قدرت الله خیاطیان
دانشگاه سمنان
[ 1 ] - بررسی تطبیقی ویژگیهای زبان عرفانیِ ابنعربی و مولوی
عرفای متصوفه، در بیان عقاید و دیدگاهشان متونی را به نثر و نظم، در حوزه تفسیر، بیان مکاشفات و احوال، تعلیم و تربیت و تذکره نگاشتهاند. این متون، دارای ارزش ادبی و بلاغیاند؛ وسعت این آثار و ویژگیهای خاص زبانی که داشتهاند، سبب شده است، تا به عنوان زبان عرفانی، مورد توجه محققان قرار گیرند. پرواضح است که ابنعربی و مولوی، بزرگترین عرفا در عالم تصوف، به شمار میروند. تأثیر اندیشه و ویژگیهای ...
[ 2 ] - روش شناسی تفسیر عرفانی بیان السعادة فی مقامات العبادة
یکی از روش‌های تفسیر قرآن، روش تفسیر عرفانی است. عرفا اغلب بر تفسیر انفسی آیات بیش‌تر از جنبه آفاقی توجه نموده و بر باطن و معنای درونی قرآن بسیار تأکید کرده‌اند. یکی از تفسیرهای عرفانی مهم قرن چهاردهم، تفسیر «بیان السعادة فی مقامات العبادة» متعلق به سلطان محمّد گنابادی(سلطان علیشاه) است. این تفسیر، دارای جنبه‌های فقهی، کلامی، فلسفی و عرفانی است. با توجه به اینکه بیش‌تر تفاسیر ع...
[ 3 ] - بررسی و مقایسۀ شرح شطحیّات روزبهان بقلی شیرازی و جواهرالاسرار شیخ آذری اسفراینی
هدف مقالۀ حاضر، بررسی وجوه اشتراک و افتراق میان شرح شطحیّات روزبهان بقلی شیرازی و جواهرالاسرار شیخ آذری اسفراینی است. نتایج به دست آمده حاکی است که مؤلفان مذکور با آسیبشناسی عرفان و تصوف از سویی به نقد، و از دیگر سو به دفاع از شطّاحان همت گماردهاند. فارسی بودن زبان هر دو کتاب، نگاه توأم با تکریمِ مؤلفان به مشایخِ عرفان و تصوف، شرح حروف مقطّعه و کلام شِبهشطح حضرت رسول (ص) و شطحیّات مشایخ صوفیه،...
[ 4 ] - تمایزجایگاه علم و معرفت در عرفان ابو عبدالله نفَّری
Some gnostics have used knowledge and insight synonymous. Still there are many who give gnosis the upper hand. This is because, in this position, they intend knowledge as rudimentary science, acquired and logical while gnosis is based on exploring and evidence. From Mohammad ibn ‘Abd Allah Neffari’s-4th century (A.H.) gnostic—mystical stand, everything but Allah is considered as creature ther...
[ 5 ] - جایگاه عشق در تفسیر عرفانی عرایس البیان روزبهان بقلی
مسأله عشق از قرن دوم هجری و در اندیشه عارفانی نظیر رابعه عدویه به‌طور جدی مطرح شد و در قرون بعدی به رغم مخالفت‌های برخی از فقها و اهل حدیث، همچنان به روند رو به رشد خود ادامه داد و در اندیشه کسانی چون روزبهان بقلی (608-522 ق.) به اوج خود رسید. روزبهان، بنای طریقت خویش را در تصوف بر عشق نهاد و این موضوع در عرفان وی بسیار برجسته و چشمگیر است؛ به گونهای که در تمامی آثاری که از او برجای مانده، خصو...
[ 6 ] - بررسی مفهوم تأویلگرایی در تفاسیر عرفانی میبدی و ابن عربی
مفسران مسلمان بر اساس میزان پایبندی به ظواهر آیات و روایات گوناگون و یا رهیافت اصول‌گرایان در تفسیر کلام خداوند، در تفسیر عرفانی و تأویل آیات، مواضع مختلفی را برگزیده‌اند. وجود نسخ، تشابه و صعوبت، در برخی از آیات قرآن، نمایانگر نقش بسزای تأویل در فهم باطن آیات است. در میان تفاسیر قرآنی، محور تفاسیر عرفانی بر تأویل استوار است. این نوشتار ضمن اشاره به تاریخ تطوّر معنای لغوی تأویل، به بررسی مف...
