محمد مهدی مشکاتی

[ 1 ] - التزام به آموزه‌های قرآن از دیدگاه علامه طباطبایی

چکیده صلح و همزیستی در پناه امنیت، از بنیان های اصلی هر تمدن و ملّتی است و از دیرباز تئوری‌پردازان به عنوان یکی از آرمانی‌ترین شاخصه ها‌ی «مدینه فاضله» به آن پرداخته‌اند. امروز نیز آنچنان مورد توجه است که حقوق‌دانان و سیاستمداران را، در حیطة بین المللی یا منطقه‌ای، برانگیخته تا به لوازم قانونی و اجرایی آن بیاندیشند و راه‌کارهایی را جهت تحقق آن ارایه کنند. اما باید دانست که آنچه در این تلاش‌ها ...

[ 2 ] - تقابل یا تعامل دین و فلسفه

موضوع دین و فلسفه و چگونگی ارتباط آن ها با یکدیگر مسأله ای است که همواره مورد سؤال بوده و پیروان ادیان و فلاسفه را بر آن داشته است تا پاسخی برای آن بیابند. اهمیت این مسأله بدان جهت است که دین و فلسفه هر دو در زندگی انسان حضوری پر رنگ داشته و بسیار مورد توجه بوده‌اند. گروهی رابطه‌ی میان آن دو را تقابل دانسته و آن ها را در تعارض با یکدیگر می‌بینند و گروهی دیگر بر این باورند که دین و فلسفه دو مقول...

[ 3 ] - سنخیت علی و معلولی در الهیات صدرایی و الهیات تفکیکی

یکی از مباحث مناقشه‌ برانگیز بین الهیات صدرایی و الهیات تفکیکی، اصل سنخیت بین علت و معلول است. تردیدی نیست که هر معلولی از هر علتی به وجود نمی‌آید و حتی میان پدیده‌های متعاقب یا متقارن هم همیشه رابطه علیت برقرار نیست؛ بلکه علیت رابطه‌ای است خاص، میان موجودات معینی و به دیگر سخن، باید میان علت و معلول مناسبت خاصی وجود داشته باشد که از آن به سنخیت بین علت و معلول تعبیر می‌شود. چون علت هستی بخش، ...

[ 4 ] - مقایسه و تطبیق آرای ابن سینا و توماس آکوئینی در مسائل مربوط به معاد

موضوع معاد از اهم مباحث دینی، فلسفی و کلامی است. ابن سینا فیلسوف مسلمان و توماس آکوئینی، فیلسوف و متکلم مسیحی، دو اندیشمند برجسته اند که در این زمینه دارای نظرهای خاصی هستند. ابن سینا در همه موارد (بجز قبول معاد جسمانی) روشی کاملاً فلسفی دارد؛ در حالی که توماس، روشی فلسفی- کلامی اتخاذ می کند. دربارۀ نفس، هر دو اتفاق نظر دارند که جوهری غیرمادی است و لذا با مرگ بدن، از بین نمی رود. همچنین، هر دو ق...

[ 5 ] - تشابه و تمایز دیدگاه غزالی و توماس آکوئینی در مسأله رؤیت الهی

همواره تعامل و یا توارد فکری ـ اعتقادی در میان صاحبان اندیشه وجود داشته است که در مقایسه آنها ضمن داشتن شباهت، تفاوت‌هایی نیز مشهود است. از جمله مباحث مطرح در الهیات اسلامی و مسیحی، «رؤیت» خداوند است که از سوی مفسران هر دو کتاب قرآن و انجیل پیرامون آن نظریه‌پردازی شده است. در این پژوهش آراء دو متفکر صاحب‌نظر در این دو دین؛ یعنی محمد غزالی و توماس آکوئینی، بررسی شده و سعی بر این است که همۀ وجو...

[ 6 ] - تأثیر نگاه وجودشناسانة ملاصدرا به علم در برخی مباحث هستی‌شناسی

ملاصدرا در باب علم، دارای ابتکاراتی است که فلسفة او را از نظامهای فلسفی پیشین، متمایز می‌سازد. وی با رویکردی وجودشناختی به علم، نگاهی متفاوت به مسائل مربوط به آن دارد. ابداعات صدرالمتألهین در این موضوع، زمینها‌ی مناسب برای حل مسائل دشواری که تا پیش از وی، پاسخ کامل و صحیحی برای آن ارائه نشده بود، فراهم کرد. در این نوشتار، تنها برخی از پیامدهای هستی‌شناختی نگاه وجودشناسانة ملاصدرا به علم، مورد...

