چکیده: از آنجا که هر یک از عملیات زراعی شرایط رقابتی بین گیاهان جوامع گیاهی را نیز تحت تاثیر قرار می دهد لذا لازم است در بررسی هر یک از عملیات زراعی بر رشد و نمو گیاه زراعی به تاثیر آن بر شرایط رقابتی بین گیاهان با علف های هرز نیز توجه شود. به منظور بررسی تاثیر کاربرد کود دامی و کود نیتروژن بر ساختار علف های هرز و عملکرد گندم آزمایشی در سال زراعی 88-87 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه محقق اردبیلی انجام شد. فاکتورهای مورد آزمایش سه سطح کود نیتروژن (0 (شاهد) ، 150 و 300 کیلوگرم اوره در هکتار) و دو سطح کود دامی (کاربرد 30 تن در هکتار کود دامی پوسیده و عدم کاربرد کود دامی) بودند. آزمایش بصورت فاکتوریل در قالب بلوک های کامل تصادفی با 3 تکرار اجرا شد. نتایج آزمایش نشان داد که کاربرد کود نیتروژن، کود دامی و اثر متقابل آن ها تاثیر معنی داری بر ارتفاع گندم نداشت. اما، تاثیر حضور و عدم حضور علف های هرز بر ارتفاع گندم در تمامی مراحل رشد گندم معنی دار بود و رقابت گندم با علف های هرز موجب افزایش ارتفاع آن بین 4 تا 8 سانتی متر گردید. کاربرد کود دامی، کود نیتروژن و اثر متقابل آن ها تاثیر معنی داری بر درصد پوشش گندم و درصد نفوذ نور به سطح خاک نداشتند. تاثیر حضور علف های هرز بر درصد پوشش گندم و درصد نفوذ نور به سطح خاک در سطح احتمال 5 درصد معنی دار بود. حضور علف های هرز نفوذ نور به سطح خاک را نزدیک به 3 برابر کاهش داد. کاربرد کود نیتروژن درصد پوشش گندم را در حضور علف های هرز کاهش و در شرایط عدم رقابت علف های هرز افزایش داد. با افزایش مقدار کود نیتروژن، درصد پوشش علف های هرز افزایش یافت بطوری که، هنگام کاربرد 300 کیلوگرم کود نیتروژن در هکتار بیش از 70 درصد از سایه انداز جامعه گیاهی را علف های هرز اشغال کرده بودند. تجزیه های آماری نشان داد که اگرچه کود دامی در مراحل به ساقه رفتن و دانه بستن گندم تاثیر معنی داری بر تراکم علف های هرز نداشت، اما در مرحله خوشه دهی گندم تاثیر آن بر تراکم علف های هرز معنی دار بود. کاربرد کود دامی تراکم علف های هرز در این مرحله از رشد گندم را کاهش داد. سطوح مختلف کود نیتروژن تاثیر معنی داری بر تراکم علف های هرز در هر سه مرحله مورد مطالعه (به ساقه رفتن، خوشه دهی، دانه بستن) داشت. بررسی تراکم علف های هرز نشان داد که در هر سه مرحله مورد مطالعه بیشترین و کمترین تراکم علف های هرز به ترتیب با کاربرد 150 و 300 کیلوگرم کود نیتروژن در هکتار مشاهده شد. تجزیه آماری داده ها نشان داد که کاربرد کود دامی و اثر متقابل کود دامی با کود نیتروژن تاثیر معنی داری بر وزن خشک علف های هرز در مرحله دانه بستن گندم و توزیع آن در طبقات مختلف ارتفاع گندم نداشت. اما، تاثیر کاربرد مقادیر مختلف کود نیتروژن بر وزن خشک علف های هرز و توزیع آن در لایه 3/1 بالایی و بالای کانوپی گندم معنی دار بود. کاربرد 150 و 300 کیلوگرم کود نیتروژن در هکتار وزن خشک علف های هرز را در مقایسه با تیمار شاهد به ترتیب 52 و 85 درصد افزایش داد که بخش زیادی از آن در دو لایه بالایی گیاه قرار گرفته بود. بیست و دو گونه متعلق به 13 خانواده در مزرعه مشاهده شد که 10 گونه از آن ها یکساله بهاره، 7 گونه یکساله زمستانه و بقیه چندساله بودند. در هر سه مرحله مورد بررسی در بین گونه های یکساله زمستانه جوموشی و خاکشیر، از گونه های یکساله بهاره سلمه تره و شلمبیک و از گونه های چندساله کنگر وحشی گونه های غالب را تشکیل می دادند. کاربرد کود نیتروژن سهم علف های هرز بهاره یکساله را کاهش و علف های هرز چندساله را افزایش داد. کود نیتروژن، کود دامی و اثر متقابل آن ها تاثیر معنی داری بر عملکرد و اجزای عملکرد گندم نداشت. نتایج آزمایش نشان داد در شرایط عدم حضور علف های هرز، افزایش مصرف کود نیتروژن عملکرد دانه گندم را افزایش داد. اما، در شرایط حضور علف های هرز، افزایش مقدار نیتروژن تا 150 کیلوگرم در هکتار موجب افزایش عملکرد گندم و افزایش بیشتر آن عملکرد گندم را کاهش داد. بنابراین درصد افت عملکرد در تیمار 150 کیلوگرم کود نیتروژن در هکتار 4 و در تیمار 300 کیلوگرم نیتروژن در هکتار 61 در صد بود. نتایج این آزمایش نشان می دهد که مدیریت کودهای نیتروژن می تواند با تغییر شرایط رقابتی به نفع گیاه زراعی افت عملکرد ناشی از حضور علف های هرز را کاهش دهد.