[ 7 ] - تحلیل حجاب عرفانی از دیدگاه ابن عربی
حجاب عرفانی، یکی از موضوع‌های مهم در سنت عرفانی اول و دوم است. ابنعربی، عارف قرن هفتم، با کاربرد آیات و احادیث، وجود حجاب عرفانی را ثابت کرد. او عالم هستی را نتیجة تجلی اسماء و صفات خداوند می‌داند و از سوی دیگر همین اسماء و صفات خدا، خود حجابی بین بنده و پروردگار است؛ این حجاب‌ها سبب می‌شود تا انسان خداوند را نشناسد. ازنظر هستیشناسی، این حجاب‌ها زدوده نمی‌شوند؛ زیرا احدیتِ ذات خداوند را آشکار ...
[ 8 ] - بررسی هستی شناسیِ عرفانی از منظر نجم الدین رازی و عزیز نسفی
هستیشناسی از مهمترین مباحث عرفان اسلامی است که با نظری شدن عرفان توسط ابنعربی، بیش از پیش مورد توجه متصوفه و عرفا قرار گرفته است. نجمالدین رازی و عزیز نسفی از عرفای بزرگ قرن هفتم و منسوب به فرقة کبرویه بودهاند؛ با این تفاوت که نسفی تحت تأثیر آرای ابنعربی نیز بوده است. رازی به پیروی از مکتب کبرویه، هستی را براساس عالم امر و خلق یا ملک و ملکوت تقسیم میکند. در مبانی فکری او دربارة هستی توجه...
[ 9 ] - روش شناسی تفسیر عرفانی بیان السعادة فی مقامات العبادة
یکی از روش‌های تفسیر قرآن، روش تفسیر عرفانی است. عرفا اغلب بر تفسیر انفسی آیات بیش‌تر از جنبه آفاقی توجه نموده و بر باطن و معنای درونی قرآن بسیار تأکید کرده‌اند. یکی از تفسیرهای عرفانی مهم قرن چهاردهم، تفسیر «بیان السعادة فی مقامات العبادة» متعلق به سلطان محمّد گنابادی(سلطان علیشاه) است. این تفسیر، دارای جنبه‌های فقهی، کلامی، فلسفی و عرفانی است. با توجه به اینکه بیش‌تر تفاسیر ع...
[ 10 ] - نگاهی انتقادی به ترجمه انگلیسی کتاب شیعه در اسلام علامه طباطبایی
دکتر سیدحسین نصر کتاب شیعه در اسلام علامه طباطبایی را که به منظور معرفی مبانی فکری و اعتقادی شیعه به جهان غرب نگارش یافته، به انگلیسی ترجمه کرده است. این ترجمه، به گفته مترجم محترم آن، سال‌ها در دانشگاه‌های امریکا به عنوان یک منبع شناخت شیعه تدریس شده است. با توجه به برخی مغایرت‌های اساسی که میان متن اصلی و ترجمه وجود دارد، این تفاوت‌ها نمی‌تواند ناشی از «الزامات و اقتضائات ترجمه» بوده باشد. در...
[ 11 ] - بررسی جایگاه صحبت در انسان الکامل عزیز نسفی و مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه عزّالدین کاشانی
در ادبیات عرفانی، مسائل، آراء و راه و روش‌های گوناگونی برای سالکان راه حق در وصول به درجات والای عرفان به چشم می‌خورد که قسمتی از آن برگرفته از آموزه‌های اسلامی، قرآن و سنت میباشد و قسمتی از آن نیز به مرور زمان و با شکل‌گرفتن فرقه‌ها و گروه‌های مختلف عرفان و تصوف اسلامی توسط بزرگان آن‌ها بیان گردیده است. از جمله‌ی این موضوعات، موضوع مهم «صحبت» در بین عرفا میباشد که آداب مختلفی برای صحبت و هم...
