قاسم فائز
استاد گروه علوم قرآن وحدیث دانشگاه تهران
[ 1 ] - التحلیل البلاغی لأسباب اختلاف حروف المعانی فی المتشابه اللفظی من القرآن
متشابه لفظی قرآن آیاتی هستند که اکثر الفاظشان با هم شبیهند و اندکی از آن ها با هم متفاوتند. این تفاوت ها گوناگونند و یکی از آن ها تفاوت در حروف معانی است که این مقاله در صدد بررسی علل بلاغی این تفاوت برآمد و به تحلیل و توصیف این آیات پرداخت و به نتائج زیر رسید : این تفاوت ها حکیمانه و هدفمند است و به هیچ وجه تشابه اکثر اجزاء این آیات، دلیل ترادف حروف معانی در آن ها نیست؛ برعکس ،این تفاوت ها بی...
[ 2 ] - بررسی مکی یا مدنی بودن سورۀ عادیات (با تأکید بر فضای نزول سوره)
سورۀ عادیات یکی از سورههای اختلافی از نظر مکی و مدنی بودن است که اگر مکان نزول سوره تعیین شود، در تفسیر و شناخت بهتر آن نقش بهسزایی دارد. برخی از مفسران به دلیل سوگندهای ابتدایی در خصوص اسبان جنگی، آن را مربوط به جهاد دانستهاند که در مدینه واجب شده است. همچنین روایاتی که نزول سوره را بعد از غزوة ذاتالسلاسل دانسته، آن را مدنی میداند. اما با دقت در سبک سوره که به روش سورههای مکی نازل شده و...
[ 4 ] - تحلیل ساختار «لا أقسم» در ترجمههای انگلیسی قرآن بر اساس روش تطبیقی مبتنی بر همارزی متنی هاوس
قرآن کریم مشتمل بر انواع روشهای تأکید از جمله قَسَم است. قَسَم با شیوههای گوناگونی بیان میشود که در این بین، ساختار «لا أقسم» موردی است که به لحاظ ساختاری، محل تضارب آراء است. بررسی این ساختار به عنوان یک مقولة نحوی ـ تأکیدی در ترجمههای انگلیسی قرآن میتواند اختلاف و نارسایی معادلهای آنها را بر اساس نظریات موجود در این علم نشان دهد. با توجه به موقعیت و کارکرد این ساختار در زبان مبدأ، نقد و ار...
[ 5 ] - فر هنگ زبانی عرب و نقش آن در ترجمه قرآن کریم
چکیده: فرهنگ زبانی نگرش ها، باورها، هنجارها و سرمایه های ادبی- علمی و ساختارهای دستوری- بلاغی هر زبان است که پیکره اصلی آن زبان را شکل می دهد. در ترجمه قرآن کریم نیز باید به فرهنگ زبانی عصر نزول توجه کرد تا بتوان مفهوم حقیقی کلمات و آیات قرآن کریم را به زبان مقصد انتقال داد. در این نوشته به بررسی مفاهیم فرهنگی شیطان، أخ، أخت، أب، ملک، فراش، أخو عاد، شعر، صدق، أخری، غلّ ید، کشف ساق، وراء ظهر، ردُ...
[ 6 ] - درآمدی بر سبکشناسی کلام نبوی
چکیده دانش سبکشناسی با بررسی متون و مقالهها و کشف مختصات سبکی، در فهم و ارزیابی اصالت آنها کارایی زیادی دارد. این دانش، چه بهصورت سنتی چه با روشهای نوین، همواره مورد استفاده متنشناسان و ناقدان ادبی بوده است. این دانش با سبکشناسی متون احادیث میتواند ما را به سبک کلام معصومان و ارزیابی روایات منسوب به ایشان رهنمون شود. در این مقاله سعی شده است با استفاده از اصول و روشهای سبکشناسی نوین...
[ 7 ] - نظام توحید افعالی در آیات و روایات
نظام به مجموعهای دارای ارکان و اجزاء مرتبط با یکدیگر اطلاق میشود که به دنبال هدف واحدی هستند. توحید افعالی نیز مانند دیگر نظامها، دارای ارکان مرتبط با یکدیگر است و یک هدف کلی دارد. خدا در رأس این نظام، در جایگاه مبدئیت صدور فعل قرار دارد. اسماء الله، ملائکۀ مدبر و اسباب مباشر فعل نیز به ترتیب، ارکان بعدی نظام توحید افعالی به شمار میروند و در جایگاه وساطت صدور فعل قرار دارند. اهلبیت(ع) نیز ...
