رضا ستاری
دانشیار دانشگاه مازندران
[ 1 ] - بررسی مشابهت‌های پری و زن جادو در منظومههای حماسی پس از شاهنامه
از جمله موجوداتی که در اساطیر، افسانه‌ها و حماسه‌های فارسی، گاهی همراه با قهرمان حماسی و در کنار او و گاهی نیز در تقابل با او به ایفای نقش می‌پردازند، «پری» و «زن جادو» هستند. در منظومههای حماسی پس از شاهنامه، گاه این دو با خویشکاری‌های خود در جایگاه پری، به عنوان ایزدبانوی زایش، برکت و باروری که بازتابی از کهن‌الگوی «آنیما» می‌تواند باشد و در نقش و سویة مثبت خود ظاهر می‌شوند و یاور و همراه قه...
[ 2 ] - بررسی تقابل مدرنیسم و اسطوره در آثار گلشیری
ورود مدرنیسم با فرضیۀ زیربنایی نسبیت به مجموعۀ ادبیات داستانی ایران، شک به اسطوره‌ها و دوباره‌خوانی آنها را در پی داشته است. این ادبیات، با شاخص شک‌گرایی، قاعده‌گریزی و هنجار‌افزایی، همه‌چیز را فرومی‌ریزد و از نو می‌سازد و این‌گونه اسطوره‌ها فردی می‌شوند و در جریان این فردی‌شدن، عنصر تقابل، بیشترین سهم را دارد. نویسندۀ داستان‌های مدرن، با کنارهم‌نهادن سنّت و تجدد، اسطوره و مدرنیسم و در یک کلام، ...
[ 3 ] - توتم در منظومههای حماسی پس از شاهنامه با‌تکیه‌بر منظومههای گرشاسب‌نامه، سام‌نامه، کوش‌نامه، برزونامه
انسان ابتدایی اسیر طبیعت و جغرافیای زیستی خود بود و هر چیزی در اطرافش، رمز و راز غریبی داشت؛ به همین سبب برای زیستی کم‌خطرتر، باتوجه‌به دانش‌اش به بسیاری از ترس‌ها تقدّس بخشید. باورهای توتمی برخاسته از چنین ضرورت و اقتضایی است. انسان ابتدایی‌ای که به توتم باور دارد بر آن است که برخی حیوانات و گیاهان تأمین‌کنندة خوراک آدمی، حامل روح اجداد قبیله و نگهدار و نگاهبان آن قوم و قبیله‌اند و بنابراین از ...
[ 4 ] - نقد کهن الگویی ریشه‌های دوگانه‌انگاری اسطوره‌ای در شاهنامه فردوسی
گومیزشن و وزارشن به دو دوره از مهم‌ترین ادوار آفرینش در اساطیر ایرانی اطلاق میشود که طی آن، نبرد میان دو بن متخاصم خیر و شر، به شدیدترین مرحله خود می‌رسد و در نهایت به پیروزی نهایی خیر بر شر می‌انجامد. اعتقاد به نبرد و درگیری میان دو اصل نیک و بد که اساس تفکّر اسطوره‌ای ایرانی را تشکیل می‌دهد، در شاهنامه فردوسی در قالب جنگ‌ها و کشمکش‌های درازآهنگ ایران و نیران (غیر ایرانی) نمود یافته است. در شا...
[ 5 ] - تحلیل قیاسی مناظرة «خسرو و ریدک» با«درخت آسوریک» بر اساس نظریة دیالوگیسم باختین
بر اساس نظریة «دیالوگ» باختین، هر سخن در هر زمینهای، خواه ناخواه «گفتوشنودی» است. این تئوری که در واقع واکنشی ضد فرمالیستی و ضداستالینی بودهاست، توجه خود را به نثر، بهویژه به «رمان»(در معنای مدرن) معطوف ساختهاست؛ امّا با اندکی توسّع میتوان این نظریه را در تحلیل متون منظوم فارسی(حکایات، حماسه، مثنویهای عارفانه و عاشقانه)بهکار گرفت. باختین «گفتوگو» را در مقابل مفهوم «تکگویی» قرار ...
[ 6 ] - ژرف‌ساخت اسطوره‌ای پدرسالاری در ازدواج‌های ایرانیان با نیرانیان در شاهنامه
پیوند مردان ایرانی با زنان نیرانی یکی از رایجترین نوع ازدواجها در شاهنامه است که بهویژه در بخش پهلوانی بسامد بسیار بالایی دارد. در شاهنامه، پادشاهان و یلان برجسته ایرانی با زنانی غیرایرانی و عموماً تورانی ازدواج میکنند. از این ازدواجها با عنوان ازدواج برونهمسری، یا ازدواج برونقبیلهای یاد میشود. در نمادشناسی باستانیِ شاهنامه، ایران سرزمین مقدّس و اهورایی، و توران، سرزمین آلودگیها و نیروها...
