چکیده با توجه به اثرات مخرب زیست محیطی کشاورزی متداول که ناشی از مصرف بی رویه نهاده های شیمیایی است، روز به روز بر اهمیت توجه به کشاورزی جایگزین افزوده می شود. در کشاورزی متداول اگرچه به کمک کودهای شیمیایی در کوتاه مدت می توان به عملکردهای بالایی دست یافت ولی پایداری حاصلخیزی خاک و سلامت محیط زیست در این سیستم ها مورد تردید است. پژوهش حاضر با هدف ارزیابی تأثیر نهاده های جایگزین بر عملکرد کمی و کیفی گیاه دارویی انیسون (pimpinella anisum l.) و خصوصیات خاک انجام شد. برای بررسی اثر تیمارهای ورمی کمپوست (در سه سطح صفر، 5 و 10 تن در هکتار)، زئولیت (در دو سطح 0 و 5/4 تن در هکتار) و ترکیبی از سه گونه باکتری azotobacter chroococum، azospirillum lipoferum و pseudomonas fluorescens (در دو سطح عدم تلقیح و تلقیح) آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی با 3 تکرار طی سال های 1387 و 1388 در مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی سنندج به اجرا درآمد. هم چنین این تیمارها با یک تیمار کود شیمیایی نیتروژنی (n: 90 کیلوگرم در هکتار) در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 3 تکرار مورد مقایسه قرار گرفتند. نتایج نشان داد کاربرد ورمی کمپوست سبب افزایش معنی دار اجزاء عملکرد، عملکرد و شاخص برداشت گیاه انیسون در دو سال آزمایش گردید. بیشترین عملکرد دانه انیسون در سال اول (9/1037 کیلوگرم در هکتار) و دوم (3/1139 کیلوگرم در هکتار) تحت تأثیر کاربرد سطح سوم ورمی کمپوست حاصل گردید و کمترین مقادیر مربوط به آن نیز در اثر کاربرد سطح اول ورمی کمپوست به دست آمد. تیمار تلقیح با باکتری نیز موجب افزایش معنی دار ارتفاع بوته، تعداد چتر در بوته، عملکرد بیولوژیک و عملکرد دانه در دو سال تحقیق شد اما اثر معنی داری بر وزن هزار دانه و شاخص برداشت نداشت. اثر زئولیت بر خصوصیات مورفولوژیک و عملکرد کمی انیسون مشابه تأثیر تلقیح با باکتری بود. بالاترین میزان عملکرد بیولوژیک (2/3181 کیلوگرم در هکتار) در اثر کاربرد تیمار حاوی زئولیت، سطح سوم ورمی کمپوست و تلقیح با باکتری در سال دوم تحقیق به دست آمد. کاربرد 10 تن در هکتار ورمی کمپوست با بهبود عملکرد کیفی گیاه موجب حصول بالاترین درصد اسانس، عملکرد اسانس، درصد آنتول و درصد متیل کاویکول در دو سال آزمایش گردید. بر اساس نتایج تحقیق سودمندی تلقیح با باکتری بر کیفیت گیاه و هم چنین میزان عناصر نیتروژن و فسفر دانه نسبت به تیمار عدم تلقیح مشاهده شد. اثر مثبت بر هم کنش تلقیح با باکتری و ورمی کمپوست بر صفات مزبور ناشی از افزایش فعالیت های میکروبی خاک تحت تأثیر این تیمارها بود، به طوری که در سال دوم آزمایش بیشترین میزان بیوماس میکروبی، تنفس میکروبی و کربن آلی از بر هم کنش تیمارهای تلقیح با باکتری و سطح سوم ورمی کمپوست حاصل گردید. هم چنین کاربرد تیمارهای آزمایش موجب افزایش عناصر غذایی موجود در خاک گردید. بر هم کنش تیمارهای تلقیح با باکتری، کاربرد زئولیت و سطح سوم ورمی کمپوست موجب افزایش معنی