این رساله در نظر دارد به نقد و بررسی روایات در تفسیر کشف الاسرار و عده الابرار، اثر «ابی الفضل احمد بن ابی سعد بن احمد بن مهریزد المیبدی» بپردازد. میبدی مسلمانی عقیده مند از اصحاب حدیث است که به براهین عقلی اعتمادی ندارد و در فروع شافعی است اما در کلام پیرو مکتب اشعریون می باشد هر چند خود صریحاً عنوان نمی دارد . در عقیده او، قرآن قدیم است و بین ذات و صفات خدا تفاوت وجود دارد ضمن اینکه معتقد به رویت خداوند در آخرت است. تفسیر او تفسیر نسبتاً مفصلی است‏به زبان فارسی آمیخته به عربی که تفسیر را به 3 نوبت تقسیم کرده است. نوبت اول، ترجمه فارسی آیات. نوبت دوم تفسیر به معنای متعارف شامل بحث در وجوه معانی، قرائت مشهور، سبب نزول، بیان احکام، ذکر اخبار و آثار و نوادری که تعلق به آیات دارد. ونوبت سوم مربوط به رموز عارفان و اشارات صوفیان است. میبدی به کوچکترین مناسبتی، در نوبت دوم تفسیرخود به ذکر داستان انبیاء ،اقوام سلف و وقایع زمان نزول وحی می پردازد که سرشار از اسرائیلیات وجعلیات است .خصوصاً در اموری که با عصمت انبیا: وپیامبر اکرم9 منافات دارد. برهمین اساس در ذیل آیاتی که سبب نزول محسوب می شوند ، رطب و یابس را به هم بافته و اقوال گوناگونی را نقل کرده است که خالی از اشکال نمی باشد . در بحث روایات مکی ومدنی میبدی تمام اقوال موجود را می آورد و در آخر قول درست را بیان می دارد ، در این بخش از روایات نیز گهگاه گفتار او با روایات صحیح ناسازگار است. او برای آیات منسوخ دامنه گسترده ای قائل است به طوری که آیات زیادی را منسوخ به آیه سیف می داند وحتی در این زمینه قائل به تحریف قرآن است. در بحث رویکرد او به اهل بیت :، او روایات اهل بیت : را در تفسیر قرآن ، بیش از هم مذهبانش (اهل تسنن) نقل کرده و روایات بسیاری را در فضیلت امام علی 7، فاطمه زهرا 8و اولاد پاک آنها آورده است، که این بخش از نقاط قوت تفسیر او محسوب می شود .

چکیده یکی از ابزارهای عقلایی و اسلوبهای بیانی برای تفهیم و مفاهمه, کنایه است و در میان گونه های کنایه نیز شیوه کنایه تعریضی مبتنی بر ضرب المثل «ایاک اعنی و اسمعی یا جاره » از روشهای متداول در محاورات عرفی است. خاستگاه ضرب المثل و نحوه دلالت, نوع کنایه به کاررفته در آن را درفصل اول آورده ایم. برای اثبات حجیت این قاعده می توان دلایل و مستندات متعددی را ارائه نمود. آیات مختلفی وجود دارد که خطاب آن به پیغمبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) است, اما حکم آیه اختصاص به ایشان نداشته, سایر مسلمانان را هم شامل می شود. در آیاتی دیگر هرچند خطاب به پیامبر است, اما حکم آیه به امت او اختصاص دارد و چنین حکمی در مورد آن حضرت از قبیل سالبه به انتفاء موضوع است. احادیث متعددی نیز از طرق مختلف نقل شده است که بعضی از آنها به صورت کلی و اجمالی بر این قاعده دلالت می کند و بعضی دیگر نیز به این قاعده تصریح نموده, آیاتی از قرآن را بر آن تطبیق می کند. به جز قرآن و سنت, سیره عقلایی نیز از مستندات این قاعده به حساب می آید. چرا که این قاعده یکی از شیوه های ساری و جاری در عرف اهل محاوره بوده, در بین همه گروه ها و طبقات عقلا جریان دارد و سیره اهل شرع نیز بر همین قاعده جاری است. این سیره متصل به زمان معصوم (علیه السلام) بوده, نه تنها شارع مقدس آن را منع نکرده بلکه خود شارع نیز در کلماتش آن را به کار برده است. این قاعده اختصاص به تفسیر ندارد بلکه مانند قواعد عقلائی دیگر, درعلوم مختلف عقلی و نقلی از جمله عرفان, تاریخ, فقه, اصول, حدیث و کلام کاربرد دارد که در فصل سوم این تحقیق, از هرکدام نمونه هایی ذکر می شود. اصل بر این است که ظاهر کلام گوینده با اراده او مطابقت داشته باشد و کسی که مورد خطاب واقع می شود مراد اصلی و واقعی او باشد. به عبارت دیگر اصل بر عدم استفاده از این قاعده است و حمل کلام الهی بر این قاعده نیازمند دلیل است مثل اینکه اخذ به ظاهرآیه مخالف دلیل عقلی قطعی و یا مخالف آیات و روایات دیگر باشد که در این تحقیق از آن به عنوان شروط جریان قاعده نام برده ایم. به یقین می توان گفت که قاعده«إِیَّاکِ أَعْنِی وَ اسْمَعِی یَا جَارَهُ» به صورت ارتکازی در تفسیر رعایت شده است و بسیاری از مفسران شیعه و سنی از آن استفاده کرده اند. عده قابل توجهی نیز به نام این قاعده تصریح کرده اند که در فصل چهارم به برخی از آنها اشاره شده است. «إِیَّاکِ أَعْنِی وَ اسْمَعِی یَا جَارَهُ» کلید واژه ها: کنایه, تعریض, ضرب المثل, دلالت سیاق, دلالت تنبیه, اشاره و اقتضا, عرف تخاطب, منزل عرفانی, قاعده تفسیری.

