نام پژوهشگر: جعفر علی محمدی
جعفر علی محمدی ابراهیم اقبالی
پژوهش حاضر در دو بخش به بررسی تشبیه مضمر در ادبیات فارسی می پردازد. در بخش اول چگونگی نگرش عالمان بلاغت به مقوله ی تشبیه مضمر و جایگاه آن در تقسیم بندی انواع تشبیه پرداخته شده است. در این بخش سعی بر آن است که علاوه بر کتب بلاغی فارسی، چگونگی نگرش عالمان بلاغت در آثار عربی نیز به این نوع تشبیه بررسی شود که در پایان این بخش نتایج زیر حاصل شد: بلاغت شناسان فارسی نسبت به اعراب توجه بیشتری به مقوله ی تشبیه مضمر داشته اند و برخلاف آن ها از همان آغاز شکل گیری علوم بلاغی در ایران، این نوع تشبیه به عنوان یکی از اقسام اصلی تشبیه مورد توجه قرار گرفته است. مولفان کتب بلاغی جایگاه یکسانی را برای تشبیه مضمر در تقسیم بندی انواع تشبیه تعیین نکرده اند که این پژوهش نظر کسانی که آن را به عنوان یکی از راه های نوسازی تشبیهات مبتذل دانسته اند، تأیید کرد. در بخش دوم سعی شده است مصادیقی برای تشبیه مضمر در دیوان های معروف شعر فارسی از دوره های مختلف استخراج شود و بر اساس آن ها تشبیه مضمر مورد تبیین و تقسیم بندی به انواع مختلف قرار گیرد که با مطالعه ی شواهد یافت شده این نتیجه حاصل شد که تشبیه مضمر با توجه به هدفی که شاعر از آن دنبال می کند و ساختاری که به کار می برد، به سه گروه اصلی تفضیل، تساوی و کثرت استعمال، تقسیم می شود. از این میان تفضیل و تساوی خود با توجه به طرز بیان و ارتباطی که شاعر بین مشبه و مشبهٌ به، به وجود می آورد به انواع مختلفی تقسیم می شوند.