محمد اسماعیل اسمعیلی جلودار
استادیار گروه باستان شناسی دانشگاه تهران
[ 1 ] - درآمدی باستان‌شناسانه بر صنعتی شدن تهران با دگرگونی در ساختار فضاهای تولیدی آن در دوره قاجار
تحول در اقتصاد یکی از عرصههای حیاتی مطالعه در نظام مدرن ایران است. بدینمنظور با مطالعۀ دگرگونی باستانشناختی فضاهای تولید صنعتی میتوان شمهای از تحول فرهنگ مادی را در عصر تجدد مطالعه نمود. بدینمنظور در اینجا روند شکلگیری و تغییر در 4 فضای تولیدی از دو دورۀ قاجار و پهلوی مورد مطالعه قرار گرفت و منطق این فضاها در بافت تاریخی تحولات اقتصادی و تولیدی در انتهای دورۀ قاجار و ابتدای دورۀ پهلوی بر...
[ 2 ] - مدارکی نویافته از تولید مُهره در اوایل هزارۀ سوم ق.م در محوطۀ ریگسرای ورزنه (سبا 9) (ساحل غربی باتلاق گاوخونی – اصفهان)
در بهمن و اسفند 1384برنامۀ بررسی و شناسایی باستانشناختی محوطۀ ریگسرای در شمال شهر ورزنه بر اساس یافتههای سطحی انجام و در طی آن نزدیک به صد محوطه شناسایی شد.ریگسرای منطقه‌ای قدیمی است که در زیر تپه‌های شنی در حاشیۀ غربی تالاب گاوخونی مدفون شده است و با شهر ورزنه از سمت جنوب حدوداً 7 کیلومتر فاصله دارد. یکی از مهمترین محوطه‌های شناسایی شده در این بررسی، محوطۀ سبای 9، موضوع مقالة حاضر است. با ...
[ 3 ] - باستانشناسی نظام صنعتی؛ رویکردی در تبیین تأثیر متقابل انسان و صنعت در شهر مطالعه موردی کارخانه سیمان ری در شهر تهران
باستانشناسی نظام صنعتی، شاخهای از باستانشناسی است که علی‌رغم عدم پذیرش همه جانبه جامعه دانشگاهی به عنوان شاخهای از باستانشناسی تا 20 سال گذشته، توانسته کمکهای ارزشمندی به مطالعه تاریخ جوامع صنعتی ارائه دهد. در اینجا سعی شده که نسبت به روششناسی مطالعه میدانی بر وجه جامعهشناختی، فرهنگی و تحلیلی باستانشناسی نظام صنعتی تأکید بیشتری صورت گیرد. به همین منظور ابتدا تاریخچهای از نظام صنعتی و ...
[ 4 ] - پیشنهادی بر جای‌نام‌شناسی محدودۀ زَبشَلی در دورۀ ایلام بر اساس داده‌های باستانشناختی و کتیبههای میان‌رودانی
تاکنون درخصوص مکانیابی بسیاریاز مناطق ایلامی نظراتی مطرح شده، اما به مناطقی همچون زَبشَلی کمتر توجه شده است.از ویژگیهای این منطقه در کتیبههای بینالنهرینی، وجود معادن فلزی در آن است. مطالعۀپراکندگی معادن فلزی در ایران نشان میدهد که در مراکز ایلامی در فارس و خوزستان،هیچگونهمعدنفلزیوجودندارد.امامناطقشمالیاین مراکز از نقاطی هستند که دارای معادنفلزی هستند، بنابراین، مطالعۀ نواحی پیرامونی مراکز ا...
[ 5 ] - شواهدی نویافته از حضور ساسانیان در فلات مرکزی(ارزیابی شواهد باستانشناختی و متون نوشتاری)؛ مطالعه موردی محوطۀ شیرکوه نائین
متون دست اول تاریخی و شواهد باستانشناختی نظیر محوطه‌های باستانی و مواد فرهنگی (سفال، سکه و ..) و نیز کتب جغرافـیانویسان قـرون اولیـه‌ی اسلامی آگاهی‌هایی از تقسیمات اداری ایالت پارس در دوران تاریخی به ما می‌دهنـد و جملگی شهرستان نائین را جزء کوره‌ی اصطخر فارس می‌دانند. شهرستان نائین یکی از بخش‌های استان اصفهان در حاشیه-ی کویر است. شواهد متعدد و آثار برجای مانده از منطقه پاکوه نایین، نشان از اهم...