فقه الحدیث دانش فهم حدیث است که راه رسیدن به فهم درست سنت را به ما نشان می دهد. عالمان بسیاری از جمله شیخ بهایی برای رسیدن به فهم درستی از سنت، توجه ویژه ای به فقه الحدیث داشته اند. بررسی شیو? فقه الحدیثی شیخ بیانگر آن است که وی به پیش نیازهای فهم حدیث آشناست. نسخه های مختلف یک حدیث را می یابد و به تصحیف توجه می دهد. مراحل فهم حدیث نزد شیخ بهایی را می توان در دو مرحل? کلی جای داد: فهم ظاهر و فهم مقصود. در فهم ظاهر، مفردات، علم صرف و دانش نحو و معانی بیان را به کار می برد. در فهم مقصود نیز این گونه عمل می کند: به قرینه های متصل کلامی مانند تلمیح، تعلیل، سوال و تفسیر راوی و سیاق کلام نظر دارد. قرینه های منفصل که مهم ترین آن خانواده حدیث است مورد اهتمام شیخ بهایی است و با این قرینه که همان احادیث مشابه است احادیث را تخصیص و تقیید می زند و گاه تبیین می کند. برای تبیین حدیث از آیات بهره می گیرد. وی با توجه به احادیث معارض، در حل تعارض یکی از دو حدیث را بر جواز، استحباب، کراهت، ضرورت، تخییر یا تقیه حمل می کند. از دانشهای بشری چون طب، حساب و نجوم برای شرح حدیث استفاده می کند. وی با موانع فهم حدیث در هر دو مرحله فهم ظاهر و فهم مقصود آشناست. موانع فهم ظاهر نزد ایشان، اشتراک لفظی، تحول زبان، خلط لغت با اصطلاح، عدم توجه به حروف جر، آشنا نبودن با تصحیف و ادراج و تقطیع نادرست است. وی در شناخت موانع فهم مقصود به موانعی چون عدم تتبع کامل، ساده انگاری، جمود، اخباریگری و بی توجهی به آهنگ سخن آگاهی می دهد. مباحث فقه الحدیثی شیخ بهایی عمدتاً در آثار حدیثی وی مطرح شده که عبارتند از: الحبل المتین، مشرق الشمسین، الأربعون حدیثاً، الحدیقه الهلالیه و مفتاح الفلاح. وی در مباحث فقه الحدیثی از عالمان برجسته و محدثان بنامی چون شهید ثانی، شیخ حسین پدر خود، محقق کرکی و شهید اول تأثیر پذیرفته است و تراث حدیثی خویش را وامدار این بزرگان است.

حدیث و سنت به عنوان دومین منبع دین شناخت، از جایگاه والایی در شریعت اسلام و مذهب شیعه برخوردارند و بیشترین استناد عملی و اعتقادی شیعیان و مسلمین به این منبع مهم است. از همان صدر اول، علل متعددی از جمله وجود وضاعان و منحرفان، نحله ها و گرایش های متعددی را در تشخیص اعتبار روایات به وجود آورد و فاصله زمانی بیش از یک هزاره نیز، سبب تشدید این چالش شد. در این میان دو منهج معروفی که در ارزیابی روایات به وجود آمده بودند عبارت بودند از: یکی شیوه رجالی که مختص به اهل سنت بود که با پذیرش حجیت تعبدی «خبر ثقه» به بررسی رجالی اسناد روایات می پرداخت و دیگری حجیت «خبر موثوق به» با وجه غالب «کتابشناسی بر پایه حجیت» بود که در شیعه رواج داشت. آنچه مسلم است، معیاری متین و مستحکم در سنجش اعتبار روایات بین شیعیان با راهنمایی اهل بیت ? وجود داشته است. این معیار قویم عبارت بوده است از حجیت «خبر موثوق به» بر اساس حصول وثوق عقلایی با تکیه بر قرائن داخلی و خارجی روایات؛ و قطعاً ارزیابی صرف سندی، ملاک پذیرش روایات نبوده است. در این نوشتار، با بررسی برخی ریشه های مبانی قدما در انتقال میراث حدیثی شیعه، عقبه روشن و مستحکم آن، به تصویر کشیده شده است و با تاکید بر نهادینه بودن بحث کتابت در شیعه و وجود فرهنگ انتقال کتاب محور در اخذ و ادای حدیث، پیشینه درخشان و اطمینان زای حدیث شیعه نشان داده شده است. همچنین در بازکاوی معنای وثاقت و ضعف از منظر قدما با توجه به مبنای فهرستی و کتاب محور، بدین نکته تاکید شده است که ثقه در لسان قدما به کسی اطلاق می شد که برآیند درون مایه های کتب حدیثی او، قابل انتساب به معصوم بوده است و ضعیف به کسی گفته می شد که منفردات او بدون شواهد و قرائن، قابل اعتماد نبوده است. نتیجه واضح این مطلب آن خواهد بود که با توجه به روحیه ضعیف گریزی، حساسیت بالای اصحاب در نقل روایات و همچنین چندین دوره پالایش قوی در منابع شیعه، اگر روایاتی از متهمان به ضعف در مجموعه های حدیثی وجود دارد شاهد صدق داشته و منفرد نبوده است و الا قدما در کتابهای خود وارد نمی کردند. این مهم، از نکات بسیار حساس و قابل تامل است. سپس در تبیین استواری مبنای قدما، به بررسی دأب و منشهای حدیثی قدما پرداخته شده و نکته های مهمی در این زمینه بررسی شده است مثل «توجه وافر قدما به راوی از مولف»، «نسخه شناسی و مقابله آنها» و... و در نهایت تعدادی از قرائنی که قدما در حصول وثوق و اطمینان از آنها استفاده کرده اند مورد پژوهش قرار گرفته است. در این اثر کوشیده ایم تا با تبیین دقیق مبنایی که میراث حدیثی شیعه با آن نگاشته شده به باز خوانی و ارزیابی ذخائر عظیم حدیثی خود بپردازیم و با دقت در استواری این تراث، به بهانه های واهی به طرد بی اساس این مجموعه های گرانقدر نپردازیم. چند دستآورد بسیار مهم این نوشتار عبارتند: 1ـ اثبات اعتبار و استحکام بالای روایات و مجموعه های روایی شیعه 2ـ ضرورت بازخوانی منابع رجالی ـ حدیثی با توجه به نگارش مستحکم میراث روایی شیعه.

