مهدی دهرامی
استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه جیرفت
[ 1 ] - آفرین و نفرین در آثار ایرانی باستان و میانه
آفرین و نفرین(دعا و لعن) از بن‌مایه‌های دینی، فرهنگی، اسطوره‌ای و ادبی است که از دیرباز، همگام با هم، از ادبیات قبل از اسلام تا شریطه‌های قصاید مدحی و انواع مختلف ادبی استمرار یافته است. هدف این مقاله که با روش توصیفی تحلیلی انجام گرفته، بررسی وجوه مختلف آفرین و نفرین در آثار دوران پیش از اسلام(باستان و میانه) است. از همین منظر، با توجه به آثار ایرانی باستان(اوستا و کتیبه‌های هخامنشی) و آثار اش...
[ 2 ] - کارکردهای زیباشناختی ویژگی‌های فرهنگی سرزمین هند
ویژگی‌های کمتر سرزمینی است که مانند هند در شعر فارسی انعکاس یافته باشد به‌گونه‌ای که در کهن‌ترین اشعار فارسی و در همه ادوار و انواع مختلف ادبی خصوصیات این سرزمین پرشگفتی دست‌مایه شاعران در ساخت تصاویر و مضامین شعری بوده است. هدف این مقاله بررسی تصاویر و مضامینی است که شاعران از خصوصیات سرزمین هند خلق کرده‌اند. این مقاله با روش توصیفی تحلیلی ضمن نشان دادن سیر و تاریخچه کاربرد ویژگی‌های سرزمین هن...
[ 3 ] - شیوه‌های ساخت بستر و فضای مناسب برای پرداخت معانی در قرآن
به همان اندازه که جنبه محتوایی قرآن متعالی است ویژگی‌های ادبی آن نیز جایگاهی والا و ارزشمند دارد. در نظرگرفتن هر یک از این دو حوزه بدون توجه به حوزه دیگر امکان‌پذیر نیست به‌گونه‌ای که اثرگذاری معانی قرآن و جنبه اعجاز آن در تلفیق این دو حوزه است. از همین منظر علمای بلاغت جنبه‌های اعجاز قرآن را به بعد معنایی و محتوایی محدود نمی‌سازند. هدف این مقاله بررسی چگونگی ساخت بستر و فضایی است که در قرآن بر...
[ 4 ] - نقش‌های هنری صفت در ایجاد زبان ادبی، تصویرسازی و کیفیت عاطفه و اندیشه در شعر شاملو
صفت از انواع کلمه است که حالت، مقدار و ویژگی‌های دیگر اسم را نشان می‌دهد. این کلمه از عناصر ایجاد زبان شاعرانه است و بیش از عناصر دیگر زبان بازتاب عاطفه و نوع برخورد شاعر با پدیده‌ها و اشیاء است از همین روی می‌تواند ارزش‌های هنری فراوانی در شعر داشته باشد. هدف این مقاله تعیین کارکردهای هنری این مقوله در شعر و جایگاه آن در ادبیات و برجستگی زبان و نقش آن در کیفیت عاطفی و تصویرپردازی در شعر شاملوس...
[ 5 ] - ترکیب‌سازی در شعر قیصر امین‌پور و نقش‌های هنری آن
ترکیب‌سازی یکی از مهم‌ترین حوزه‌هایی است که شاعران در راستای تازگی زبان و ایجاد خلاقیت در آن وارد شده‌اند. هدف این مقاله بررسی چگونگی ترکیب‌سازی در شعر قیصر امین‌پور و کارکردهای هنری آن است که با روش استقرایی انواع ترکیبات، چگونگی ساخت و نقش‌های هنری آن را بررسی کرده است. وی با ایجاد پیوند میان کلماتی که حوزه معنایی دور از هم و متضاد دارند ابهام هنری و معانی عمیق و برجسته‌ای ایجاد کرده است. ایج...
