه التجدیدیه فیما یتعلق بالاغراض الشعریه من خلال دراسه تحلیلیه توصیفیه ابتداء من مجئ الاسلام ومرورا بالعصر الاموی وختاما بالعصر العباسی الذی شهد تجدیدا و تطویرا فی الاغراض الشعریه وولاده لالوان جدیده منهاکالغزل المذکر و غزل الغلامیات و وصف القصور والازهار والسفن الحربیه و رثاء المدن والحضارات والدول والزوجات والمغنین والحیوانات والهجاء الساخر و هجاء الخلقی والعاهات.(این پایان نامه به مقایسه ی درون مایه های شعر جاهلی و عباسی می پردازد و هدف از ان مقایسه ی میان قدیم و جدید یا کلاسیک و جنبش نوگرایی در ارتباط با درون مایه های شعری بوسیله ی پژوهشی تحلیلی و توصیفی از اغاز دوره ی اسلامی وبا گذری بر دوره ی اموی تا دوره ی عباسی که پذیرای نوگرایی و پیشرفت در درون مایه های شعری و پیدایش گونه های جدیدی از انها همانند غزل مذکر و غزل کنیزان و وصف کاخ ها وگل ها وکشتی های جنگی و مررثیه سرایی شهرها وتمدنها ودولت ها وهمسران و اواز خوانان وحیوانات و هجای تمسخر وعیب ها بدنی می باشد.

الملخّص: تعتمد هذه الرساله المتواضعه معالجه مدینه البصره من الناحیه العلمیه، و الأدبیه بإعتبارها هی المدینه التـی تحوّلت فـی العصر العباسی إلی مرکز حضاریًّ نشطٍ، یلمّ بین دفّتیه کلّ ما تقتضیه الحضاره الراقیه من علم، و أدب، و رخاء مادی؛ و بعباره أکثر وضوحاً، تعتمد هذه الرساله البحث حول البصره التـی سایرت الرکب الحضاری، و حول ما تمخّضت عنه من عطاء فکری و علوم أدبیه سامیه، راحت تناطح ما انتجته کلّ من المدن المدویّه شهرتها فـی آفاق العلم و الأدب، و ذلک علی مرّ العصور و الأزمان، فالبصره بهذا تستحقّ الإشاده و التعظیم. أمّا الغایه من وراء هذا البحث هی أن نقدّم للقارئ الموقّر و المحترم زبده ما انتجته البصره فـی العصر العباسی علی صعید العلوم الأدبیه، مجتازین ذلک کی نتبیّن مکانه أصحاب تلک العلوم الذین ینتمون إلی هذه المدینه، و نتناول جوانب من إسهاماتهم التـی صبّت فـی إنطلاق، أو- إن لم نقل ذلک- فـی إزدهار علمٍ من العلوم الأدبیه. و نظراً لشمولیه موضوع البحث، فقد سعینا إلی خلق صوره متکامله الأطراف، تجعل متلقّی النصّ متعایشاً مع أجواء المدینه، ثم بعد ذلک سلّطنا الأضواء علی أهمّ إنتاجات البصره و ما طرأ علیها من جدید فیما یمتّ لبحثنا بصله. و أخیراً، فمن خلال ما قدّمناه سیتمکّن القارئ الکریم من أن یأخذ بنصیب وافر من الإطّلاع علی تفاصیل ما خلقته البصره من أجواء أدبیه و علمیه، و علی ما جاءت به من جدید فـی العروض، و البلاغه، و المعاجم، و النحو، و النقد الأدبـی، و الشعر العربـی.

تُعَدّ النهضهُ الحدیثه صفحهً بیضاء فی الأدب العربی، و لم یحصل ذلک إلّا بفضل جهود روّادها التی سقوها من منهل ذوقهم العذب، و ینابیع ثمارهم الناضجه. ومن أعظم روّاد هذه النهضه، بل برأیی من أعظم الأدباء فی الأدب العربی بأسره، هو جرجی زیدان، الذی أجاد إضافه إلی اللغه العربیه، اللغات العبریه، و السریانیه، والفرنسیه، و الإنجلیزیه. قد أحرز جرجی زیدان مکانهً عظیمهً و حیزاً رحباً فی الأدب العربی، حیث أبدع فی مجال الأدب من جهات مختلفه، فاشتهر بروایاته التأریخیه التی أسماها بـ «روایات تأریخ الإسلام»، تناولت هذه الروایات، الأحداث الإسلامیه التی امتدت من صدر الإسلام إلی أواسط القرن السابع الهجری. یعدّ الدارسون جرجی زیدانَ رائداً للروایه العربیه التأریخیه و أباً لها، حیث جاء بالأسلوب الجدید و جعل الفن فی خدمه التأریخ، و أفرغ التأریخ فی قالب من الروایه الغرامیه، أدمج فیها المتعه و الفائده العلمیه، لکنّ التعلیم، هو الهدف النهائی، و القصه و المتعه هی وسیله لیس إلّا. اشتهار جرجی زیدان بالروایه التأریخیه، لا یعنی أنّه أهمل الجوانب الأخری، بل له الید الطولی فی الصحافه أیضاً، فمجله الهلال التی لا تزال تنشر إلی یومنا هذا، لم تتولّد إلّا علی أیدی جرجی زیدان، کما انّه ألّف العدید من الکتب الأدبیه و غیرها، و من أهمّ هذه الکتب، کتاب تأریخ التمدن الإسلامی، و تأریخ آداب اللغه العربیه الذی أخذ وسام الریاده فی هذا النوع الأدبی أیضاً، فهوأوّل من جاء بهذا النمط الجدید بعد المستشرقین. توفِّیَ جرجی زیدان سنه1914میلادی و انطفأت الشعله الزیدانیه، تارکاً وراءه أکثر من 40 کتاباً فی شتّی المجالات العلمیه و الأدبیه، و قد رثاه کبار الأدباء آنذاک، کأحمد شوقی و حافظ إبراهیم وخلیل مطران.

