نام پژوهشگر: فاطمه ابوالحسنی

نقد و تحلیل دیوان نشاط اصفهانی
thesis وزارت علوم، تحقیقات و فناوری - دانشگاه یزد 1389
  فاطمه ابوالحسنی   محمود الهام بخش

میرزا عبدالوهاب نشاط اصفهانی یکی از شاعران بنام دوره دوم بازگشت ادبی است که در اصفهان متولّد شد.وی در زمان پادشاهی آقا محمّد خان قاجار، به حاکمیّت اصفهان منصوب گردید و در همان زمان، انجمن ادبی نشاط را که در واقع،ادامه انجمن ادبی همشهری وی، مشتاق اصفهانی، بود تشکیل داد.نشاط در زمان حکومت فتحعلی شاه قاجار، به دربار احضار شد و سمت سرپرستی دیوان رسایل را بر عهده گرفت و در دربار مراسلات، عقدنامه ها، قباله ها، وقف نامه ها و ... را به خط و انشای خود تحریر می کرد.دیوان نشاط شامل آثار نظم و نثر اوست.عمده آثار منظوم نشاط را غزلیات تشکیل می دهد، امبا علاوه بر این، وی در سرودن قصیده،قطعه، رباعی، مثنوی، دوبیتی و ترکیب بند از خود هنروری نشان داده است. نثر نشاط حاوی مراسلات، دیباچه ها، فرمانهاو نوشته های ادبی اوست. آنجا که از جانب شاه مأمور به نگارش می شود، سبک وی متکلّف و مصنوع است، امّا در دُرج پنجم که در واقع، نوشته های خود اوست، سبک نثر وی ساده تر و به شیوه نویسندگی سعدی، نزدیک می شود. نشاط در اشعار و حتّی غزلیاتش به مدح شاه می پردازد و گاهی اوقات نیز اغراق را به اوج خود می رساند.وی از شاعران سبک عراقی خصوصاً حافظ و سعدی تقلید و تتبّع کرده است؛ البتّه دیگر شاعران نیز همچون انوری، امیر معزّی، سنایی، نظامی، مولانا، جامی و عبید زاکانی نیز در سروده های وی تأثیر نهاده اند. نشاط در اشعارش مضامین عرفانی همچون، وحدت وجود، ترک خودپرستی ، تقابل عقل و عشق و... را گنجانده است.اغلب غزلیات نشاط دارای ردیف هستند و او دیوان خود را با صنایع بدیعی و صور خیال، زینت بخشیده است و بیشترین صنایع مورد استعمال وی، تشبیه و جناس است.نشاط، از اصطلاحات دانشهای مختلف همچون،علم منطق و فلسفه،نجوم، عروض و قافیه،پزشکی ، موسیقی و ... استفاده کرده و این امر دلالت بر اشراف او بر این علوم دارد.وی به زبانهای ترکی و عربی مسلّط بود و سروده هایی به این زبانها در دیوان وی موجود است.