[ 12 ] - The world as a Dream, a Comparative Study in Ibn Arabi’s Thought and the Film Inception
Among movies that considered «dream», "Inception" got a notable fortune. The film, written and directed by Christopher Nolan, has been the source of many academic discussions around the world as well as having won many credible film awards. On the other side, Ibn Arabi, who has referred to him as the designer and theorist of theoretical mysticism, systematically has explained this subject based...
[ 13 ] - بررسی نظریه انسان‌کامل در کلام امام صادق علیه‌السلام
انسان‌شناسی از مهمترین مباحث جهان‌بینی است. انسان‌کامل واسطه بین حق و خلق بوده و شناسای جهان، خدا و خود است. نظریه انسان‌کامل از اصلی‌ترین مباحث عرفانی است. هرچند محققان پیدایی این نظریه را به دوران قبل از ابنعربی مربوط دانسته‌اند، اما وی آن را همچون سایر موضوع</stro...
[ 14 ] - نظریۀ «فطرت»، امکانی برای بسط نظریۀ «جنبۀ مشترک» تجارب عرفانی
در این نوشتار ابتدا به توضیح اجمالی مفاهیم «تجربۀ عرفانی»، «ساخت‌گرایی»، «ذات‌گرایی» و اختلاف در مسئلۀ «هستۀ مشترک» پرداخته شده است؛ آنگاه نگارندگان با پیش‌فرض نظریۀ «فطرت» و اصالت دادن به تجارب انفسی نسبت به آفاقی و با به‌کارگیری روش توصیفی - مقایسهای، به این نتیجه رسیده‌اند که «فطرت مخلوقٌ‌به» در سالکان و بلکه تمامی انسان‌ها، به‌خوبی می‌تواند نقش هستۀ مشترک را در تجارب عرفانی ایفا کند و به‌ع...
[ 15 ] - بررسی عوامل زمینه‌ساز معنا در نگرش ابوالحسین نوری و ویکتور فرانکل
نوشتار حاضر با توجه به بحران معنوی و خلأ وجودی انسان معاصر عوامل زمینه‌ساز معنا در آرای ابوالحسین نوری و ویکتور فرانکل را بررسی میکند. این پژوهش با روش توصیفی ـ مقایسهای نگاشته شده است و نتایج حاصل از آن نشان می‌دهد فرانکل با طرح نظریۀ ارادۀ معطوف به معنا، بر نقش محوری معنا در سلامت روان تأکید میکند و از روان‌شناسی تقلیل‌گرا فاصله می‌گیرد. او انسان را موجودی روحانی و نیازمند معنا ...
[ 16 ] - مبانی عرفانی هستی شناسی عین القضات همدانی
عینالقضات همدانی (492-525ق.) از مهم ترین پیشروان سنت فلسفه ی حکمت ایرانی و نخستین عارفی است که محور آرای عرفانی خود را بر وجودشناسی بنا نهاد. هدف از پژوهش حاضر شناخت مبانی عرفانی هستی شناختی او و ریشه های آن با روش توصیفی-تحلیلی است که نشان می دهد اگرچه در تقسیم بندی وجود، عین القضات از فلاسفه متأثر است؛ ولی «ممکن الوجود» در تقسیم بندی او جایگاه حقیقی ندارد؛ زیرا معتقد است وجود یکی است و آن را ...
[ 17 ] - بررسی نثر عرفانی خطابی در کتاب الانسان الکامل عزیزالدین نسفی
علوم معانی و بلاغت در شکل‌دهی زبان عرفانی بسیار مؤثر بوده است؛ به‌گونه‌ای که عرفا توانسته‌اند با استفاده از این قواعد و اصول، تجارب و تعالیم عرفانی بیان‌ناپذیر خود را به مخاطبان انتقال دهند. بدون تردید، شرط تأثیر علوم معانی و بلاغت آن است که نویسنده، حال و وضعیت مخاطب خویش را به‌درستی بشناسد. عزیزالدین نسفی، در کتاب الانسان الکامل کوشیده است تا به یاری نثر عرفانی خطابی، در اذهان و نفوس مخاط...