حافظ ابراهیم مقارن با حکومت عثمانی ها می زیسته و خود شاهد ظلم پادشاهان و جهل و فقر و گرسنگی و فشار بر مردم بوده است، او همچنین وجود استعمار و بی عدالتی های آنها را در کشور خود دیده و همین مسائل در روی آوردن او به مسائل اجتماعی در شعرش موثر بوده است. او در این زمینه زبانی ساده و به دور از آراستگی و زیبایی الفاظ را برای بیان مقصود خود برگزید. محمد تقی بهار نیز همزمان با نهضت مشروطه در ایران به جمع آزادی خواهان پیوست و در شعر خود گرایش به مسائل سیاسی و اجتماعی را برگزید تا جایی که به ستایشگر صلح و آزادی لقب گرفت. این دو شاعر با پرداختن به مسائل اجتماعی جامعه خود مانند مسئله زنان، و مسائلی مانند تعلیم و تربیت در سطح جامعه، زدودن فقر از چهره جامعه و مبارزه برای بدست آوردن قانون و عدالت و آزادی در سرزمین های خود، نقش عمده ای را در ارشاد مردم سرزمین خود داشته اند، بهار در برخی مسائل اجتماعی از جمله مسئله زنان و قانون مداری تأکیدی بیشتر داشته و در مورد مسائل زنان تناقض هایی در آراء او دیده می شود، اما بشترین تأکید حافظ بر زدودن فقر از جامعه و بالابردن سطح تعلیم و تربیت بوده است ، بهاراز عدالت و قانون و آزادی بیشتر سخن به میان آورده است.سبک هر دو شاعر آمیخته ای از سبک استادان پیشین و دستاوردهای تمدّن جدید است.

این تحقیق با عنوان« شعر داستانی در ادبیات عربی » در چهار فصل تنظم شده است ؛ فصل اول : بیانگر کلیاتی درمورد شعر داستانی است ؛ مطالب این قسمت توضیحاتی است در معرفی شعر و داستان و سپس ترکیب این دو ، در نهایت آفریده شدن فن زیبایی باعنوان شعر داستانی. فصل دوم : معرفی عناصر شعر داستانی و آوردن نمونه هایی از اشعار سروده شده در این باب. فصل سوم : ذکر تاریخچه ایی کامل از اشعار داستانی شعر عربی از حدود صدو پنجاه سال قبل ازاسلام تا عصر حاضر در این قسمت از پایان نامه تاریخ شعر داستانی به صورت مختصر و مفید از جاهلیت تا عصر کنونی در قسمت های مختلف آن مورد بررسی قرار گرفته است ...فصل چهارم: به تحلیل یکی از عناصر -به طور مفصل و جداگانه - که همانا درونمایه هایی از این نوع شعری است ،می پردازیم

نام خانوادگی:زمانی نام:زهراء شماره دانشجویی:8828302 عنوان پایان نامه: اندیشه و سنت های اجتماعی و فرهنگی عرب پیش از اسلام در قرآن وچکامه های جاهلی استاد راهنما: دکتر محمود آبدانان مهدی زاده استاد مشاور: دکتر صادق سیاحی درجه تحصیلی: کارشناسی ارشد رشته: زبان و ادبیات عربی گرایش: زبان و ادبیات عربی دانشگاه: شهید چمران اهواز دانشکده: الهیات گروه: زبان و ادبیات عربی تاریخ فارق التحصیلی: تعداد صفحه: کلید واژه ها: قرآن، چکامه های جاهلی، عرب جاهلی، سنت، فرهنگ. چکیده پایان نامه عرب جاهلی، با توجه به موقعیت جغرافیایی، تاریخی و اجتماعی که در آن به سر می برد، اندیشه و فرهنگی ویژه به خود داشت؛ اندیشه و فرهنگی که در دو سند استوار یعنی قرآن کریم و چکامه های بر جای مانده از دوره جاهلی، به روشنی بازتاب شده است. قرآن کریم افزون بر اشاره به ویژگی های این دوره، برخی از آن ویژگی ها را مورد خرده گیری قرار می دهد و با مقایسه آن ها با سنت های نادرستِ امت های پیشین که نتیجه ای جز هلاکت و نابودی نگرفتند آن ها را به عنوان تجربه و عبرتی برای مخاطبان خود، به نمایش می گذارد. سروده های جاهلی نیز به نوبه خود، آیینه تمام نمای اندیشه ها و سنت های فرهنگی-اجتماعیِ روزگار جاهلیت است؛ به گونه ای که ما را با همه ابعاد زندگی و باورهای آنان آشنا می سازد. در این پایان نامه بر آنیم تا بازتاب سنت ها و اندیشهی اعراب پیش از اسلام را در قرآن و چکامه های شاعران جاهلی، جستجو کنیم و با دسته بندی و با تحلیل فرهنگی و اجتماعی، تصویر روشنی از آداب و سنت های آنان را ارائه دهیم.

کتاب نفیس صحیفه ی سجادیه منسوب به امام سجاد (علیه السلام) است. این متن ادبی بی نظیر دعا در بر دارنده ی مفاهیم بلند و آرمانیست، که در زیباترین شکل ادبی گنجانده شده است؛ امام سجاد (علیه السلام) در این کتاب شریف، آن چنان دقیق اوصاف الهی را بر می شمرند که مخاطب را به داشتن چنین معبودی حریص می سازند. نگاه موشکافانه ی ایشان به پدیده های هستی و انسان، به گونه ای است که انسان را به تفکر در هستی و خود وا می دارد. انسان با مطالعه ی صحیفه ی سجادیه، حق پدر، مادر، فرزندان، دوستان، دشمنان، همسایگان و اطرافیانش را می شناسد. همچنین از برخی وقایع تاریخی که سرتاسر چراغ راه بشریت است، آگاهی می یابد. امام زین العابدین (علیه السلام) در صحیفه ی سجادیه از اقتصاد جهت تقرب به معبود بهره جسته اند. صحیفه ی سجادیه اخلاق و تربیت یک انسان کامل را به بشریت عرضه می دارد. امام سجاد (علیه السلام) در صحیفه ی سجادیه چنان با شور و اشتیاق، و حضور قلب خداوند را بندگی می کنند که دل هر انسانی متوجه پروردگار می شود و اشک عشق او روان می گردد. این امام بزرگوار (علیه السلام) در صحیفه از مسائل دیگری چون: سیاست، صحت و سقم، نیایش ایام خاص و سلام و صلوات نیز یاد می کنند. و علت این جامعیت در مفاهیم، رسالتی است که امام سجاد (علیه السلام) در قالب دعاهای این کتاب شریف برای هدایت بشر به انجام رساندند.

