قاسم زائری
استادیار گروه جامعهشناسی دانشگاه تهران
[ 1 ] - مطالعۀ نقش «جارچی» و تحولات آن در نظام روابط اجتماعی ایران
هدف: این مقاله به دنبال بررسی نحوۀ پیدایی نقش «جارچی» و تحولات آن در ساختار روابط اجتماعی ایرانیان قبل از دورۀ جدید است. روش/ رویکرد پژوهش: این پژوهش، با روش توصیفی و تحلیلی، بر اساس مطالعۀ منابع دست اول تاریخی، اسناد موجود و بر پایۀ منابع کتابخانه‌ای نگاشته شده و در آن، بر نگرش اجتماعی نسبت به تحولات نقش «جارچی» تاکید شده است. یافته‌ها و نتایج: مقاله نشان میدهد که «جارچی»ها، در نظام روابط اجت...
[ 2 ] - بررسی چگونگی تحول جایگاه «مردم» در گفتمان مسلط منوّرالفکران ایرانی از «دولت مشروطه» تا «حکومت رضاخان»
منوّرالفکران متجدد ایرانی، در یک دوره‌ی زمانی کوتاه از 1285 ش. تا 1304 ش. نقش تعیینکنندهای در تأسیس «دولت مشروطه» و روی‌کار‌آمدن «حکومت رضاخان» داشتند؛ با این تفاوت که اولی، دعوی مشروطه‌خواهی و دموکراسی داشت و دومی، متکی به کودتا و مستبدانه بود. این مقاله به تحول گفتمان منوّرالفکران ایرانی در فاصله‌ی انقلاب مشروطه تا به‌قدرت‌رسیدن رضاخان اختصاص دارد و نشان خواهد داد که چگونه آرمان مشروطهخواه...
[ 3 ] - بررسی جهان مفهومی «سنت» در اندیشة امام خمینی (ره)
امام خمینی (ره) راهبری انقلاب اسلامی 1357 را به عهده داشت. او در بافت گفتمانیِ مواجهة تاریخی متجددین و متدینین با «سنت» با فراتر رفتن از جهتگیریهای «نفی سنت» و «بازگشت به سنت» از یک سو و «تکرار سنت» از سوی دیگر، جهت‌گیری «احیای سنت» را پایه‌ریزی و تقویت کرد. وی همچنین از دوگانة توسعه‌ای «سنت-تجدد» فراتر رفته و ضمن «نادیده‌انگاری مثبت» غرب، منطق نقد درونی سنت را مورد توجه قرار داده است. بر اساس...
[ 4 ] - بررسی روندهای تاریخی و فرهنگی مؤثر بر استقرار نخستین قالب‌‌های ادبی جدید در ایران (تا قبل از انقلاب مشروطه)
شرایط امکانی پیدایی «رمان» و «نمایشنامه» بهعنوان دو قالب ادبی، محدود و موکول به شکل‌گیری سوژه مدرن است و از این‌رو این دو قالب ادبی برای جهان پیشامدرن، یکسره ناآشنا هستند. «تجدد ادبی» موجب شد تا در مضامین، قالب‌ها و کارکرد زبان و ادبیات فارسی تغییر رخ دهد و خصوصاً قالب‌‌های ادبی جدید به اموری آشنا برای مخاطب ایرانی بدل شود. این مقاله به چگونگی استقرار دو قالب ادبی رمان و نمایشنامه در میان مخاطب...
[ 5 ] - شناسایی صورتبندی گفتمانی واقعۀ «انقلاب فرهنگی در دانشگاهها» (1359-1363)
واقعه «انقلاب فرهنگی در دانشگاهها» (1359)، بهعنوان پیامد ضروری و گریزناپذیر انقلاب اسلامی، به مباحثات گسترده و اتخاذ سیاستگذاریهای متنوعی در حیطه‌های آموزشی، مدیریتی و فرهنگی نظام آموزش عالی دامن زد. مقاله حاضر با شناسایی صورتبندی گفتمانی حاکم بر این واقعه، نشان میدهد که در آستانة انقلاب اسلامی، خواست همهگیری در بین طیفهای مختلف نخبگان سیاسی و فرهنگی برای تحول در ساختار علمی و نظام آموز...
[ 6 ] - بررسی قلمروهای مفهومی «مشیّت الهی»
«علم جدید» ویکو بهعنوان اولین صورت تمامعیار شناخت تجددی که درضمن وظیفه علم، تجدد و تحولات آن را نیز بر عهده دارد، مقدم بر «علم جامعهشناسی» و برخلاف آن دارای بنیانهای دینی قدرتمندی است. برجسته‌ترین نمود دینی این علم در بحث «مشیّت الهی» است. این مقاله به بررسی جهتگیریهای تفسیری اصلی اختصاص دارد که پیرامون بحث «مشیّت الهی» ویکو می‌باشد و نشان میدهد که تاکنون سه سنت تفسیری قابل شناسایی است: نخ...
[ 7 ] - بررسی مقایسه‌ای صورتبندی مسالة «مردم» در آراء شریعتی و مطهری
«مردمی» در کنار «اسلامی» از جمله مهمترین صفات ممیزة انقلاب اسلامی است. این مقاله به بررسی موضع «علی شریعتی» و «مرتضی مطهری» در مورد «مردم» اختصاص دارد. این دو متفکر بحث‌های مفصل فلسفی یا جامعه‌شناختی پیرامون مفاهیمی نظیر «فرد» و «جامعه» و «تاریخ» و «ناس» در آثار خود دارند. اما آنها ضمناً به دلیل درگیری عملی در مناسبات اجتماعی و مبارزات انقلابی ناگزیر از پرداختن به «مردم» نه به‌مثابه امری تجریدی ...
[ 8 ] - تحلیل جامعه‌شناختی روندهای مؤثر بر شکل‌گیری ایدۀ انقلاب فرهنگی در دانشگاهها و شناسایی اسلوب‌های بیانی آن تا مقطع غلبۀ گفتار اسلامی‌کردن
این مقاله درصدد بررسی چگونگی وقوع رخداد انقلاب فرهنگی در دانشگاهها(63ـ1359) تا مقطع تفوق گفتار اسلامی‌کردن است. نکتۀ مهم، تاریخی‌بودن ایدۀ انقلاب فرهنگی در دانشگاه‌هاست: این ایده محصول یک نقطۀ زمانی‌ـ‌مکانی معین نیست بلکه محصول شرایط تاریخی مواجهه و زیست نیروهای انقلابی با تجربه‌های متکثر و گاه متعارضی نظیر انقلاب فرهنگی در چین و انقلاب سفید ایران و جنبش‌های جدید فرهنگی اروپا یا بازخوانی ب...
[ 9 ] - نفی امر اجتماعی: برآمدن گفتارهای فردگرایانه در ایران پساجنگ (روانشناسی موفقیت، عرفان‌گرایی و انسان اقتصادی)
هدف پژوهش حاضر بررسی چگونگی برآمدن گفتارهای سوبژکتیو و فردی (روانشناسی موفقیت، عرفان‌گرایی، انسان اقتصادی) در ایران پساجنگ است. پروبلماتیک پژوهش از سویی چیستی رابطة گفتارهای مزبور با گفتار شهادت در زمان جنگ است و از سویی دیگر فهم چیستی خود این گفتارها و قرابت‌شان با یکدیگر است که چگونه سوژة بهنجار خود را تولید می‌کنند. برای پاسخ به مسئلة مزبور از روش تبارشناسی میشل فوکو استفاده شده است تا نشان ...
Co-Authors