با توجه به دستور قرآن به تدبر در قرآن و همین طور مبین بودن پیامبر و اهل بیت ایشان ? برای آیات این کتاب آسمانی، می‏توان با کنار هم قرار دادن تدبر و روایات معصومین ? تفسیری دقیق تر از قرآن را ارائه کرد. در این تحقیق با استفاده از روایات شیعه و روایات نقل شده از پیامبر اکرم ? در تفسیر الدرالمنثور فی التفسیر بالمأثور، و با مراجعه به منابع لغت ونظرات مفسران تفسیری با نمود روایی از آیات یک تا پنجاه و پنج سوره‏ی طه ارائه شده است. این کار با گرد آوری روایاتی که می‎تواند در فهم بهتر این آیات به ما کمک کند؛ انجام شده است. از دست‏آورد‏های این پژوهش یافتن چندین روایت مرتبط با آیات است که در کتب تفسیر روایی ذیل آیات مورد نظر نیامده اند. شناسایی و شرح آسیب های محتوایی روایات تا حد امکان از دیگر کار‏های انجام شده است. در این راستا احتمالات مختلف از جمله تقیه، سقط، تصحیف و ... در مورد روایات بررسی شده‏اند. این امر ما را در برداشت بهتر و گزینش مطالب صحیح روایی کمک و به تفسیر درست آیه هدایت نموده اند. همین طور تمام روایات گردآوری شده دسته بندی و در گونه‏های مرتبط و متناسب دسته بندی شده‏اند. از دیگر سو روایات در حد توان تحلیل گشته و شرح داده شده‏اند و فرضیات مختلف با توجه به مطالب ارائه شده‏اند. برای مثال در مورد روایات آیه‏ی دهم که با تعمق درآیه و روایات به حال و هوا و شرایط شخص موسی ? در آن هنگام پی می‏ بریم. مصدر یابی دقیق و تاحد امکان روایات نیز از دیگر امور مورد توجه در این پژوهش بوده است. در نهایت با مراجعه به تفاسیر اجتهادی روایات تفسیری و بررسی در سایر کتب روایی و شرح آنها و جمع بندی مطالب آموزه‏های هدایتی آیات به دست آمده اند.

پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) همانگونه که مسئولیت ابلاغ پیام الهی را داشت؛ مسئولیت تفسیر، تبین، و توضیح کلام الهی را نیز بر عهده داشت، آن حضرت در طول دوران رسالت خود، احکام و معارف قرآن کریم را در دو سطح عام و خاص تفسیر و تبین کرد. وی در اواخر حیات نورانی خود دو حقیقت جدایی ناپذیر قرآن و اهل بیت را به جانشینی خویش در میان مردم معرفی کرد و هدایت را تنها در گرو تمسک به این دو دانست . با توجه به همبستگی و پیوند دو پایه محکم آیین اسلام یعنی کتاب و اهل بیت(علیهم السلام) مراجعه نمودن در تفسیر قرآن به بیانات پیشوایان دین در حقیقت مراجعه به خود قرآن محسوب می شود و کلام آنها روشن ترین تفسیر وحی است. در قرون متمادی مفسران و دانشمندان روایات صادره از معصومان(علیهم السلام) را درمجموعه هایی گرد آوری و در ادوار مختلف به مردم عرضه کردند؛ از ویژگی های عمده این تفاسیر این است که صرفاً به نقل و گزارش روایات که عمدتا ناظر به هر آیه است اکتفا کرده اند. در این پژوهش تلاش کرده ایم به نگارش تفسیری بر سوره واقعه با متنی سلیس و روان بر پایه روایات موجود از معصومان(علیهم السلام) ، اعم از روایات ناظر یا مرتبط با هر آیه و نیز بهره گیری از دیگر مبادی تفسیری، نظیر تبیین لغوی، مراجعه به آرا و نظرات مفسران، تحلیل عقلی و همچنین در مواردی که با کمبود و یا عدم وجود روایات تفسیری مواجه هستیم با بهره گیری از آیات قرآنی مرتبط و هم مضمون به تفسیر این سوره بپبردازیم، بدین طریق تفسیری با صبغه روایی و اثری ارائه دهیم. سور? "واقعه" چهل و چهارمین سوره‏ای است که در مکه بر پیغمبر اکرم(صلی الله علیه وآله) نازل شد. و نود و شش آیه دارد. در روایات ائمه توصیه های فراوانی به تلاوت و قرائت این سوره شده است در روایتی از پیامبر(صلی الله علیه وآله) سور? واقعه "مای? بی نیازی" نامیده و به قرائت و تعلیم آن سفارش شده است.کسی که این سوره را مرتب بخواند و بر احوال قیامت هر شب تفکر کند اصلا به مادیات توجه ندارد لذا بی نیاز می شود. این سوره ما را بایکی از بزرگترین حقایقی که انسان با آن رو به رو است یعنی رخداد قیامت و دسته بندی انسان ها در آن واقعه آشنا می کند. در این نوشتار بحث از سوره واقعه را در سه بخش سامان داده ایم: بخش اول: آغاز ظهور قیامت و حوادث سخت مقارن آن، گروه بندی انسان ها به اصحاب یمین، اصحاب شمال و سابقان. بخش دوم: مقامات سابقان و انواع پاداش های آن ها در بهشت، اصحاب یمین و انواع مواهب الهی بر آن ها، اصحاب شمال و مجازات های دردناک آن ها در دوزخ. بخش سوم: ذکر دلائل مختلفی درباره مسئله معاد از طریق بیان قدرت خداوند، خلقت انسان از نطفه، تجلی حیات در گیاهان... ، ترسیمی از حالت احتضار و انتقال از این جهان به جهان دیگر که خود مقدمه رستاخیز است، پاداش م‍‍ومنان و کیفر کافران، و در پایان، تسبیح خداوند که سوره بدان پایان می یابد. در تفسیر روایی این سوره سطوح تفسیری متعددی وجود داشت تعداد کل روایات 162روایت است که از این تعداد 33مورد روایات تبیینی، 66مورد روایات توضیحی، 23 مورد روایات مصداقی، 23مورد روایات تأکید بر مفهوم آیه، 9مورد روایات شرح لغت، 8مورد روایات فضیلت سوره، 4مورد روایات تأویلی، 2مورد روایات استشهادی، یک مورد روایات سبب نزول و یک مورد اختلاف قرائت. واژه های کلیدی: روایات تفسیری، تفسیر روایی، قیامت، سوره واقعه، سابقان، اصحاب یمین، اصحاب شمال.