شیعه این درخت پاک و اصیلی که به وسیله پیامبر اکرم(ص)بنیان و ریشه های آن از وجود مبارک آنحضرت آبیاری شده،همواره توسط برخی مغرضانه مورد هجومی ناحق قرار گرفته وبرخی در صدد آن بودند تصویری نادرست از آن بوجود بیاورند. برای همین شیعه وادبیات شیعه با وجود نقش مهم خویش در شکوفایی ادبیات عرب پیوسته مورد بی مهری ناقدان ادب عربی گشته و برخی از این ادب نویسان تا می توانستند از ذکر نام ادیبـــــان و سرایندگان متعهد شیعه چشم پوشی نموده اند و اگر به دلایلی نمی توانستند ازآنــــــــان چشم پوشی کنند همواره تلاش می کردند که چهره های این سرایندگان را زشت جلــــــوه دهند تا چهره ای واقعی آنها را در هالـــه ای از ابهام قرار گیرد. اما باید گفت که شاعران شیعه بدون هیچ چشم داشتی در مقابل با نابرابریها ایستادگی کرده و از حقانیت اهل بیت با وجود سخت هایی بسیار،دفاع کردند.و برخی در این راه جان خویش را از دست دادند. در این پژوهش گلچینی از شاعران متعهد شیعه در دوره هــــــای مختلف اموی عباسی و عصر حاضر مورد نقد و بررسی شد و تلاش ما در این بوده که نظرات و دیدگاههای مختلف از طیف ادب نویسان موافق و مخالف با تکیه به منــــابع و مراجع موثق را بررسی کنیم و در پایان نامه هم به بررسی و تحلیـــــــــل دیدگاهــــــها و روشن شدن نکـــــــات مبهم اقدام شد تا به بسیاری از مطالب غیر واقعی که به ناحق در حق این شخصیت ها گفته شده پاسخی داده باشیم.

حضرت فاطمه 3 به عنوان تنها یادگار پیامبر 9، امّ الائمه : و حلقه اتصال میان نبوّت و امامت و به عنوان یکی از بارزترین مصادیق عصمت که زندگی او باید اسوه و سرمشق مسلمانان باشد، جایگاه ویژه ای در شعر شیعه از سده های نخستین تا دوره معاصر داشته است. در دوره معاصر، شعر فاطمی به اوج شکوفایی خود می رسد و عرصه ظهور حماسه های فاطمی و قصاید طولانی می شود که تدوین مجموعه های چند جلدی با عنوان «فاطمیّات» ثمره این پویایی و شکوفایی است. پژوهش حاضر با بررسی نمونه هایی از اشعار این مجموعه، بر اساس عناصر ادبی چهارگانه: معنا، عاطفه، خیال و سبک، سعی دارد افزون بر آگاهی از دیدگاه شعرای معاصر نسبت به ابعاد مختلف حیات حضرت فاطمه 3، به سطح فنّی این اشعار نیز دست یابد. شاعران معاصر با بهره گیری و اقتباس از مضامین اسلامی، احادیث و قرآن مجید، بسیاری از فرازهای مهم زندگی حضرت، از جمله ولادت، ازدواج، شهادت و حرکت های سیاسی و اجتماعی ایشان را به نظم کشیدند و از جایگاه و سیمای واقعی ایشان در قرآن کریم و حدیث نبوّی سخن گفتند. از جنبه عاطفی، شعر فاطمی آمیخته ای از عواطف محبّت، اندوه، خشم و شادی است که این عواطف از صفاتی چون؛ صدق، قوّت، تنوّع، عمق، ثبات و والائی برخوردار هستند. صور خیال بکار رفته در شعر فاطمی اغلب تقلیدی، پیش پا افتاده و فاقد نوآوری است امّا با این وجود تشبیهات و استعاره های معمول آنان زیبایی و لطافت خاصی به شعرشان بخشیده است. زبان شعری شاعران فاطمی ساده، روان و متین و استوار است که استفاده هنرمندانه آنان از آرایه های بدیعی برجسته و انواع تکرار موسیقی شعرشان را به کمال رسانده است. یکی از بهترین نمونه های جامع و کامل شعر فاطمی، حماسه فاطمی عبدالمنعم فرطوسی است. این حماسه گرانسنگ روایت منظوم تاریخ و سیره حضرت زهرا3 است که در وزن و روی واحد سروده شده و از زبانی ساده و روان برخوردار است.