[ 18 ] - وجودشناسی عرفانی از نظر سید حیدر آملی (ره) و امام خمینی (ره)
وجودشناسی عرفانی، یکی از اساسی‌ترین مسائل مهم عرفان نظری محسوب می‌شود. عرفا، زمانی که از وجودِ مطلق سخن می‌گویند، منظور و مرادشان خداوند است. بی‌شک مهمترین اندیشه‌های عرفانی سید حیدر آملی و امام خمینی را می‌توان در نظریات آنان در باب وجودشناسی جست‌و‌جو کرد. سید حیدر، از عرفای قرن هشتم، متأثر از آرای ابنعربی بود و امام، تحت‌تأثیر تفکرات صدرالمتألهین شیرازی. این جستار با روش توصیفی- مقایسهای ب...
[ 19 ] - مقایسۀ هرمان هسه و شمس تبریزی با تکیه بر کنولپ و مقالات
هرمان هسه (۱۸۷۷-۱۹۶۲م.)، نویسنده و عارف آلمانی، از کودکی با تعالیم الهیات مسیحی آشنا شد و در جوانی به مکاتب عرفانی شرق گرایش یافت. وقایع زندگی هسه و مطالعات عرفانی وی، سبک خاصی را برای او پدید آورد که در داستان کنولپ قابل‌مشاهده است. این داستان مدرن به توصیف شخصیت عارف‌مسلک کنولپ می‌پردازد. از سوی دیگر، شمس تبریزی (۵۸۲-۶۴۵ ق.) عارف ایرانی است که حکایت‌هایش در مقالات شمس روایت شده است. میان انگا...
[ 20 ] - خدای متشخّص در کشف الاسرار روزبهان بقلی
خدایی که در عرفان، توسط عارفان مسلمان معرفی و تبیین شده است، دارای وجود و وحدت شخصی است. کشف‌الاسرار روزبهان بقلی شیرزای، دربارة بیان مکاشفات او از تجلیّات و تمثلات حقّ در هدایت و کشش سالکان به سوی خویش است. روزبهان در این اثر، ظهورات و جلوات حقّ را بیان نموده است. هدف این پژوهش در پی پاسخ‌گویی به این پرسش‌هاست که روزبهان تا چه اندازه از اندیشة عرفا در خدای متشخّص پیروی ک...
[ 21 ] - بررسی نقد برخی از فقها به نسبت حق و خلق در وحدت وجود
پس از طرح وحدت وجود در عرفان نظری، همواره برخی از فقها به نسبت حق با خلق در این نظریه نقد وارد کردند. به باور آن‌ها، تمایزی میان حق و خلق در وحدت وجود نیست و این امر با توجه به تمایز ذاتی حق و خلق در منابع دینی غیر قابل پذیرش میباشد. بررسی دیدگاه عرفا نشان می‌دهد که آن‌ها به عینیت محض میان حق و خلق قائل نیستند و در آثارشان، دست‌ِکم، از دو تمایز مقامی و احاطی سخن به میان آمده است. خصوصیت هر دو ن...
[ 22 ] - جایگاه روایات امام صادق (ع) در تفاسیر عرفانی کامل
از جملۀ شخصیت‌هایی که روایت اقوالش را در تفاسیر مختلف شیعیان و عامۀ مسلمانان می‌توان بسیار دید، امام جعفر صادق (ع) است. عالمان شیعی به‌طبع با نظر به جایگاه آن امام و حجم بسیار روایاتش آراء او را در کتب تفسیری خود بسیار بازنموده‌اند. بااین‌حال، روایت اقوال تفسیری امام صادق (ع) اختصاصی به مفسران شیعی ندارد. از میان مفسران عامه بیش از همه گرایندگان به تصوف و پدید آورندگان تفاسیر عرفانی به نقل روای...
[ 23 ] - The Influence of Imam Ali’s Speech on Sarrāj Tūsī’s View about the Explanation of the Spiritual Station of Contentment
As one of the spiritual stations “Contentment” stands out. In view of its importance in the mystical journey, this study seeks to descriptively and analytically examine the spiritual station of contentment in al-Lumaʻ by Sarrāj Tūsī as the oldest work on mystical teachings, to criticize it on the basis of Imam Ali’s speech, and to understand how this work may be influenced by the Imam’s teachin...
Co-Authors
صبا فدوی 1