استوارترین تفسیر از قرآن کریم تفسیری است که در کلام و بیان داناترین مفسران وعالمان به قرآن یعنی پیامبر اکرم |و اهل بیت طاهرش ^جاری شده و تجلی یافته است. آموزه های تفسیری این، آگاه ترین مفسران، در قالب روایات و احادیث تفسیری به دست ما رسیده، روایاتی که شأنی از شئون آیه (قرائت، شأن نزول، تبیین و تفسیر آیه، جری و تطبیق و...) را تبیین کرده و مربوط به کل آیه یا جمله و واژه ای از آن بوده و مستقیما ناظر و متناظر به آیه هستند، ویا در ذیل آیه ای خاص نیامده، اما مرتبط و هم موضوع با آیه هستند. در این پژوهش کوشیده ایم با استناد به روایات تفسیری و منبع قرار دادن آن ها، و بهره گیری از دیگر مبادی تفسیری، نظیر تبیین لغوی، مراجعه به نظرات و آراء مفسران، تحلیل عقلی، و هم چنین بهره گیری از آیات قرآنی هم موضوع و مرتبط در مواردی که با مشکل فقر و عدم وجود روایت تفسیری مواجه هستیم، متنی سلیس، روان و مستند در تفسیر آیات به نگارش در آورده، بدین طریق تفسیری با صبغه? روایی از آیات قرآنی ارائه دهیم. سوره حدید از سوره های مدنی است و مفاد آیات آن، حاکی است که این سوره موقعی نازل شده است که پیامبر| و یاران در مدینه مستقر شده بودند و جای آن بود که پیامبر| معارف عقلی اسلام را بیان نماید. آیات نخستین سوره بحث جامعی پیرامون توحید و صفات خدا دارد و در حدود بیست صفت از صفات الهی در آن منعکس است. بخش دیگری از عظمت قرآن این نور الهی که در ظلمات شرک تابید سخن می‏گوید. در بخشی از وضع مومنان و منافقان در قیامت بحث می‏کند که گروه اول در پرتو نور ایمان راه خود را به سوی بهشت می‏گشایند، و گروه دوم در ظلمات شرک و کفر می‏مانند. در بخش دیگری دعوت به ایمان و خروج از شرک و سرنوشت جمعی از اقوام کافر پیشین منعکس شده است. بخش مهمی از این سوره پیرامون انفاق در راه خدا و مخصوصا برای تقویت پایه‏های جهاد فی سبیل اللّه، و بی‏ارزش بودن اموال دنیا می‏باشد. در بخشی کوتاه، اما گویا و مستدل، سخن از عدالت اجتماعی به میان آمده که یکی از اهداف مهم انبیاست. در بخش دیگری مسأله رهبانیت و انزوای اجتماعی مورد مذمت قرار گرفته، و جدائی خط اسلام از آن مشخص شده است. در تفسیر این سوره سطوح تفسیری متعددی وجود دارد. در مجموع 178 روایت و به تفکیک، در مرحله اول بیشترین روایات موجود در تفسیر آیات از نوع توضیحی (حدود 106روایت) و در مرحله بعد روایات جری و تطبیق (حدود 40روایت) و سپس به طور محدود روایات تاکید بر مفهوم آیه (4 روایت)، روایات شرح لغت (2 روایت)، روایات تأویل (11 روایت)، شأن نزول (7 روایت)و روایات فضائل سور (8 روایت)، را می توان برشمرد.

آگاهی از وجه تسمیه واژه های قرآنی تأثیر قابل توجهی در شناخت معنای دقیق و گوهر معنایی( اصل معنایی) واژه دارد، چرا که روشی است نتیجه بخش برای درک درست و ریشه ای معانی واژه ها در عبارات و اصطلاحات و آیات قرآنی، همچنین می تواند شخص را با فلسفه و علت کاربرد واژه آشنا سازد، در این تحقیق برآنیم که واژه هایی که راغب در کتاب مفردات خود به وجه تسمیه آنها اشاره کرده، شناسایی شده و بعد از بیان وجه تسمیه آنها از نظر راغب و مقایسه آن با دیدگاه برخی از لغویان دیگر، آیاتی که واژه قرآنی مورد نظر در آنها به کار رفته ذکر شود‍، آنگاه با مطالعه تفسیری که ذیل این آیات مطرح شده اند به بررسی نقش وجه تسمیه در فهم و تفسیر آیات خواهیم پرداخت.

از آن جا که واژگان زیر بنای اصلی هر کلامی را تشکیل می دهد واضح است که گام اول برای فهم مقصود سخن، دریافتن مفاهیم و مدالیل اصلی واژه ها است. این امر در مورد قرآن کریم به مراتب پررنگ تر جلوه می کند چرا که قرآن کتاب هدایت بشریت است. بهترین و استوارترین روش در فهم قرآن کریم تمسک به کلام معصومان: است؛ پیامبر اسلام6و امامان: علاوه بر تفسیر آیات، اهتمام ویژه ای به شرح و تبیین واژگان قرآن داشته اند؛ در این پژوهه پس از بیان مفاهیم بنیادین تحقیق مانند مفردات، تفسیر لغوی، و تبیین جایگاه لغت در فهم متن و کلام، به قصد کشف روش تفسیر لغوی معصومان:، به صورت میدانی به مطالع? احادیث آن بزرگواران در زمینه واژگان پژوهی قرآنی (در ده جزء دوم قرآن کریم) پرداخته ایم؛ پیامبر6و اهل بیت:برای تفسیر واژگان قرآنی، روش های متعددی را اتخاذ نموده اند، که با بررسی و تحلیل کلام آن بزرگواران به مواردی دست پیدا کردیم: تفسیر قرآن به قرآنِ واژگان، تبیین معنای واژه با توجه به سیاق آیات، بیان واژگانی (ترادف و نظائر)، بیان لازم? معنایی، بیان معنای غایی، بیان تصویری، بیان توصیفی، بیان وجوه واژگان، بیان جری و تطبیق، بیان معنای باطنی واژگان، بیان قاعده ادبی واژگان، بیان مرجع ضمیر، بیان متعلقات واژه، بیان معانی حروف، بیان لهج? واژگان (لغات القرآن)، بیان وجه تسمیه، بیان قراءات. عناوین بدست آمده در طبقه بندی تفسیر لغوی معصومان: است. کلید واژه ها: «تفسیر لغوی»، «تفسیر روایی»، «معصوم»، «مفردات»، «غریب القرآن».