دار مقدار نیتروژن خاک و حصول بالاترین میزان آن در سال دوم آزمایش شد. نتایج به دست آمده از این پژوهش نشان داد که صفات مورد مطالعه از جمله مقدار عملکرد دانه، درصد اسانس و عملکرد اسانس تحت تأثیر تیمار برتر که حاصل از بر هم کنش تلقیح با باکتری، کاربرد زئولیت و سطح سوم ورمی-کمپوست بود، مقادبر بالاتری را نسبت به تیمار کود شیمیایی به خود اختصاص دادند. هم چنین برتری تیمار مزبور نسبت به تیمار کود شیمیایی در مورد صفات خاک از جمله کربن آلی خاک، تنفس میکروبی و بیوماس میکروبی خاک مشاهده شد. بنابراین کاربرد ترکیب 10 تن در هکتار ورمی کمپوست، 5/4 تن در هکتار زئولیت و تلقیح با باکتری علاوه بر تأمین عملکرد کمی و کیفی مطلوب در گیاه دارویی انیسون سبب حفظ حاصلخیزی و باروری خاک نیز می گردد. کلمات کلیدی: انیسون، کود بیولوژیک، ورمی کمپوست، زئولیت، عملکرد، اسانس، خصوصیات خاک

امروزه مهم ترین اصل جهت دست یابی به حاصل خیزی خاک و تغذیه مناسب گیاهی در کشاورزی ارگانیک، استفاده از نهاده های آلی و زیستی به جای کودهای شیمیایی می باشد. کاربرد این نهاده ها، علاوه بر تأمین سلامتی گیاهان دارویی، موجب حفظ سلامت محیط زیست نیز می گردد. این پژوهش، به منظور ارزیابی کاربرد ورمی کمپوست و اسیدهیومیک بر خصوصیات مورفولوژیک، عملکرد، درصد و ترکیبات اسانس در کشت گیاه دارویی زنیان انجام شد. برای بررسی اثر تیمارهای ورمی کمپوست (در سه سطح صفر، 5 و 10 تن در هکتار) و اسید هیومیک (در سه سطح صفر، 5/0 و 1 درصد) آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در سال 1391 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه کردستان به اجرا در آمد. این تیمارها با یک تیمار کود شیمیایی (نیتروژن: 60 و فسفر: 40 کیلوگرم در هکتار) به عنوان تیمار شاهد در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار مورد مقایسه قرار گرفتند. نتایج آزمایش نشان داد بیشترین ارتفاع بوته، تعداد پنجه، تعداد چترک در چتر، وزن هزاردانه، نیتروژن و فسفر دانه از کاربرد سطح سوم ورمی کمپوست حاصل گردید. سطح سوم اسید هیومیک نیز موجب افزایش معنی دار صفات ارتفاع بوته، تعداد چترک در چتر و میزان عناصر نیتروژن و فسفر دانه گردید. بر اساس اثرات هم افزایی بین ورمی کمپوست و اسیدهیومیک، بیشترین تعداد چتر در بوته، عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک، درصد اسانس، عملکرد اسانس و ترکیبات اسانس از کاربرد توأم سطح سوم ورمی کمپوست و سطح سوم اسیدهیومیک بدست آمد. یافته های حاصل از این پژوهش نشان داد که صفات کیفی در صد اسانس و عملکرد اسانس تحت تأثیر تیمار حاصل از برهم کنش سطح سوم ورمی کمپوست و سطح سوم اسیدهیومیک افزایش معنی داری در مقایسه با تیمار کود شیمیایی داشتند. بنابراین می توان کودهای آلی را به عنوان جایگزینی مناسب برای کودهای شیمیایی جهت حصول شرایط مطلوب برای بهبود عملکرد کمی و کیفی گیاه دارویی زنیان در نظر گرفت. وازگان کلیدی: درصد اسانس، اسید هیومیک،زنیان،کشت ارگانیک، گیاه دارویی، ورمی کمپوست