حیات علامه محمدباقر مجلسی مصادف با دوران حکومت صفویان بود. این دوران شاهد شکوفایی مسائل دینی بود که هر یک نقشی چشم گیر در تحوّلات ساختار ایران داشتند. در این دوران ساختار دینی ایران از سویی در پیوند نزدیک با ساختار سیاسی فعالیت می کرد و از سوی دیگر با بهره گیری از این نزدیکی بر شکوفایی علمی و پژوهشی خویش می افزود. آنچه در پرتو این تحوّلات چشم گیر علمی شکل گرفت دگرگونی در ساختار تنظیم و شیوه ارائه معارف دینی به جامعه در جهت فهم دینی بود؛ مجلسی در این فضا در مقام تبیین مقاصد شریعت و بر اساس طرح ذهنی خود در خصوص موضوعات گوناگون و با تأکید بر همراهی قرآن و سنت، پس از یادکرد آیات هر باب ـ که به شیوه ای عالمانه انتخاب و مورد استناد قرار گرفته اند ـ ؛ به تفسیر مفاهیم آن ها در پیوند با روایات پرداخته است. بحارالانوار بی تردید یکی از مهمترین جوامع حدیثی و پرکاربردترین دایرهالمعارف شیعه که آیات و روایات را در خود جمع کرده است، گرچه در نگاه نخستین چنین به نظر می رسد که این کتاب فقط جامع حدیثی است ولی با استمرار توجّه و مراجعه به آن خواهیم دریافت که این کتاب، یک دوره از تفسیر آیات قرآن را نیز دربردارد، چنان که بزرگان علوم و تفسیر قرآن به این مسأله اذعان داشته و این کتاب را نخستین تفسیر موضوعی جامع آیات به شمار آورده اند، و آن را یکی از مهمترین نوآوری ها و ابتکارات علامه مجلسی دانسته اند. تفسیر موضوعی به معنای گردآوری آیات مربوط به یک موضوع و تبیین آنها برای بیان نظر قرآن کریم راجع به آن موضوع که مبتنی بر دسته بندی آیات و جمع بندی مدلول های آنها است. در بحارالانوار پیوند عمیقی میان آیات و روایات است که مجلسی با استخراج موضوعی از قرآن، آن را در روایات جستجو کرده، تا نشان دهد آنچه در روایات است جدا از قرآن نیست و روایات مبیّن و مفسّر آیات به شمار می روند. تفسیر موضوعی با رویکرد جامع و فراگیر و عطف توجه به گستره موضوعات قرآن شیو ه ای است، که به نظر می رسد مجلسی عملاً در تبیین جوانب آن نقش مهمّی ایفا کرده است. این نوشتار بر آن است تا در حدّ توان به بررسی تفسیر موضوعی در بحارالانوار بپردازد، بدان امید که سرآغازی باشد برای تحقیقات و پژوهش هایی گسترده و ژرف تر. کلید واژه: بحارالانوار، تفسیر موضوعی، مجلسی

قرآن به عنوان آخرین کتاب آسمانی، منشأ هدایت تمامی بشر است که با فهم دقیق و صحیح آیات و مفاهیم آن می توان به سر منزل مقصود رسید. دست یابی به مفاهیم قرآن از طریق تفسیر صحیح آن ممکن است، امروزه به اقرار بسیاری از مفسران و دانشمندان علوم قرآنی دست یافتن به مفاهیم و پیام های قرآن با توجه به تفسیر موضوعی ممکن است. این نوشتار بر آن است تا در حدّ توان به بررسی مبانی، مراحل و پیشینه شکل گیری تفسیر موضوعی و در ادامه به بررسی مطالب موجود در بحارالانوار بپردازد، سپس مراحل شیوه ارائه مطالب در بحارالانوار را با مبانی و اصول تفسیر موضوعی تطبیق دهد تا نشان دهد که شیوه بیان مطالب و همراهی قرآن و حدیث در کنار یکدیگر در بحارالانوار، نوعی تفسیر موضوعی است؛ که علامه مجلسی با دسته بندی موضوعات و ارتباط و همراهی قرآن و حدیث در پرداختن به مسائل گوناگون و استنتاج و جمع بندی مطالب نوعی از تفسیر موضوعی را ارائه کرده است؛ همان طور که برخی از بزرگان در این حوزه نیز اذعان کرده اند بحارالانوار نوعی تفسیر موضوعی و علامه مجلسی را می توان اولین مفسّر موضوعی جامع آیات قرآن در میان عالمان تشیع دانست که به این امر اهتمام کرده است.