این رساله به بررسی تطبیقی چهار عنصر ادبی: معنا، عاطفه، صور خیال، اسلوب؛ در دو خطبه فدکیه حضرت زهرا-سلام الله علیها- و خطبه شامیه حضرت زینب-سلام الله علیها- می پردازد. این دو خطبه که در شرایط زمانی-مکانی متفاوتی و از سوی دو شخصیت بزرگ اسلامی ایراد گشته اند، دارای تفاوت ها و احیانا اشتراکاتی می باشند. به لحاظ معنا، هر دو خطبه با هدف مبارزه با ظلم و ستم، استیفای حق، دفاع از کیان دین مبین اسلام و ولایت می باشند. حجم خطبه فدکیه بسیار بیشتر از خطبه شامیه است؛ زیرا خطبه فدکیه معانی بسیار و نیز افراد مورد خطاب، متعددی را تحت پوشش خویش قرار می دهد. از آنجا که هر دو خطبه، برای دفاع از حق ایراد شده اند؛ دارای عواطف متشابهی چون؛ حمد و سپاس، توبیخ، تحقیر، مواخذه و تهدید هستند، اما در عین حال لحن خطبه حضرت زینب-سلام الله علیها- بسیار گزنده تر و تلخ تر می باشد. از سویی، خطبه فدکیه از تنوع عاطفی بیشتری برخوردار است. صور خیال موجود در دو خطبه؛ شگفت انگیز، با نشاط و زنده است. هر دو حضرت از کنایه و استعاره بیشتر استفاده نموده، با این حال، مجاز و تشبیه بسیار کم مورد توجه واقع شده است. اسلوب حاکم بر دو خطبه، به تناسب موضوع سخن متفاوت است. هر دو بزرگوار، از اسلوب خبری و انشایی به خوبی بهره برداری نموده اند، اما در خطبه شامیه به خاطر قرار گرفتن در موقعیتی متفاوت تر، از اسلوب انشائی، بسیار بیشتر استفاده شده است. از نقاط مشترک و برجسته هر دو خطبه؛ اقتباس از قرآن و بیان استدلال های قرآنی، می باشد که با تعابیری متفاوت؛ هر دو بزرگ بانوی اسلام از این طریق، سعی در دفاع از حق و حقیقت و نیز اقناع مخاطب را دارند. همچنین موسیقی حاکم بر خطبه ها، در قالب های مختلفی مانند؛ سجع و جناس و نیز تعابیری متناسب، موجب گشته تا بار عاطفی مورد نظر به خوبی انتقال یافته و در نتیجه تأثیر بیشتری بر مخاطب بر جای گذارد. از طرفی، چون هر دو بزرگوار در موقعیتی قرار گرفته اند که مقام والای آنها، از سوی مخاطب مورد تردید و نیز انکار می باشد؛ از این رو، از جمله های تأکیدی بسیاری در هر دو خطبه استفاده شده است.

اسماعیل بن عباد، ملقب به صاحب؛ شاعر و نویسنده عربی سرای فرهیخته ایرانی، قرن چهارم هجری است. وی در سال326هـ . ق در زمان حکمرانی آل بویه، در اصفهان دیده به جهان گشود و در سال385هـ . ق نیز در ری وفات یافت. صاحب بن عبّاد در علم کلام، تفسیر، حدیث، لغت، نحو، عروض، نقد، تاریخ و رجال مهارت فراوانی داشته است. وی ادیب و سراینده ای شیعی است، که در بسیاری از اشعار خود، تعهد و پایبندیش را به مذهب شیعه و دفاع از حقّانیت اهل بیت علیهم السلام نمایان ساخته است. منشأ و خاستگاه بسیاری از اشعار او آیات قرآن و احادیث و سخنان پیامبر(ص) و سیره ی عملی امام علی(ع) می باشد. در دیوان او اغراض گوناگونی چون مدح، رثا، وصف، هجا، حکمت، غزل و اخوانیات به چشم می خورد. اما حجم گسترده ای از دیوان وی به مدح اهل بیت علیهم السلام به ویژه حضرت علی (ع) اختصاص دارد. از بارزترین ویژگی های شعری صاحب، نوآوری وی در گزینش موضوعات و مضامین متنوّع شعری می باشد. در این رساله که هدف از نگارش آن بررسی مهم ترین درون مایه های شعری صاحب می باشد، مسائل و موضوعاتی مورد بحث و کنکاش قرار گرفته است که عبارت انداز: اوضاع سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، مذهبی دوره آل بویه، زندگی و احوال صاحب بن عباد، فنون و اغراض شعری وی، برجسته ترین مضامین و درون مایه های دیوان صاحب مانند: مباحث کلامی، پندها ومسایل اخلاقی و اجتماعی، تلمیحات تاریخی،و غیره. همچنین در قسمت زیبایی شناسی شعر صاحب نیز از مهم ترین آرایه های بیانی و بدیعی که سبب زیبایی و آراستگی کلام وی شده اند، سخن به میان آمده است.

قد تزامن العصر الحدیث مع بزوغ الإیدیولوجیات والتیارات الفکریه، لاسیّما فی حَقلَی الدین والأدب. فتخلّی الأدیب العربی عن تحجّره الدینی وانحیازه السالف، باحثا فی الدین عن مبادئ سدیده، تواکب حاجات مجتمعه الحاتمه. فأضفی علی الأدب الدینی لونا جدیدا، وکانت للأدیب المسیحی ید قویّه فی بعث هذا اللون. أمّا الخطوه المسیحیه الأولی فی هذا الأمر، فکانت مرکّزه علی الشخصیات الإسلامیه، حیث بات الفکر الإسلامی، بوره الدراسات المسیحیه حیال الدین وحوار الأدیان. اعتنی المسیحیون فی أدبهم بالنبی الأکرم ? شعرا ونثرا، ویتمیّز أدبهم هذا، بالنزعات المسیحیه المختلفه تجاه الرسول الکریم ? ولأدباء المهجر، دور رائد وفعال فی هذا الحقل. فمِن هولاء مَن سلّطوا الأضواء علی بطوله الرسول?، وعلی بُعدَی الفصاحه والبلاغه فی الکیان النَبَوی، فوجدوا فی کیانه، الإنسانیه الثائره التی قلبت العالم العربی بثوره إنسانیه متفوّقه. وثمه من ردّوا علی آراء الغربیین، معتبرین النبی محمّد ? نبیّا سماویّا مُرسلا. ومنهم مَن اتّخذ النبی ? والقرآن الکریم، رمزا إنسانیّا فی مدوّناته وذلک ماثل للعیان فی کتاب "النبی" لجبران خلیل جبران؛ حیث رأی فی النبی ?، المصلح الإجتماعی الکبیر. أدب المسیحیین فی الإمام علی ?، هو أدب الإبداع والشمول؛ إذ أنشأ المسیحیون أول الملاحم العربیه فی علی بن أبی طالب ?، وبادروا بتناول سیره شامله لجوانب حیاته العظیمه. فدوّن المسیحیون الموسوعات والملاحم تبینا بأنّ الإمام ? هو البطل العربی الفرید الذی لازالت الأدوار التاریخه المختلفه بحاجه ماسّه إلی بطولاته الفذّه وتهفو إلی تعالیمیه الحکومیه التی هی بمثابه دُستُور حکومیّ متمیّز. أدب المسیحیین فی الإمام الحسین ? هو أدب ذو ألوان فنیّه متنوعه؛ إذ أدرج المسیحیون فی الضروب الأدبیه الکلاسیکیه والحدیثه، مآسی فاجعه کربلاء وأبعاد حرکه الإمام الحسین ?. تمتاز ملاحم المسیحیین فی هذا المضمار، بالوجه العاطفی والوجه التحلیلی. کما یتجلّی منهجهم المقارن فی المقارنه بین الإمام الحسین ? والشخصیات المسیحیه النبیله. وبالتالی فقد تسرّب حدیثهم عن الإمام الحسین ?، إلی فن الروایه المستحدثه. أمّا الأدیب المسیحی سلیمان کتانی، فقد کرّس معظم حیاته الأدبیه فی تدوین مجموعه کامله عن أهل البیت المحمّدی کافّه، وتناول فیها محطّات معیّنه، من حیاتهم ودرس موقفهم الإصلاحی بلغه أدبیه معقّده. إنّ هذه الأطروحه تحمل فی طیّاتها دراسه مکانه النبی ? وأهل البیت ? فی الرویه المسیحیه بمنهج دراسی تحلیلی، کما تتوخّی إبراز دوافع المسیحیین فی الکتابه عن الشخصیات الإسلامیه.