[ 6 ] - نویافته های کاوش باستانشناسی نجات شهری در منطقه مولوی تهران در دوران پیش‌ازتاریخ (ترانشه I)
در پاییز سال 1393 ه. ش، هنگام عملیات لوله گذاری فاضلاب شهری در بافت تاریخی تهران، داده ها و مواد فرهنگی یافت شد. در پی بازدید باستان شناسانی از پژوهشکده باستان شناسی یکی از نویسندگان مقاله حاضر به‌عنوان سرپرست پروژه یادشده در محلی که آثار و مواد فرهنگی فراوانی نظیر قطعات سفالی، فلزی، و آجری یافت شد، منصوب شد و با پیگیری‌های انجام‌شده، کاوش باستان شناسی نجات بخشی با باز کردن شش ترانشه در ا...
[ 7 ] - تأثیر رویکردهای مردم‌شناسانه انتشارگرایی، کارکردگرایی و ساختارگرایی بر باستانشناسی اسلامی با تحلیلی انتقادی بر تعاریف و روش‌شناسی‌ها
باستانشناسی اسلامی به مثابه ابزاری برای شناخت فرهنگ، هنر و تمدن سرزمین‌های اسلامی است و مراحل مختلف تطورات فکری خود را از سر گذرانده و موجودیتی فرهنگی است که میتواند از عوامل مختلف فرهنگی تأثیر پذیرد. نوع نگاه به اسلام و فرهنگ اسلامی میتواند بر چند و چون باستانشناسی اسلامی تأثیرگذار باشد. پرسش اصلی پژوهش حاضر، این است که رویکردهای انتشارگرا، کارکردگرا و ساختارگرا به فرهنگ اسلامی چگونه بر ب...
[ 8 ] - پیشنهادی بر جای‌نام‌شناسی شهر اسلامی ترشیز بر اساس مطالعات میان رشته‌ای (متون نوشتاری، داده‌های باستانشناختی وG.I.S )
یکی از مهمترین دلایل شکلگیری شهرها در بستر تاریخی آنها، عوامل جغرافیایی آنهاست. شهر تاریخی تُرشیز با استناد به منابع تاریخی، از جمله شهرهای مهم دوران اسلامی در خراسان است که با تغییر در مکانش، چشم انداز فرهنگی ولایت ترشیز را با تغییر همراه کرد، تغییر مکانی که باعث جابجایی شهر از بخش غربی به بخش شرقی آن شد. محدوده فرهنگی ترشیز شامل شهرستان های بردسکن، خلیل آباد وکاشمر در جنوب غربی خراسان رضوی اس...
[ 9 ] - مقایسه تطبیقی – تحلیلی نقش سفالینه بر دیوارنگاره های دوره صفویه با سفال های این دوره با تمرکز بر نقوش کاخ چهلستون اصفهان
آثار هنری به تعبیر زبان بصری و گویای واقعیت‌هایی است که در هر دوره، متأثر از شرایط اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، مذهبی و فضای حاکم بر جامعه، دستخوش تغییر و تحولات چشمگیری گشته است. دراین‌بین هنر دیوارنگاری بستری مناسب برای شرح و بسط این تحولات است. این پژوهش باهدف تحلیل نقش، فرم و جایگاه سفالینه در دیوارنگاره‌های دورۀ صفوی و مطالعه تطبیقی آنها با سفال‌های این دوره با تمرکز بر نقوش دیوارنگاره‌های کاخ...
[ 10 ] - An Investigation of Models of Installation of Memorial Buildings in the Two Urban Axes of the 9th and 10th Centuries AH based on Two Historical Texts
Herat and Cairo were two important Islamic cities in the Middle East, from the seventh to the ninth century AH. Cairo was the capital city of the Mamluks and Herat was the capital city of the Timurid government in Iran. In this paper, the construction of important urban monuments and buildings in the two main arteries, Herat Street (southern part of it) and Cairo’s Qasabeh Street, was examined....
[ 11 ] - "Mazar Street" Pattern in Timurid urbanism, Based on Historical and Archaeological Documents of Herat, Samarkand, and Shahr-i Sabz Complexes
The construction and placement of tombs on either side of an inner or outer city street, and with it, the formation of decorated facades on both sides of a path, was common during the reign of the Timurids. Early in this era, Timur built a complex inside the shahr-i sabz, which consisted of a street on either side of which the Timurid courtiers built tombs for themselves and formed the body aro...