رویا ظریفیان صالح مکرم حسین علی نوذری
جامعه ایران در دوره قاجار به عنوان جامعه ای پیش مدرن و سنتی دچار تحولات ویژه ای شد. ورود فکر تجدد عامل اصلی ایجاد این تحولات بود. تجددی که نتایج سیاسی شکست آن سبب روی کارآمدن سلسله پهلوی گردید و تحولاتی را نیز در جامعه ایرانی دوران پهلوی بر پایه ی همین تفکر تجددخواهی شکل داد. تغییر و تحولاتی که در دامنه ی آن بحث تحول پوشاک ایرانیان نیز مطرح می شود. مطالعه و پژوهش حاضر بر اساس هدف از نوع تحقیقات بنیادی و بر اساس ماهیت و روش از نوع تحقیقات توصیفی- تحلیلی می-باشد. برای تأمین این منظور، داده ها و اطلاعات مورد نیاز از میان منابع تاریخی و پژوهش های صورت گرفته قبلی استخراج گردیده و تا حصول نتایج علمی مورد تجزیه تحلیل کیفی قرار گرفته اند. نتایج مطالعات نشان می دهد: پوشاک به عنوان عنصری فرهنگی، در جریان تجددخواهی دوره قاجار و روند نوسازی در دوره پهلوی، رفته رفته، از الگوهای سنتی و قومی حاکم بر پوشاک ایرانی جدا شد و شکلی نو یافت. تحت تاثیر جریان روشنفکری در دوره قاجار که معتقد به فرنگی شدن در تمام زوایای حیات بود، تغییر پوشاک نیز باری هویتی به دوش گرفته و فصل ممیز جریان تجددخواه و سنتگرا گردید، اما در دوره رضا شاه به منظور یکسان سازی فرهنگی و با راهبردی اجباری- قدرتی، که مبتنی بر عملکرد اقتصادی، سیاسی و قدرت های اخلاقی است، پوشاک تک تک افراد جامعه دچار تغییر و تحول گردید. تغییر در پوشاک مردان با همراهی مراجع فرهنگی جامعه تداوم یافت، اما تغییر در پوشاک بانوان به علت عدم همراهی این گروه، شکل دیگری به خود گرفت. پس از خلع رضاشاه از سلطنت عده ای از زنان تحت تاثیر الگوهای هویتی جدید، پوشاک اروپایی را برگزیدند و عده ای دیگر با بازگشت به الگوهای سابق پوشاک بر مبنای هویت دینی، حجاب را برگزیدند. در دوره پهلوی دوم، تحول پوشاک با اتخاذ راهبرد هنجاری- بازآموزی و فاصله گرفتن از الگوهای اجباری دنبال شد. این راهبرد بر این فرض مبتنی است که تغییر وقتی به وجود می آید که افراد الگوهای قدیمی را دگرگون کرده و تعهدات را نسبت به روش های جدید گسترش دهند. چنین تغییراتی در گرایش ها، ارزش ها، مهارت ها و روابط صورت می گیرد و مداخله مستقیم کارگزاران تغییر را می طلبد. به این ترتیب، تحول در پوشاک ایران در دوره مذکور، در نتیجه برخورد و تماس با دنیای غرب و تحت تاثیر جریان تجددخواهی و روند نوسازی در دوره قاجار و پهلوی که با درکی نادرست و مغشوش از جریان مدرنیته در غرب همراه بود، آغاز شد و در نهایت به یک سلسله همنشینی های غیر عادی و تناقض آمیز در دوره-های بعدی منجر گردید.