چکیده قدم اول در فهم سخنِ هر گوینده ای آشنایی مخاطب با مفردات و واژه های به کار رفته در سخن اوست. در قرآن کریم که به زبانِ عربی است با توجه به غنای زبانی و گستردگی واژگانیِ موجود در آن، دقتهای واژه شناسی تأثیر بسزایی در تفسیرِ آن دارد. معصومان (علیهم السلام) در جایگاه ترجمان قرآن، تا آنجا که زمینه و ظرفیتهایِ فرهنگی و اجتماعی اجازه داده، در زمان خود به تفسیرِ آیات کتاب آسمانی پرداخته اند. برخی آموزه های تفسیری ایشان در حوز? مباحث لغوی و واژگان قرآنی است. در تاریخ ادبیات شاهدیم که موضوع استشهاد ادبی به احادیث با مخالفتهایی مواجه شده است، لذا در این پژوهش پس از بیان نقش و اهمیت لغت در تفسیر قرآن، دیدگاههای مجوزان و مانعانِ احتجاج به حدیث در مسائلِ ادبی و ادلّ? آنان را مورد بررسی قرار دادیم. نور وحی در ذات خود روشن و روشنگر است، اما بهره گیری از آن، نیاز به چشمانی بصیر و نافذ دارد، که مراجعه به روایات معصومان (علیهم السلام) در زمین? تفسیر، این مهم را میسر می سازد. درصد قابل توجهی از روایات معصومان (علیهم السلام) در تبیین و توضیح واژگان قرآنی وارده شده است. با دقت در این روایات روشن می شود که توضیحاتِ معصومان (علیهم السلام) از واژگان قرآنی از یک نوع نبوده و بر روشهایی اتّکا دارند که ما در این پژوهش کوشیده ایم تا آن روایات را گونه شناسی کنیم. در این مجموعه، سعی نمودیم تا در فصلی جداگانه به گردآوری هم? روایاتِ معصومان (علیهم السلام) در تفسیر لغوی ـ در محدود? ده جزء اول ـ و تحلیل برخی از آنها بپردازیم. در بخش پایانی این پژوهش، احادیثِ ناظر به تفسیرِ لغوی معصومان (علیهم السلام) گونه شناسی و برای هر کدام، نمونه هایی از روایات را ذکر نمودیم. بیان وجه تسمی? واژگان، تبیین معانی حروف، تفسیر واژه به کلمه ای مترادف و تبیین فروق اللغات، برخی از آن شیوه ها است.

بهترین و استوارترین تفسیر از قرآن کریم، تفسیری است که از منبع وحی صادر شود. از این روی، روایات تفسیری پیشوایان معصوم و اتصال ایشان به منبع وحی راه مطمئنی برای دست یافتن به مقصود کتاب الهی است. در این پژوهش، 52 آیه سور? زمر در 4 محور کلی قرار گرفته است که، ابتدا با مراجعه به اقوال لغویان و هم چنین واژه پژوهان قرآنی، معانی واژگان محوری در آیات تبیین شد، در ادامه نکات ادبی آن (در صورت وجود) مورد توجه قرار گرفته و سپس با مراجعه به آراء و نظرات مفسّران، مفاهیم ظاهری آیات تبیین شده اند. مهم ترین بخش پژوهش حاضر، گردآوری روایات تفسیری معصومین : است که از منابع شیعی و سنّی ذکر شده اند. در این بخش مهمترین کتب تفاسیر روایی یعنی: «تفسیر قمّی»، «تفسیر الصافی» و «البرهان فی تفسیر القرآن» بررسی شد و تنها روایات صادره از معصومین : فراهم آمد و در بخش اهل سنّت نیز تنها روایات نبوی از تفسیر الدرالمنثور گزینش شد. در بررسی روایات معصومین : آسیب های احتمالی محتوایی نمایانده شد و سپس آموزه های هدایتی برآمده از روایات بیان شد در این طایفه از آیات به موضوعاتی پیرامون توحید، اهمیّت قرآن کریم، ضرورت توجّه به معاد و بیان سرگذشت اقوام پیشین پرداخته شده است. در بخش روایات نیز 52 روایت شیعی،20 آیه و 30 روایت سنّی، 12 آیه را تفسیر صریح کرده-اند. گونه های تفسیری در روایات شیعی عبارتند از: بیان مصداق (تفسیر مصداقی)، ایضاح مفهومی، ایضاح لفظی، تفسیر باطنی، بیان جزئیّات، ترسیم فضای نزول، تفسیر تمثیلی و ... و گونه های تفسیری در روایات نبوی نیز عبارتند از: بیان مصداق، ایضاح مفهومی، ترسیم فضای نزول، تفسیر عملی، تفسیر فقهی و ... . بیشترین گونه های تفسیری در روایات شیعی و اهل سنّت، «بیان مصادیق» و «ایضاح مفهومی» هستند. آسیب شناسی محتوای اولیه روایات تفسیری هم نشان می دهد که آسیب تصحیف بیشترین آسیب این دسته از روایات است. در این پژوهش آموزه های هدایتی روایات تفسیری نیز فراهم آمده، که بیشترین نقش هدایتی در میان آموزه ها، محورهای «اعتقادی» و «اخلاقی» است.