یُعدُّ الرّثاءُ الحسینی مِن أهمِّ الأغراض الشعریه القدیمه و أصدقها ، بَل أصدق ضروب الآداب الإنسانیه علی الإطلاق و أکثرها صلهً بالنّفس البشریّهِ و إلتصاقاً بالوجدان الإنسانی ، و هو مِن أکثر أغراضِ الشّعر إستمراریهً و بقاءً ، فلهذا و بسبب الصّلهِ الوطیده بین موضوع الرّثاء و النّفس البشریّهِ ، قلّما نجدُ شاعراً و هو لا ینظمُ شعراً فی الرّثاء ، و لکن هناک بعضُ الشّعراء قد برَعوا فی غرضِ المراثی ، و ما هذا إلا بسبب القدرهِ الذاتیهِ و الإحساسات و البواعث الخارجیّهِ . قسمٌ واسعٌ مِن الرثاء یختصُّ بفادحهِ عاشوراء و یُطلقُ علیه الرثاء الحسینی أو أدب عاشوراء و غیر ذلک ، و هو أهمُّ أنواع الرثاء و أصدقها لأنّه قائمٌ علی عقیدهِ و إیمان . إنَّ العلامه الربیعی أحدُ هولاء البارعین فی الرثاء الحسینی و هو بصفتِه عالمٌ دینیٌّ فقیهٌ قد تسلَّط علی کثیرٍ من العلوم العقلیه و النقلیه ، نری إختلافاً جلیّاً بین مرثیّاته و منظومات باقی الشعراء ، و نجدها أدراجاً أعلی من رثاء کثیرٍ من الأدباء ، و ذلک فی إستخدامه الکلمات و العبارات و إستعمال الإستفهام و النداء و التشبیهات و عاطفتِه الصادقه و خیاله الواسع لتصویر المعنی و إیصاله إلی ذهن المخاطب .سعیتُ فی هذه الرساله أن أشرح بعضَ رثائه لغویاً معنویاً بلاغیاً تاریخیاً روائیاً عقائدیاً و أن أدرسَ زوایا الأسلوب و الموسیقی و العاطفه و الخیال .

داستانهای قرآن کریم از همان روزهای نخستین تاریخ اسلام از جنبه های مختلف تاریخی و تربیتی مورد توجه قرار گرفته اند. امّا جنبه های هنری و مسائل مربوط به شیوه های داستان پردازی و تحلیل و ارائه ویژگیهای عناصر داستان کمتر مورد توجه بوده است، به ویژه آنکه یکی از عناصرشکل گیری داستان های آن محور تحقیق و پژوهش قرار گرفته باشد.داستان به عنوان یک شکل ادبی و هنری دارای،شکل و طرح و معماری خاصی است که آن را از دیگر اشکال ادبی مانند قصیده، خطبه،مقاله و... ممتاز می سازد.ودر این راستا داستان های قرآن،اگر چه در ردیف داستان های واقعی تاریخی قرار دارند ولی با دیگر داستان های واقعی که معمولاً آثار تخّیل و مبالغه در آنها مشاهده می شود، فرق دارد.چرا که حوادث و اتفاقات به داستان در آمده در قرآن "حقّ" است،یعنی مطابق با واقع شکل گرفته اند و هم نقل و گزارش آن ها از طرف خداوند به صورت"حقّ" نشأت گرفته است.تحقیق حاضر کوششی است جهت نقل و ارائه عنصر شخصیت در داستان های قرآن، که بعد از معرفی عناصر داستان و ارائه ویژگیهای داستان های قرآنی به بررسی شخصیتهای مطرح شده در داستان های قرآن که شامل برخی پیامبران و شخصیت های مثبت و منفی غیر از پیامبران است می پردازد و با توجه به متن آیات و فضای حاکم بر هر داستان، شخصیت های آن داستان را مورد بررسی قرار می دهد.