[ 8 ] - بررسی واژگان اشتقاق کبیر در قرآن و تأثیر آن بر تفسیر
اشتقاق از مباحث واژهشناسی و راهی برای درک دقیق مفاهیم کلمات، شناخت و تولید گونههای مختلف واژگان است، اشتقاق کبیر یکی از انواع اشتقاق بوده و در واژگانی یافت میشود که تعداد و نوع حروف اصلیشان یکسان اما در ترتیب آن متفاوتند. ازآنجا که واژهشناسی قرآن مقدمهای برای فهم آیات است و اشتقاق کبیر نیز یکی از مباحث واژهشناسی است، از اینرو، مقاله حاضر در صدد آن است تا وجود یا عدم وجود این نوع واژگان ...
[ 9 ] - مؤلفههای معنایی واژۀ «عربی» در قرآنکریم (از طریق واکاوی معنایی و نحوۀ چینش همنشینهای آن در آیات)
از جمله اوصاف قرآن کریم، وصف آن به عربی بودن است، تعبیری که یازده مرتبه در قرآن بهکار رفته است. این موارد استعمال، بیانگر تأکید خداوند بر این صفت است که قابل تأمل و تحقیق است. این پژوهش با استفاده از معناشناسی ساختگرا و روابط همنشینی میان واژگان، قیود معنایی واژۀ «عربی» را از آغاز تا انعقاد کلام و تأثیر بر مخاطب، ارائه میکند. بنابراین، مهمترین قیود واژۀ «عربی» در قرآن عبارتند از: قیدهای «...
[ 10 ] - نقد و بررسی شبهات مخالفان دربارۀ اِعراب کلماتی از قرآن
برخی از آیات قرآنی با قواعد مشهور علم نحو همخوانی ندارد. ازاینرو، نحویها در توجیه آنها آرای گوناگونی اظهار کردهاند و همین امر سبب شدهاست که دشمنان اسلام اِعراب این کلمات را دستاویز قرار دهند و اعلام کنند این کتاب، آسمانی نیست و ساختۀ دست بشر است و ایرادهای نحوی فراوانی دارد. این مقاله به روش توصیفیـ تحلیلی درصدد آن شد که توجیه صحیح اِعراب این کلمات را بیان نماید. ازاینرو، به نقد و بررسی ...
[ 11 ] - A consideration of the theory of exceptions in makki and madani chapters
By exceptional verses is meant makki verse in madani chapter and madani verse in makki chapter. There cannot be found any reference to this theory in sources in first and second century of Hijri. In the third, however, it was found on a small scale; in the next two centuries, the number of the cases increased gradually and in the sixth and seventh it came to its ultimate point. Therefore, there...
[ 12 ] - بهرهگیری از سیاق متنی در معناشناسی ساختگرای قرآن کریم
معناشناسی ساختگرای قرآن، معنای واژگان را با استفاده از متن قرآن و از طریق روابط همنشینی و جانشینی واژگان تعیین میکند. در این روش، توجه به واحدهای زبانیِ «واژه» و «جمله»، بدون درنظر گرفتن «گفتمان» صورت میگیرد. بنابراین بخشی از سیاق متنی آیات در شناخت معنا لحاظ نمیشود. پژوهش حاضر با هدف افزایش دقت در معناشناسی ساختگرای قرآن، درصدد است با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی، چگونگی بهکارگیری روابط ...
[ 13 ] - التحلیل البلاغی لأسباب اختلاف حروف المعانی فی المتشابه اللفظی من القرآن
متشابه لفظی قرآن آیاتی هستند که اکثر الفاظشان با هم شبیهند و اندکی از آن ها با هم متفاوتند. این تفاوت ها گوناگونند و یکی از آن ها تفاوت در حروف معانی است که این مقاله در صدد بررسی علل بلاغی این تفاوت برآمد و به تحلیل و توصیف این آیات پرداخت و به نتائج زیر رسید : این تفاوت ها حکیمانه و هدفمند است و به هیچ وجه تشابه اکثر اجزاء این آیات، دلیل ترادف حروف معانی در آن ها نیست؛ برعکس ،این تفاوت ها بی...
Co-Authors