?. بررسی سیر تاریخ حدیث و شناخت محدّثان در دورههای مختلف، سبب آشنایی بیشتر مردم به حدیث شده و بررسی حدیث در منطقهای خاص توجه عموم را به حدیث و گذشت? مذهبی فرهنگی خود دو چندان کرده و سبب شده تا مردم با رغبتی افزونتر به حدیث روی آورند. شناخت و وضعیت حدیث و محدّثان خوزستان از جمل? این فعالیتها است. ?. سرزمین خوزستان اولین نقطه از ایران است که اسلام به آن وارد شده (سال ?? قمری) و حدیث در آن گسترش یافته و از طریق آن به دیگر مناطق ایران و نقاط شرقی منتشر شده است. ?. از صدر اسلام تا پایان دور? صفوی بیش از ??? محدث در خوزستان فعالیت داشته که حدود ?? درصد از آنان ( ?? محدّث) صاحب کتاب بودهاند. این محدثان حدود ??? کتاب در موضوعات مختلف به وجود آورده که بیشتر آنها را محدثان شیعه نگاشتهاند. ?. در پنج قرن اول هجری با وجود حاکمیت اهل سنت، تشیع در ایران منحصر به خوزستان و قم بوده و در این مدت بیش از نیمی از مردم خوزستان مذهب شیعه داشتند. در این دورده محدثان زیادی اعم از شیعه و سنی در این سرزمین به نشر حدیث همت گماشته که از میان آنان ?? محدث حدود ??? اثر ارزشمند در موضوعات گوناگون به وجود آوردند که در این میان نقش محدثانی همچون حسین بن سعید و علی بن مهزیار اهوازی در شکل گیری فقه و حوز? حدیث شیعه در قم و دیگر نقاط اسلامی و به دنبال آن جوامع بزرگ حدیثی شیعه بسیار برجسته است. ?. در دور? متقدمان ابتدا تکنگاریهای حدیثی فقهی (همچون کتب و اصلهای حسین بن سعید و علی بن مهزیار) شکل گرفته و پس از آن مسندها (مثل مسند سهل بن عثمان عسکری) و کتب ثلاثین (مثل کتب ثلاثین حسین بن سعید و علی بن مهزیار) در موضوعات غالباً فقهی به وجود آمدهاند. کتب رجال اولیه (همچون من روی من نساء آل ابیطالب علی بن احمد حداد) و کتب شرح واژههای قرآنی و حدیثی (مثل اصلاح المنطق ابنسکیت) و تفاسیر روایی (مثل تفسیر سهل بن عثمان عسکری) نیز در همین زمان به وجود آمدهاند. پس از آن حدیث شکوفا شده و کتب جامع و سنن در شیعه و سنی به وجود آمدهاند. علم درایه به وسیل? ابنخلاد شکل گرفته و کتابهای رجالی، تفسیری و ادبی مختلفی ایجاد شدهاند. در شوشتر و دورق مدرس? حدیثی ادبی برپا شده و در رامهرمز کتابخانه بزرگی به وجود آمده است. ?. در دوره میانی از آغاز قرن ششم تا پایان قرن نهم، به دلیل به وجود آمدن کتب بزرگ حدیثی و رجالی فعالیت محدّثان شیعه در خوزستان و دیگر نقاط اسلامی کاسته شده ولی محدّثان اهل سنت همچنان به فعالیتهای جانبی و تکمیلی در حوز? حدیث ادامه داده که حمایت حکومتهای وقت از آنان بر این امر بی تأثیر نبوده است. در این دوره در قرنهای ششم و هفتم هیچ محدث صاحب کتابی یافت نشده ولی در قرن هشتم و نهم، سه محدث اهل سنت از مذاهب حنفی، شافعی و حنبلی ?? اثر در موضوعات مختلف حدیثی فقهی و علوم دیگر پدید آوردهاند. کتاب فقهی الوافی و تفسیر مدارک التنزیل عبدالله بن محمود نسفی از مهمتری این کتب محسوب میشوند. در اواخر این دوره حکومت شیعی مشعشعی شکل گرفته که سبب گسترش تشیع در خوزستان شده است. ?. در دور? متأخران قرنهای ?? تا ?? هجری قمری با به وجود آمدن حکومت شیعی سادات مشعشعی در خوزستان و حکومت صفوی بر تمام ایران، از فعالیت محدثان اهل سنت کاسته شده و در مقابل پرداختن به حدیث در خوزستان به اوج خود رسیده است. در این دوره محدثان ابتدا اصولی بوده ولی بعدها گرایش به اخباریگری به تدریج افزایش یافته و در اواخر قرن ?? اخباریگری در خوزستان به اوج خود رسیده است. ?. در دور? متأخران حدود ??? محدث در منابع مختلف یافت شده که ?? نفر از آنان که همه از شیعیان بودند صاحب کتاب و تألیف بوده و حدود ??? اثر در موضوعات مختلف پدید آوردهاند که کتابهای مجالس المومنین و احقاق الحق قاضی نورالله شوشتری، طبقات الرجال عبدللطیف جامعی، نور الثقلین هویزی و مقصود الأنام و انوار النعمانیه سید نعمتالله جزایری از مهمترین این آثار به شمار میروند. در این دوره نقش عبدالله بن حسین شوشتری در شکل گیری حوز? حدیثی اصفهان و قاضی نورالله شوشتری در نشر حدیث شیعه در شبه قار? هند و همچنین نقش سید نعمتالله جزایری در حفظ میراث شیعه و شکل گیری مدرس? حدیثی شوشتر به خوبی نمایان است. ?. در خوزستان خاندانهای بزرگی در گسترش حدیث شیعه فعالیت داشته و محدّثانی از آنان همواره در نشر مکتب اهل بیت علیهم السلام کوشیدهاند که خاندان مهزیار اهوازی، تنّوخی، سادات مرعشی شوشتر، خاندان نجّار شوشتر، سادات مشعشعی هویزه و خاندان ابیجامع از مهمترین آنان به شمار میروند. محدثان و خاندانهای معروف این دوره؛ مدارس حدیثی، علمی و ادبی در خوزستان دایر کرده که مدرسههای شوشتر، هویزه و دورق از مهمترین این مدارس به حساب میآیند.