پژوهش در زمینه ی مترادفات از دوره های اولیه ی زبان وادبیات عربی مورد توجه زبان شناسان و ادیبان بوده است و در این زمینه دانشمندان زیادی قلم فرسایی کردند. برخی وجود ترادف را در زبان تأیید کردند و در این زمینه کتاب هایی تألیف کردند که مشتمل بر لغات مترادف در موضوع خاصی بودند. مانند اصمعی و ابن خالویه. برخی دیگر وجود کلمات مترادف را به کلی نفی کردند مانند ابوهلال عسکری که کتاب معروف خود «الفروق اللغویه» را تألیف کرد و در آن معانی ریزی را که کلمات مترادف را از یکدیگر متمایز می کند نشان داد. علی بن عیسی رمانی نیز همانند وی عمل کرد. پژوهش های آواشناسی همواره مورت توجه زبان شناسان بوده است چرا که این دانش چگونگی تلفظ حروف را مشخص و حفظ ویژگی های زبان را طی قرون متمادی تضمین می کند. از میان ادیبان وزبان شناسان کهن در زبان عربی، سیبویه و شاگردش خلیل ابن احمد فراهیدی به این دانش پرداختند. پس از اینکه دانش آواشناسی و معناشناسی به پیشرفت های قابل توجهی رسید دانشمندان عصر نوین به تطبیق نتایج این پژوهش ها در زبان عربی پرداختند. از آن جایی که کلمه از صداها وآواهایی تشکیل شده است؛ این صداها در زبان عربی تأثیر آشکاری در مشخص کردن معنای مورد نظر دارند. ابن جنی در کتاب خود «الخصائص» در فصل «تصاقب الالفاظ لتصاقب المعانی» (هماهنگی کلمات با معنای آنها) در این موضوع به بحث و جستجو پرداخت و به این نتیجه رسید که ویژگی های آوایی موجود در حروف تأثیر شایانی در مشخص کردن معنای کلمات دارند. این پدیده باعث شد بلیغان در نوشتار خود، از بین کلمات مترداف کلمه ای را انتخاب کنند که از جهت آواشناسی حروف آن، با حال مخاطب و سیاق کلام هم خوانی داشته باشد و از این رهگذر انتخاب کلمه از میان مترادف های آن ترجیح می یابد. از آنجای که قرآن کریم اوج بلاغت و فصاحت را در زبان عربی می نمایاند، در بررسی کلمات مترادف در آیات آن نکات دقیقی از جنبه ی آوا شناسی در انتخاب کلمه از بین مترادف های آن مشاهده می کنیم که در این پژوهش به آن می پردازیم.

علم المتشابه من العلوم القرآنیه الذی یتناول لغه القرآن بمفهومها العام و هو علم له أصوله و فروعه و علماوه.ینقسم مصطلح المشتبهات اَو المتشابهات فی علوم القرآن إلی نوعین؛ الأول علم المتشابه مقابل المحکم و النوع الآخر هو التشابه فی الألفاظ و التراکیب، إذاً هناک نوعان من التشابه، تشابه؛ بمعنی الخفاء و اللبس العام و ذلک مما إستإثر الله بعلمه من حقائق المغیبات و الثانی تشابه خفیف لیس فیه لبس فی المعنی إنما هو فی التراکیب و الألفاظ حیث تتشابه الآیات بألفاظها و تراکیبها مع وجود إختلاف کلمه أو مع زیاده أو نقص و بعضها مع وجود تقدیم أو تأخیر فی التراکیب إلی غیرها من وجوه الإختلاف أعددنا لکل نوع فصل شرحنا فیه وجه الإختلاف بین المشتبهات. و المتشابه الذی هو مدار بحثنا فی هذا المقام هو النوع الثانی و هذایختلف عن التکرار حیث تتکرر الآیات بعینها دونما إختلاف و فی الجمله فی هذا النوع تتشابه الآیات فی موضوع واحد متقارب المعنی مع إختلاف لفظ إو ترکیب إو کلیهما. تتضمن هذه الدراسه مدخلاً إلی الاسلوب التحلیلی فی تحدید هذا النوع من المتشابه و أهم الکتب المولفه حول المشتبهات عند سلف الأمه ممن إعتنی به أمثال السیوطی فی الإتقان و الزرکشی فی البرهان و غیرهم ممن درسوا المتشابه و بیان الفرق بین التشابه و التکرار و الإشتراک اللفظی.تلیه فصول فی بیان انواع الإختلاف فی المشتبهات.

ادبیات مذهبی یکی از گونه های پرکاربرد در ادب عربی است. یکی از زیرمجموعه های مهم این گون? ادبی، مدایح نبوی است که از نظر کمیت و کیفیت در ادب عربی در خور توجه است. اشعاری که در مدح و منقبت، نعت و ستایش و وصف و ثنای حضرت ختمی مرتبت محمد مصطفی9، مهتر آدمیان و سرور جهانیان سروده شده باشد مدایح نبوی خوانده می شود. که مقارن با ظهور اسلام و بعثت حضرت رسول در شبه جزیره عربستان آغاز می شود. پژوهش حاضر ترجمه و شرح پنج قصیده از شاعرانی به نام عبدالرحیم برعی، ابن نباته مصری، شهاب محمود حلبی و ابواسحاق ابراهیم قیراطی در باب مدایح نبوی است. این پژوهش در واقع ترجمه و شرح جزئی کوچک از کتاب «المجموع? النبهانی? فی المدایح النبوی?» می باشد. این کتاب را یکی از عالمان و ادیبان فاضل عرب، شیخ یوسف نبهانی بیروتی، گردآوری کرده است و بخشی از مدایح نبوی در زبان عربی را در آن گنجانده است، این بخش چهار مجلد بزرگ شده و در بیروت به چاپ رسیده است. مهم ترین مفاهیم، درون مایه ها و مضامین این اشعار وصف ویژگی های ظاهری حضرت رسول9، استناد به آیات قرآنی و احادیث نبوی، اشاره به وقایع صدر اسلام، جنگ ها، وصف کعبه و توصیف عظمت و شکوه بارگاه نبوی، اشاره به معجزات پیامبر و کرامات ایشان و وصف خصوصیات اخلاقی چون، جود وکرم و بزرگواری های حضرت می باشند. این قصاید چون برای تکسب نبوده وجنبه کسب ثواب و اجر اخروی دارد و شاعران از پیامبر طلب شفاعت دارند، از خلوص، ذوق و عاطفه ای صادق برخوردارند. شایان ذکر است که شاعران خواستار این امر هستند که مورد توجه معنوی و روحانی حضرت رسول قرار گیرند و به لقب شاعرالنبی مفتخر گردند. لذا سعی کرده اند که واژگان و ترکیب هایی والا را به کار گیرند و صور بلاغی را در ابیات بگنجانند و در واقع هنر شعری خود را در قالب مدح حضرت رسول به کار برند از این جهت واژگان و ترکیب هایی که مورد استفاده قرار گرفته است در بعضی جاها ساده و روان می باشد و در بعضی ابیات پیچیده و دشوار می گردد. پژوهش حاضر مبتنی بر طرحی بوده، این طرح بر این اساس بنا نهاده شده است که در سه جهت به ترجمه و شرح ابیات هر قصیده می پردازیم، این سه جهت عبارتند از: 1. ترجمه قصاید 2. شرح نویسی 2. توضیحات جانبی، این کار و پژوهش مقدمه ای است برای کارهای دیگر پژوهشگران آینده تا فارسی زبانان را با مدایح نبوی به زبان عربی آشنا کنند.