[ 6 ] - حوزۀ تجربیات شاعرانۀ اخوان ثالث و نقد و بررسی زیباشناختی آن
هدف این مقاله بررسی حوزۀ تجربیات شاعرانۀ اخوان ثالث و نقد و بررسی زیباشناختی آن است که با روش توصیفی-تحلیلی در دو حوزۀ تجربه و کارکردهای هنری آن، به این موضوع پرداخته است. حوزۀ تجربیات او به دو دستۀ تجربه‌های حسی و درونی تقسیم می‌شود. تجربیات حسی وی برخورد شاعر با پدیده‌ها و عناصر طبیعت است که محرک عاطفۀ او شده است. تجربیات درونی اخوان نیز بیان‌گر تشویش‌ها و دگرگونی‌های درونی اوست که بیشتر آنها...
[ 7 ] - ساختار تصویر در شعر معاصر از منظر دستور زبان فارسی
همان‌قدر که ایجاد ارتباط میان اشیاء و پدیده‌ها در تازگی و اهمیت تصویر اهمیت دارد، به همان میزان انتخاب ساختاری برای بیان این ارتباط‌ها نیز مهم است و چه بسا تصویری کهنه و تکراری با استفاده از ساختار زبانی تازه، روحی تازه بپذیرد. هدف این مقاله بررسی انواع ساختارهای دستوری است که شاعران معاصر برای نشان دادن ارتباط‌های تصویری استفاده کرده‌اند. مقصود از این بررسی نشان دادن آن است که شاعر خلاقانه از ...
[ 8 ] - حرکت در اشعار غیرروایی شاملو (با تأکید بر حرکت تصویر)
هدف این مقاله بررسی سیر و حرکت شعر بر اساس تصاویر آن در شعر شاملو است. مقصود از حرکت تصویر در این مقاله یعنی تغییر، دگرگونی، جهش و تبدیل اندام‌وار و ارگانیک یک تصویر به تصویر یا تصاویر دیگر به‌گونه‌ای که بتوان سیر و حرکتی طبیعی را میان آنها درک کرد. در برخی از اشعار شاملو تصاویر مبدا و مقصد دارند و به گونه‌ای در امتداد یکدیگر قرار گرفته‌اند و فاصله میان آنها با عناصری پر شده است که هنگام خو...
[ 9 ] - عاطفه؛ نقش و جایگاه آن در نفثه‌المصدور
هنر با غلبۀ احساس و عاطفه بر روح هنرمند آغاز می‌شود و او را به واکنش‌هایی وامی‌دارد. این واکنش از عناصر اساسی و محرک اصلی شکل‌گیری آثار ادبی است. هدف این مقاله بررسی عاطفه و جایگاه و نقش آن در نفثه‌المصدور است که با روش توصیفی-تحلیلی، در دو محور دریافت و انتقال عاطفه بدان پرداخته شده است. در محور نخست حوزه و سطح عاطفی، انواع عاطفه، و در محور دوم تناسب و پیوند عاطفه با عناصر دیگر متن (تصویر، زبا...
[ 10 ] - بررسی لحن در شعر اخوان (با تاکید بر مجموعه زندگی می‌گوید اما باز باید زیست)
لحن یکی از عناصر اصلی و تاثیرگذار متن به خصوص متن‌های روایی است که برخورد شاعر را نسبت به موضوع و شخصیت‌ها نشان می‌دهد. هدف این مقاله بررسی چگونگی لحن در شعر اخوان و نقش آن در تاثیرگذاری اشعار روایی او با تاکید بر مجموعه زندگی می‌گوید اما باز باید زیست است. این اثر جز نظم و انضباط‌های شعری مانند وزن و قافیه، بهره چندانی از عناصر شعر مثل تخیل و صورخیال نبرده است. این ویژگی در کنار روایی بودن اثر...