شناخت و کشف مبانی روش جدید و متفاوت تفسیری در میان مفسران شیعه، خدمتی به علم تفسیر بوده که در ‏آن، اصول سبک نوین معرفی و مورد ارزیابی و نقد واقع گشته، تا دیگران در صورت الگوپذیری از این تفسیر، ‏خطا و کاستیهای آن را جبران بنمایند. در این میان، الفرقان به سبب رویکردهای خاص تفسیری و روائی که ‏حاصل آن به طور عملی، دادن اصالت به قرآن و البته عدم نفی حجیت سنت، است می تواند نمونه خوبی برای ‏معرفی ارتباط قرآن و سنت باشد. ما در این پژوهش با مطالعه و استخراج تمامی روایات الفرقان و ارزیابی آنها ‏به کشف مبانی حدیثی الفرقان پرداخته و به نقد و بررسی آنها پرداخته ایم.‏ الفرقان در دو حوزه فقه الحدیث و نقد الحدیث، در ضمن تفسیرآیات به خوبی از روایات بهره برده است. ‏وی بر خلاف سنت مرسوم و متداول تفسیر قرآن با سنت که در الفرقان نیز شاهد آن هستیم، گاه از قرآن برای ‏تفسیر سنت بهره برده و ابهام روایات را براساس آیات برطرف نموده است. این امر خود می تواند آغازگر راه ‏نوینی در ارتباط سنت و قرآن قلمداد شود.‏ در نقد احادیث و معیار قرآن، آقای صادقی در روایت غیر معارض با قرآن، کسب موافقت و وجود شبیه، ‏شاهد و مصداق از قرآن و در مرحله دوم مخالفت نداشتن با قرآن را کافی دانسته است.‏‎ ‎برخلاف روایات معارض ‏که ضرورتاً موافقت در یکی از روایات متعارضین باید لحاظ شود. ‏ ظاهر قرآن بر نص حدیث صحیح، ترجیح دارد و هنگام تعارض باید ظاهر قرآن را اخذ نمود. وی ‏تخصیص یا تقیید قرآن در بعد نص و ظاهر، با روایتی که سنت قطعیه باشد، نپذیرفته است. ‏ در الفرقان، سنت پیامبر اکرم9 از حروف مقطعه قرآن گرفته شده یعنی به گونه ای بر قرآن استوار و از ‏کتاب خدا گرفته شده است. یک بُعد وحی، همان معانی است که در حروف رمزی حروف مقطعه بر پیامبر9 ‏نازل شده است و از اختصاصات غیبی رسول خدا9 بوده که به ائمه معصومین: پس از ایشان نیز تفویض ‏شده است.‏ آقای صادقی سیادت عقل را بر دیگر ادّله شرعیه پذیرفته زیرا عقل سلیم حکم به عصمت قرآن و برتری ‏و تقدم آن بر دیگر امور می دهد.‏ دیدگاه ایشان نسبت به روایات اسباب نزول کاملاً تاریخی و یا حتی اجتهادی بوده است.‏ در فقه و اصول فقه نیز چهار اصل کلی اتخاذ نموده که آرای فقهی بعد نیز بر همین محور می باشند:‏ تفکر متفاوت مفسر در اصول فقه سبب شده در500 فتوای فقهی با دیگر فقیهان اختلاف نظر داشته ‏باشد. از آن جمله نماز قصر، زکات و... است. ‏ کارائی سند صرفاً برای اطمینان صدور است نه تعیین ارزش و صحت حدیث. سند به تنهایی در الفرقان ‏نه دلیل رد روایت و نه عامل پذیرش آن است.‏ براساس تمام آنچه آمد می توان نتیجه گرفت آقای صادقی در زمره قرآن محوران سنت مدار است که به ‏اصالت قرآن و حجیت حدیث قائل هستند و با قرآنیون تفاوت فکری و منشی بسیار دارد.‏ در هر یک از مبانی و روش های آمده نقدهایی بر آنها وارد است.‏

کتاب النهایه فی غریب الحدیث اثر ارزشمند ابن اثیر جزری ( م 606 هـ . ق)، یکی از مهمترین کتاب های تدوین شده در دانش غریب الحدیث است و قرن هاست که مورد استفاده پژوهشگران و علمای دین قرار می گیرد. نوشته حاضر به منظور بررسی ویژگی ها و تبیین جایگاه کتاب و تحلیل روش مولف در تدوین کتاب نوشته شده است. در ابتدای بحث به ارائه کلیاتی مربوط به مباحث غریب نگاری، فلسفه پیدایش و سیر تدوین آن، همچنین جایگاه غریب الحدیث در میان دیگر دانش های حدیثی و ارتباط این دانش با تدوین معاجم لغت پرداخته شده است. در پی آن معرفی کامل ابن اثیر به همراه شرح حال علمی و جایگاه وی در این دانش و میزان اعتماد صاحب نظران پس از او به کتاب النهایه آمده است. توجه به دیگر کتب غریب الحدیث، بررسی منابع ابن اثیر در النهایه، بررسی نوع تبویب کلمات النهایه، روش انتخاب کلمات غریب و روش ابن اثیر در شرح کلمات غریب؛ مباحث مهم دیگری است که جوابگوی کلیدی ترین سوالات پژوهشگران در زمینه موفقیت کتاب النهایه در عرصه غریب الحدیث خواهد بود. نتیجه آنکه جامعیت علمی مولف در کنار توجه کافی وی به مخاطبان، بهره گیری فراوان از تجربیات علمای گذشته، چینش قابل قبول کلمات کتاب، اختصارگویی در شرح کلمات و جامعیت کلمات غریب الحدیث؛ مهمترین عوامل موفقیت ابن اثیر در عرصه غریب نگاری به شمار می رود.