قصیدۀ همزیۀ بوصیری، از شاهکارهای شعر عربی است که توسط شاعر نامی قرن هفتم، شرف الدین محمد بن سعید بوصیری سروده شده است. این قصیدۀ بسیار مشهور که بعد از «برده» جایگاه والایی را در میان شاعران به خود اختصاص داده است، در واقع تاریخ منظومی از زندگانی پیامبر(ص) و دورۀ صدر اسلام است، که هیچ یک از وقایع زندگانی پیامبر(ص) را از قلم نینداخته است .بوصیری در این قصیدۀ بسیار زیبا به بیان وقایع و رخدادهای شب میلاد پیامبر(ص) و معجزات ایشان، دوران جوانی، ازدواج، بعثت، معراج، کرامات و فضایل آن حضرت، جنگ ها و معرفی صحابه پیامبر(ص) و فضایل آنان ، بیان سفر معنوی خود به مکه، می پردازد و سرانجام با مناجات و توبه و طلب شفاعت از آن حضرت و سلام و صلوات بر ایشان، آن را خاتمه می بخشد. این قصیدۀ مشهور که نام دیگر آن «اُم القری فی مدح خیر الوری» است، در بحر خفیف و با وزن «فاعلاتن، مستفعلن، فعلاتن» در 456 بیت سروده شده است. این قصیدۀ مبارکه سخت مورد توجه علما و شاعران قرار گرفت، به طوری که به معارضه با آن برخاستند. در پژوهش حاضر که شرح و ترجمۀ این قصیدۀ مبارکه می باشد، ابتدا به شرح مفردات و ترجمۀ روان و سلیس ابیات پرداخته شد و سعی بر آن شد، که از ترجمۀ آزاد جلوگیری شود. سپس به شرح و بیان اشارات و تلمیحات، اقتباسات قرآنی و بررسی نکات بلاغی و ادبی در ابیات اقدام گردید.. امید است که مورد قبول حضرت حق و نبی رحمت، حضرت محمد(ص) واقع شود.

القصه ضرب ادبی حدیث قد أخذت مساحه واسعه فی الادب العالمی. ظهرت القصه علی أشکال متعدده أهمها القصه القصیره والروایه. قد خاض الکثیر من الادباء والکتّاب حلبتها وأبقوا کتاباتٍ خالده فی هذا المجال. آمنه حیدر الصدر الملقبه ببنت الهدی أحدی اللاتی لجأن الی عالم القصص لنقل ما یجولُ فی أعماقها من أفکار ومعتقدات. فسعت الی إصلاح المجتمع وقضایاه الشائکه من خلال کتابه القصص القصیره والروایات فضلاً عن تألیف الکتب ونظم الشعر العقائدی وسائر نشاطاتها الثقافیه والاجتماعیه. تمیزت کتاباتها بإسلوب جمیل وبعبارات بسیطه وألفاظ سهله شفافه، وطغیان الفکره والمضمون علی نصها، واستخدامها لبعض التقنیات الحدیثه کالمفارقه التصویریه والمونولوج والاسترجاع. هذا وقد کشف لنا المنهج الاستقرائی التطبیقی الذی انتهجناه فی دراستنا عن نتائج عده منها أن القاصه قد جعلت من أبطال قصصها نماذج بشریه سویه مکتمله الأوصاف والخصال الحمیده رافضهً للثقافه الغربیه المستورده. کما ونلمح تأکید الکاتبه علی مشاکل المرأه؛ وکأنها قد خصت المرأه بقصصها وکتبت خصیصاً لها. وأنها لم تکتب لأجل الفن المحض إنما کتبت بدافع انسانی تعلیمی اصلاحی ولأجل أهداف سامیه، ولهذا نری قصصها تعجُّ باشکال التناص وعلی رأسه التناص القرآنی وذکر الاحادیث الشریفه والمواعظ والحکم حتی غدت مجموعتها القصصیه أشبه بمجموعه اسلامیه دینیه.

ابوالأسود دولی، از چهره های معروف شیعی، نام وی ظالم بن عمرو بن سفیان بن جندل است که بیشتر معروف به کنیه ی خود ابوالأسود دولی است. ایشان واضع علم نحو، و نقطه گذار حروف قرآنی است پس عجیب نیست که شعر ابوالأسود در اوج فصاحت و بلاغت و زیبایی باشد، چرا که او با آیات وحی مأنوس بود و بدون شک این فصاحت و بلاغت رابطه تنگاتنگی با تسلط ایشان بر آیات قرآنی دارد شعر این شاعر بزرگوار فصیح و عاری از هر گونه عیوب ساختاری است، بنابراین استفاده از این شعر در کتب لغت و نحو به عنوان شاهد مثال مناسب است. نگارنده این پایان نامه با استفاده از کتب معتبر لغت نامه ها به شرح و ترجمه دیوان این شخصیت ادبی و شیعی پرداخته است.این پایان نامه متشکل از دو بخش است که بخش اول عبارت از دیوان ابوالاسود دولی و بخش به ضمیمه ی دیوان اختصاص دادم. ابتدا مفردات را ترجمه، و سپس تک تک ابیات را ترجمه نمودم آنگاه نکاتی که در بعضی از اَبیات از جمله، اشاره به آیه یا حدیث یا ضرب المثلی یا نکته بلاغی باشد را نیز شرح داده ام.