[ 7 ] - نگاهی به تغییر کارکرد و ساختار برخی از اساطیر در اشعار م. سرشک (بنابر تفکر اومانیستی شاعر)
گرچه از عصرجهان‌بینی اسطوره‌ای یعنی عصری که انسان می‌خواست با نیروی خیال و به زبان اسطوره، خود و جهان را تبیین کند، قرن‌ها گذشته است؛ اما انسان هرگز نتوانسته است، از جاذبة جادویی اسطوره بی‌نیاز بماند. هنرآفرینان همواره با انطباق اساطیر کهن با شرایط موجود به باززایی و نوسازی آن دست یازیده و از نیروی عظیم خیالی آن بهره گرفته‌اند. در عصر حاضر شاعران معاصر شعر فارسی به اقتضای فکر و فرهنگ خویش به با...
[ 8 ] - تحلیل روابط خویشاوندی در حماسه های ملّی ایران از دیدگاه انسان شناسی ساختارگرا
یکی از بنیادیترین مباحث انسانشناسی، مطالعۀ روابط خویشاوندی، شیوههای همسرگزینی و پیوند ازدواج است که از دیرباز مورد توجه نظریهپردازان این حوزه قرار گرفته است. متون کهن حماسی ما، به‌رغم بهرهمندی از منابع عظیمی از افسانه‌ها و روایات برخاسته از زندگی مردم، بازتابندۀ مهم‌ترین مسائل اجتماعی، فرهنگی و انسانشناختیِ مردم ایران باستان‌اند. با توجه به جایگاه درخور این آثار برای تحلیل مسائل انسانشنا...
[ 9 ] - تجلّی کهن الگوی «مادر مثالی» در حماسه های ملی ایران بر اساس نظریۀ روان شناختی یونگ
مادرمثالی یکی از کهنالگوهای مهم نظریۀ روانشناختی یونگ است که به شکل شخصیت مادر واقعی، یا در قالب نمادهایی که بر جنبۀ مادرانه دلالت دارند، در آثار ادبی تجلی مییابد. حماسه اثری است برآمده از جامعۀ مردسالار که قدرتنماییهای مردانه در آن بیش از نقشورزی زنان به چشم میآید. اما آثار حماسی زیرساختی اسطوره‌ای دارند و بازتابندۀ بسیاری از اساطیر و نمادهایی هستند که به‌طور ناخودآگاه ظهور یافتهاند. ...
[ 10 ] - نقدِ اسطوره ای و روان شناختیِ جایگاه زن در بانوگشسب نامه
بانوگشسبنامه یکی از منظومههای حماسی ملی است که به تقلید از شاهنامة فردوسی در شرح زندگی و دلاوریهای بانوگشسب، دختر رستم، به نظم درآمده است. این منظومه، تنها اثر حماسی در ادب فارسی است که محور داستان آن یک قهرمان زن است. بیشتر پژوهشگرانی که این منظومه را بررسی کردهاند، بر چگونگی حضور بانوگشسب در متون حماسی و شرح پهلوانیهایش تأکید کرده و گاه جنگاوریهای او را به تأثیرات به‌جا‌مانده از دورة زن...
[ 11 ] - نقش توتم در نفی ازدواج با محارم در ایران باستان
ازدواج با محارم یکی از مباحثی است که در میان آداب و رسوم اجتماعی ایران باستان، و بهویژه آیین زردشتی، مورد بررسی بسیاری از پژوهشگران این حوزه قرار گرفته است. بحث بر سر رواج این آیین در میان ایرانیان و عدم روایی آن، تحقیقات و بررسیهای چشمگیری را در پی داشته است. آنچه در این میان مغفول مانده و به نظر می‌رسد کمتر مورد توجه قرار گرفته باشد، باورها و آداب و رسوم دینی و مناسک مذهبی ایرانیان باستان و...
[ 12 ] - شاهنامه نمود حذف، غیاب یا حضور دیگری
مفهوم «دیگری» به وسیلۀ میخائیل باختین به حوزۀ ادبیات و نظریه‌های ادبی وارد شد. باختین در میان انواع ادبی، تنها نوع ادبی رمان آن هم رمان‌های داستایفسکی را واجد شرایط گفت‌وگویی و حضور «دیگری» می‌پنداشت. بر همین اساس، باختین ژانر حماسی و تراژیک را همچون رمان‌های تولستوی فاقد خصلت مکالمه‌ای می‌داند. او معتقد است بنیاد آثار حماسی بر پایۀ حذف و طرد دیگری استوارست. در مقالۀ حاضر کوشیدیم با رویکردی سلب...
[ 13 ] - گسستی در سنّت حماسه‌سرایی ایران در عصر مشروطه
حماسه، یکی از انواع ادبی است که در ایران همواره مورد توجه بوده و خلق آثار حماسی، در دورههای مختلف و از ادبیات کهن تا ادبیات معاصر ایران ادامه یافته است. محققان، اصلیترین ویژگیها و زمینههای هر اثر حماسی را «داستانی بودن، زمینۀ قهرمانی، صبغۀ قومی و ملّی و خرق عادت» میدانند. این ویژگیها کم و بیش در تمام منظومههای حماسی ایران دیده میشود و تقریباً هیچ تفاوت ماهوی و جوهری میان اولین و آخرین آ...
Co-Authors