استوارترین تفسیر از قرآن کریم تفسیری است که در کلام و بیان داناترین مفسران وعالمان به قرآن یعنی پیامبر اکرم |و اهل بیت طاهرش ^جاری شده و تجلی یافته است. آموزه های تفسیری این، آگاه ترین مفسران، در قالب روایات و احادیث تفسیری به دست ما رسیده، روایاتی که شأنی از شئون آیه (قرائت، شأن نزول، تبیین و تفسیر آیه، جری و تطبیق و...) را تبیین کرده و مربوط به کل آیه یا جمله و واژه ای از آن بوده و مستقیما ناظر و متناظر به آیه هستند، ویا در ذیل آیه ای خاص نیامده، اما مرتبط و هم موضوع با آیه هستند. در این پژوهش کوشیده ایم با استناد به روایات تفسیری و منبع قرار دادن آن ها، و بهره گیری از دیگر مبادی تفسیری، نظیر تبیین لغوی، مراجعه به نظرات و آراء مفسران، تحلیل عقلی، و هم چنین بهره گیری از آیات قرآنی هم موضوع و مرتبط در مواردی که با مشکل فقر و عدم وجود روایت تفسیری مواجه هستیم، متنی سلیس، روان و مستند در تفسیر آیات به نگارش در آورده، بدین طریق تفسیری با صبغه? روایی از آیات قرآنی ارائه دهیم. سوره حدید از سوره های مدنی است و مفاد آیات آن، حاکی است که این سوره موقعی نازل شده است که پیامبر| و یاران در مدینه مستقر شده بودند و جای آن بود که پیامبر| معارف عقلی اسلام را بیان نماید. آیات نخستین سوره بحث جامعی پیرامون توحید و صفات خدا دارد و در حدود بیست صفت از صفات الهی در آن منعکس است. بخش دیگری از عظمت قرآن این نور الهی که در ظلمات شرک تابید سخن می‏گوید. در بخشی از وضع مومنان و منافقان در قیامت بحث می‏کند که گروه اول در پرتو نور ایمان راه خود را به سوی بهشت می‏گشایند، و گروه دوم در ظلمات شرک و کفر می‏مانند. در بخش دیگری دعوت به ایمان و خروج از شرک و سرنوشت جمعی از اقوام کافر پیشین منعکس شده است. بخش مهمی از این سوره پیرامون انفاق در راه خدا و مخصوصا برای تقویت پایه‏های جهاد فی سبیل اللّه، و بی‏ارزش بودن اموال دنیا می‏باشد. در بخشی کوتاه، اما گویا و مستدل، سخن از عدالت اجتماعی به میان آمده که یکی از اهداف مهم انبیاست. در بخش دیگری مسأله رهبانیت و انزوای اجتماعی مورد مذمت قرار گرفته، و جدائی خط اسلام از آن مشخص شده است. در تفسیر این سوره سطوح تفسیری متعددی وجود دارد. در مجموع 178 روایت و به تفکیک، در مرحله اول بیشترین روایات موجود در تفسیر آیات از نوع توضیحی (حدود 106روایت) و در مرحله بعد روایات جری و تطبیق (حدود 40روایت) و سپس به طور محدود روایات تاکید بر مفهوم آیه (4 روایت)، روایات شرح لغت (2 روایت)، روایات تأویل (11 روایت)، شأن نزول (7 روایت)و روایات فضائل سور (8 روایت)، را می توان برشمرد. کلید واژه ها: تفسیر اثری، تفسیر روایی، روایات تفسیری، سوره? حدید.

کتاب روضه المتقین اثر ارزشمند علامه محمد تقی مجلسی از مهمترین شروح روایی بر کتاب من لایحضره الفقیه شیخ صدوق است که در عین مشتمل بودن بر شرح روایات، مجموعه ای ارزشمند از شروح واژه های غریب روایات است. نوشته حاضر به منظور استخراج شروح غریب الحدیثی علامه، شناخت منابع وی در نگارش این شروح و روش شناسی شرح این واژه ها تدوین شده است. از این رو در ابتدا پس از بیان کلیات تحقیق، شرح مفاهیمی همچون مفهوم شناسی غریب الحدیث، و سیر تاریخی غریب الحدیث نگاری، شرح حال علامه محمد تقی مجلسی و معرفی آثار ایشان آمده است. معرفی منابع علامه مجلسی اول در شرح واژه های غریب الحدیث در روضه المتقین، دسته بندی آن ها به پنج گروه، لغوی، غریب الحدیثی، روایی، فقهی و ذکر نام مولف بدون ذکر منبع، مبحث دیگری است که در فصل دوم به آن پرداخته شد. پس از آن با استخراج تمامی تبیین ها و شروح واژه های غریب الحدیث از میان چهارده جلد روضه المتقین و ساماندهی آن ها بر اساس ترتیب الفبایی، معجم غریب الحدیثی کارآمدی برگرفته از این کتاب ارائه شده است. مجموعه ای که می تواند در معرفی بخشی از تلاشهای عالمان شیعی در عرصه ی غریب الحدیث مفید باشد. در فصل بعدی با بررسی این شروح، روش های مجلسی اول در شرح کلمات غریب، مانند تبیین ضبط دقیق واژه، بیان اختلاف نسخه ها و تصحیف ها، استناد به آیات قرآن، بهره گیری از احادیث دیگر، تعیین مصداق در مباحث گونه شناسی، تعیین تلمیح موجود در روایات و... معرفی شده است در پایان نتایج آماری منابعی که علامه به استفاده از آنها تصریح کرده اند و درصد میزان استناد علامه به این منابع و روشهای مورد استفاده علامه در شرح واژه ذکر شد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

نقدهای متعدد و پراکنده ای که تاکنون بر ترجمه های قرآن کریم نوشته شده است ، علاوه بر ارائه نقاط ضعف و قوت این ترجمه ها، تاثیر بسزایی در لغزش زدایی و تصحیح آنها و افزایش دقت مترجمان بعدی و هر چه نزدیکتر شدن ترجمه به متن قرآن داشته است . همچنین بستر مناسبی را جهت طرح مباحث علمی و نظری در زمینه ترجمه قرآن کریم فراهم آورده است . اما تاکنون نه تنها فهرست کاملی از این آثار ارزشمند علمی عرضه نشده است بلکه به مباحثی همچون تاریخچه نقادی ترجمه های قرآن کریم، فراز و نشیبهای این پدیده علمی و از همه مهمتر بررسی و طبقه بندی آنها توجه لازم مبذول نشده است . لذا در این پایان نامه علاوه بر معرفی اجمالی ترجمه های فارسی قرآن کریم و نقدهای نوشته شده بر هر یک ، برای اولین بار سیر تاریخی نقادی ترجمه های قرآن کریم تهیه و این آثار پراکنده از لحاظ صوری و محتوایی طبقه بندی شده است . این پایان نامه مشتمل بر فصلهای زیر است : فصل اول حاوی فرضیاتی است که بدان پرداخته ایم همراه با بیان اهداف و روش تحقیق. در فصل دوم علاوه بر تعریف لغوی و اصطلاحی ترجمه، تاریخچه ترجمه قرآن کریم به فارسی مطرح و تعدادی از مهمترین ترجمه های کهن فارسی به اختصار معرفی شده است . در فصل سوم پس از بیان معنای نقد و پیشینه تاریخی آن به بیان تاریخچه نقادی ترجمه های قرآن کریم پرداخته، ضمن معرفی و ارزیابی حتی از ترجمه های معاصر و نقدهای نوشته شده بر آنها، جدولی از معرفی ها و نقد و جوابهای نوشته شده بر این ترجمه ها تهیه شده است . در فصل چهارم ابتدا فهرست جامعی از مقالات نقدها و معرفی های مربوط به ترجمه های قرآن کریم آمده است و سپس به طبقه بندی این نقدها از لحاظ تاریخی، صوری و محتوایی پرداخته با نمودارهای این تقسیمات را به تصویر کشیده ایم.