صحیفه سجّادیه یادگار ارزشمند امام سجّاد7، عظیم ترین ثروت ادبی عصر اموّی است .امام سجّاد7با تعابیر شگرف و اسلوب منحصر به فرد، ادبیّات دعا را به اوج رساند.حسن بلاغت و کمال فصاحت این اثر جاوید ،سخنوران بلیغ را عاجز کرده است ؛لذا از آن به اخت القرآن ،زبور آل محمّد9 و انجیل اهل بیت علیهم السّلام یاد نموده اند. این کتاب مجموعه ای از معارف ناب الهی است که در تکامل روح انسان و تعالی جامعه بشری تاثیر بسزایی دارد امّا زمانی قلب ها و ذهن های تشنه معرفت از این دریای بیکران الهی سیراب خواهند شد که با معانی واژگان و الفاظ مناجات های روشنگر آن آشنا باشند. در این پژوهش ؛با شیوه توصیفی – تحلیلی به شرح و بسط 400 واژه ی دشوار صحیفه سجّادیه با استناد به فرهنگ های اصیل و شروح معتبر صحیفه سجّادیه به همراه استشهادی از آیات قرآن ،احادیث و گاهی اشعار و ضرب المثل پرداخته شده است .واژگان صحیفه بیانگر پیوند محکم امام سجّاد7با قرآن کریم است . فراوانی مشتقات و تفاوت معنایی آن ها به گونه ای است که کاربرد صحیح لغت را به خواننده می آموزد .علاوه بر این استعمال واژگان به صورت مجاز و استعاره بر زیبایی این متن ادبی اسلامی افزوده است.

پس از پیمان صلح حدیبیه و بازگشت پیروزمندانه ی پیامبر اکرم (ص) به مدینه و فراهم آمدن آرامشی نسبی در جامعه ی آن زمان، فرصتی فراهم آمد که پیامبر اکرم (ص) به امر خداوند تعالی آنجا که فرموده است: ?وَمَآ أَرْسَلْنَاکَ إِلَّا کَافَّهً لِّلنَّاس بَشیراً وَنَذیراً? ( سبأ : 28 ) جامه ی عمل پوشانَد، بدین جهت با ارسال نامه هایی به نقاط مختلف جهان، ندای خوش آهنگ اسلام را، نیز به آن سوی مرزهای جزیره العرب رسانید. پیامبر اکرم(ص) در این نامه ها به طرح اندیشه های اساسی و بنیادین در اسلام پرداخته و به عقاید مشترک میان ادیان آسمانی توجهی ویژه داشته است، تا آنجا که برخی از معتقدان به ادیان الهی را در راستای دعوت به آیین اسلام، با ذکر آیه ی 64 سوره آل عمران به «کلمه سواء» که همان کلمه ی توحید «لا إله إلا الله» می باشد، فراخوانده است و گاهی با اسلوبی خردمندانه به انحرافات عقیدتی شایع در میان آنان اشاره ای چند داشته است. بررسی دقیق درون مایه ها بدون توجه به ارتباط تنگاتنگ سبک و عنصر معنا ممکن نیست. و این امر از اصول و مبانی بررسی درون مایه ها به شمار می رود. در پایان نامه ی حاضر تحلیل درون مایه ها ی نامه های پیامبر اکرم (ص) به روش توصیفی ــ تفسیری و با رویکرد زبان شناختی انجام یافته است. سبک و شیوه ی تعبیر از یک معنا، نقش غیر قابل انکاری در تاثیر گذاری معنای مورد نظر بر مخاطب دارد. نظر به این نکته و بررسی شیوه ی بیانی متن نامه های پیامبر اکرم(ص) که با هدف دعوت به دین اسلام نگاشته و سوی مخاطبین آنها ارسال شده است، دریافتیم که این سبک بیانی در سه سطح آوایی، ترکیبی وبلاغی نقش به سزایی در انتقال معنا به شکلی مطلوب و تحریک عاطفه ی مخاطب با هدف درنگ و تامل بر محتوا و پیام نامه داشته است.

قرآن کریم، از ابتدای نزول، با نظم و سبک متمایزی که داشت، ادیبان بسیاری را به تأثیر پذیری از خود وادار نمود. شاعران و نویسندگانی که با فرهنگ و معارف اسلامی آشنا بودند، زیباییها و لطافتهای لفظی و معنوی قران کریم را دریافته و در زینت بخشیدن هنر خویش بوسیله ی آن اهتمام ورزیده اند. از صدر اسلام، اقتباس از آیات قرآن کریم، مورد توجه شاعران بزرگ قرار گرفته بود و در هر دوره شاعران، شعر خویش را با الفاظ و معانی این کتاب آسمانی می آراستند. شاعران بنام عصر عباسی نیز به فراخور آشنایی و انسی که با قرآن کریم داشتند ، در اشعار خویش از آن بهره جسته اند. نگارنده، در این پایان نامه برآن است تا اقتباسات قرآنی را در شعر شاعران بنام این عصر همچون ابوفراس، ابوالعتاهیه، ابوتمام، شریف رضی و متنبی استخراج کند و در پایان فهرستی از آیات قرآن کریم و اشعار عربی ترتیب داده شده است.

مجموعه حاضر در دو بخش عمده تقدیم ادب جویان شده است . - 1 بخش بررسی شعر و نثر در ادب اندلس -2 بخش شرح حال ادیبان معروف اندلس