[ 7 ] - چرایی و چگونگی عذاب اخروی: بررسی دیدگاه علامه مجلسی و علامه طباطبایی

در پاسخ به پرسش از چرایی و چگونگی عذاب اخروی با دو رویکرد مواجهیم؛ رویکرد نخست، ارتباط میان کیفر و عذاب اخروی را همانند ارتباط جرم و جریمه دنیوی، اعتباری دانسته، خداوند را به عنوان عذاب‌کننده خارجی جاعل و خالق عذاب می‌شمارد؛ رویکرد دوم ارتباط کیفر و عذاب را حقیقی و تکوینی دانسته، ناظر به مفاد نظریه تجسم اعمال می‌داند و عذاب اخروی را صورت و تجسم گناه فرد گنهکار می‌شمارد. مجلسی از مدافعان دیدگاه ...

[ 8 ] - نظریۀ «وحدت ‌شخصی وجود» در اندیشۀ ابوالحسن ‌طباطبایی (جلوه) و آقاعلی‌ مدرس طهرانی

وحدت ‌شخصی وجود یکی از مهم‌ترین باورهای عرفانی است که چالش‌های فراوانی را در عرصۀ تفکر فلسفی موجب شده و مورد نقض و ابرام‌هایی از سوی فلاسفه قرار گرفته است. آقاعلی‌ مدرس طهرانی و ابوالحسن جلوه از جمله فلاسفه‌ای هستند که هردو، وحدت‌ شخصی عرفا را نقد و دلایلی بر ردّ آن ‌اقامه کرده‌اند. آقاعلی ‌مدرس به دلیل نگاه تشکیکی به وجود و با همین مبنا، نظریۀ وحدت ‌شخصی وجود را به چالش کشیده است؛ در حالی که اخ...

[ 9 ] - التزام به آموزه‌های قرآن از دیدگاه علامه طباطبایی

چکیده صلح و همزیستی در پناه امنیت، از بنیان های اصلی هر تمدن و ملّتی است و از دیرباز تئوری‌پردازان به عنوان یکی از آرمانی‌ترین شاخصه ها‌ی «مدینه فاضله» به آن پرداخته‌اند. امروز نیز آنچنان مورد توجه است که حقوق‌دانان و سیاستمداران را، در حیطة بین المللی یا منطقه‌ای، برانگیخته تا به لوازم قانونی و اجرایی آن بیاندیشند و راه‌کارهایی را جهت تحقق آن ارایه کنند. اما باید دانست که آنچه در این تلاش‌ها ...

[ 10 ] - شهیدصدر و عقل گرایی

عقل‌گرایی در تقابل با تجربه‌گرایی، به معنای اعتقاد به معارف و قضایای پیشینی است. شهید صدر در دو کتاب فلسفتنا و الاسس المنطقیه للاستقراء تحلیل دقیقی از دیدگاه‌های معرفت‌شناختی بهخصوص در زمینه نزاع عقل‌گرایی-تجربه‌گرایی به عمل آورده است. ایشان مکتب معرفت‌شناختی خود را به عنوان مکتب ذاتی معرفی می‌کند که در اعتقاد به معارف پیشینی همسو با عقل‌گرایان بوده و قائل به فطری بودن اصل امتناع تناقض است، همچ...

[ 11 ] - بررسی سه برهان سلّمی، تُرسی و حفظ النسبة در اثبات تناهی ابعاد با تکیه بر دیدگاه ملا عبدالرزاق لاهیجی

چکیده تناهی ابعاد پیش فرض تصدیقی بسیاری از رهیافت های فلسفی است. بر این اساس فیلسوفان مسلمان به این مسأله توجه بسیار نشان داده اند. تنها ملاصدرا در چهار بحث مهم اثبات محرک بلا متحرک، اثبات واجب الوجود، اثبات ملائکه عقلی، فرق بین جسم زمینی و أخروی از تناهی ابعاد به عنوان مقدمه استدلال استفاده کرده است. اما تبار و ساختار این مسأله به درستی مشخص نیست. عده ای این مسأله را در طبیعیات و عده ای...