[ 11 ] - بررسی خوشهای تقویت‌کننده‌های احکام تحذیری و ترغیبی در خسرو و شیرین نظامی (با تأکید بر خوشه مرگ)
شاعران ادب فارسی برای آنکه آموزه‌های اخلاقی خود را بهصورت حکمی نافذ، فراگیر و لازم‌الاجرا ارائه دهند، ناچار به الحاق تقویت‌کننده‌ها و ضمانت‌های اجرایی مختلفی بوده‌اند. برای این مقصود، شاعر گاهی از نیروی واقعیت‌ها یا تعالیم بزرگ‌تر برای پرداخت تعالیم جزئی‌تر بهره می‌برد. از همین روی می‌توان به‌جای استخراج آموزه‌های اخلاقی بهصورت مختلف و پراکنده، بسیاری از تعالیم را بهصورت خوشهای بررسی کرد....
[ 12 ] - بررسی چگونگی نام‌گذاری عنوان شعر در ادبیات سنتی و معاصر و کارکردهای زیباشناختی آن
عنوان شعر، حکم شناسنامه‌‌ی شعر را دارد که برای بررسی و سخن گفتن در مورد یک شعر میان منتقدان و دیگر افراد مهم محسوب می‌شود. هدف این مقاله بررسی چگونگی نام‌گذاری عنوان شعر در ادبیات سنتی و معاصر است. این نام‌گذاری‌ها در شعر سنتی و معاصر تفاوت‌های چشمگیری با هم دارد. در گذشته چندان به نام‌گذاری شعر توجهی نمی‌شده است. البته از میان قالب‌های سنتی، در نام‌گذاری قصاید نسبت به قالب‌های دیگر تأکید بیشتر...
[ 13 ] - بهره گیری ادبی از اصطلاحات و لغزش‌های عروض و قافیه در ساخت تصویر و مضمون شعر
شاعران فارسی در دوره‌های مختلف از حوزه‌های متنوعی جهت ساخت تصویر و مضمون بهره جسته‌اند. یکی از این موارد خلق مضمون و تصویر برپایة اصطلاحات شعری است. هدف این مقاله نشان دادن وجوه مختلف به‌کارگیری اصطلاحات شعری با تاکید بر اصطلاحات عروض و قافیه است که با روش توصیفی تحلیلی با توجه به اشعار سی شاعر سنتی از دوره‌های مختلف تا دوره بازگشت ادبی، در دو محور مضمون‌سازی از اصطلاحات عروض و قافیه و ساخت توج...
[ 14 ] - کارکردهای هنری و زیباشناختی تنازع در شعر
تنازع یکی از مباحث علم دستور است که بر اساس آن بخشی از جمله همزمان چند نقش مختلف نحوی می‌گیرد. هدف این مقاله، تعیین و بررسی نقش‌های زیباشناختی این تمهید زبانی در شعر است. هنگام ایجاد تنازع در شعر، شاعر ساختار جمله را به گونه‌ای تنظیم میکند که واژگان، ترکیبات و جملات مختلفی، متنازعٌ‌فیه را برای تکمیل ساختار نحوی خود به سمت خود جذب می‌کنند و به تعبیری، برای تصاحب آن به نزاع می‌پردازند. این خصوصی...
[ 15 ] - بررسی خوشهای تقویت‌کننده‌های احکام تحذیری و ترغیبی در خسرو و شیرین نظامی (با تأکید بر خوشه مرگ)
شاعران ادب فارسی برای آنکه آموزه‌های اخلاقی خود را بهصورت حکمی نافذ، فراگیر و لازم‌الاجرا ارائه دهند، ناچار به الحاق تقویت‌کننده‌ها و ضمانت‌های اجرایی مختلفی بوده‌اند. برای این مقصود، شاعر گاهی از نیروی واقعیت‌ها یا تعالیم بزرگ‌تر برای پرداخت تعالیم جزئی‌تر بهره می‌برد. از همین روی می‌توان به‌جای استخراج آموزه‌های اخلاقی بهصورت مختلف و پراکنده، بسیاری از تعالیم را بهصورت خوشهای بررسی کرد....
