از نظریه های مهم در گستره ی تعلیم و تربیت ، نظریه ی تعلیم و تربیت رهایی بخش، انتقادی و ارتباطی است که در دهه های اخیر تحولات فکری و نظری جدیدی را در مباحث تعلیم و تربیت بخصوص درآلمان به همراه داشته است. در اینجا هدف تبیین و بررسی کوششهایی است که برای توسعه ی این تفکر در این سه گونه تعلیم و تربیت به انجام رسیده است. با توجه به مشکلات موجود بر سر راه نظام های تعلیم و تربیت بویژه عدم وجود الگوهای رفتاری صحیح در بین دانش آموزان و حتی شهروندان و عدم برخورد صحیح و منطقی با مسایل و مشکلات از سوی دانش آموزان و شهروندان که این امر خود تحت تأثیر تعلیم و تربیت ناصحیح بخصوص در حوزه ی روش و عملکرد هستند به نظر می رسد تبیین دقیق این سه دیدگاه تعلیم و تربیت و تلاش برای عملی کردن این دیدگاه ها می تواند پاره ای از مشکلات را حل یا حداقل کمرنگ نماید. بطور خلاصه مسأله ی اصلی این پژوهش این است که این دیدگاههای تربیتی چه دلالت هایی بر عناصر تعلیم و تربیت رسمی از جمله: اهداف، روش، اصول و عملکرد می تواند داشته باشد. محقق با محور قرار دادن دیدگاههای تربیتی از جمله تعلیم و تربیت رهایی بخش، انتقادی و ارتباطی با استفاده از روش تحلیل مفهومی و استنتاج که شکلی از پژوهش کیفی است به مطالعه ی تطبیقی این سه دیدگاه تربیتی پرداخته است. در پایان محقق به این نتیجه دست یافته است که این سه دیدگاه تربیتی نظریه ی انتقادی فرانکفورت، بر عقلانیت و تفکر انتقادی انسان از یک سو و ویژگی اجتماعی و سیاسی او از دیگر سو استوارند. این دیدگاهها هرکدام به نحوی بر "رهایی " انسان از جبر های مختلف تأکید دارند و هدف هر سه دیدگاه همین امر می باشد. واژگان کلیدی: نظریه انتقادی، تعلیم و تربیت رهایی بخش، تعلیم و تربیت انتقادی، تعلیم و تربیت ارتباطی