[ 16 ] - شیوه‌های ساخت بستر و فضای مناسب برای پرداخت معانی در قرآن
به همان اندازه که جنبه محتوایی قرآن متعالی است ویژگی‌های ادبی آن نیز جایگاهی والا و ارزشمند دارد. در نظرگرفتن هر یک از این دو حوزه بدون توجه به حوزه دیگر امکان‌پذیر نیست به‌گونه‌ای که اثرگذاری معانی قرآن و جنبه اعجاز آن در تلفیق این دو حوزه است. از همین منظر علمای بلاغت جنبه‌های اعجاز قرآن را به بعد معنایی و محتوایی محدود نمی‌سازند. هدف این مقاله بررسی چگونگی ساخت بستر و فضایی است که در قرآن بر...
[ 17 ] - رد انتساب عجایب‌الدنیا به ابوالموید بلخی برحسب مقایسه این اثر و عجایب مندرج در گرشاسب‌نامه اسدی طوسی
به ابوالموید بلخی کتابی با عنوان عجایب‌الدنیا منسوب است که برخی به قطعیت، آن را از وی دانسته و معتقدند در قرن هفتم دخل و تصرفاتی در آن ایجاد شده است. ابوالموید صاحب شاهنامه‌ای منثور بوده که بخشی از آن به داستان گرشاسب اختصاص داشته و بخش اخیر، منبع اسدی طوسی در نظم گرشاسب‌نامه نیز بوده است. این مقاله با توجه به تاریخ سیستان و برخی عجایب‌نامه‌های کهن دیگر به مقایسه عجایب‌الدنیا و منظومه گرشاسب‌نا...
[ 18 ] - سنت خاتمه‌سرایی در منظومه‌های فارسی و ساختار و محتوای آن (تا قرن هفتم)
خاتمه یکی از اجزای ساختاری اکثر منظومه‌های فارسی است که در پایان بسیاری از منظومه‌ها بهصورت مستقل یا در ادامة ابواب اصلی کتاب درج می‌شود. هدف این مقاله بررسی محتوای اختتام منظومه‌های فارسی با تأکید بر 24 منظومه تا قرن هفتم است. این بخش در بسیاری از مجموعه‌های موردبررسی، پیوندها، ارتباط‌ها و تناسبات عمیقی با درونمایه و فصول اصلی اثر دارد و در فهم و جایگاه آن نقش مؤثری ایفا میکند. منظومه‌های ف...
[ 19 ] - سیر و تطوّر ردیف در قالب مثنوی برحسب نوع ادبی
قالب مثنوی را از منظر جنبه‌های موسیقایی متفاوت از قوالبی مثل غزل و قصیده می‌دانند. یکی از تفاوت‌هایی که برخی علمای بلاغت در این زمینه مطرح کرده‌اند، گرایش کمتر شاعران به کاربرد ردیف در این قالب، نسبت به قوالب دیگر شعری است. تحقیق پیش رو تلاش دارد ردیف را در این قالب مورد بررسی قرار دهد. از آنجا که ممکن است عواملی چون نوع ادبی، دوره‌های مختلف شعر فارسی و بخش‌های توصیفی یا روایی منظومه، در می...
[ 20 ] - مقایسة جلوه‌های مفاخره در شعر علی موسوی گرمارودی و قیصر امین پور و اهداف و کارکردهای آن
مفاخره یکی از مضامین و موضوعات رایج و کهن شعر فارسی است که براساس آن شاعر با بیانی مبالغه‌آمیز به وصف امتیازها، ویژگی‌ها و افتخارات خود می‌پردازد. با آنکه گسترش فرهنگ ایثار و شهادت و آموزه‌های فروتنی و تواضع در شعر انقلاب بسامد فراوانی دارد و در نگاه نخست به‌نظر می‌رسد جایی برای مفاخره باقی نگذاشته، اما این موضوع شعری با اهداف تازه و رویکردهای جدید، در آن استمرار یافته است. هدف این مقاله مقایسه...
Co-Authors