سید محمدمهدی قبولی درافشان
استادیار گروه حقوق دانشکده علوم اداری و اقتصادی دانشگاه فردوسی مشهد
[ 1 ] - مطالعه تطبیقی نسخه برداری از آثار ادبی و هنری توسط کتابخانه ها
حمایت از حقوق مادی پدیدآورنده اقتضا می‌کند که هرگونه استفاده از اثر بدون کسب رضایت پدیدآورنده امکان‌پذیر نباشد. گاهی بنا به دلایلی همچون نفع عمومی و ... استفاده از اثر بدون لزوم تحصیل رضایت دارندۀ حق در چارچوب استثناهای، مجاز تعیین میشود. یکی از این استثناها، نسخه‌برداری توسط کتابخانه است. کتابخانه در سه صورت اقدام به نسخه‌برداری می‌کند؛ درخواست کاربر، حفاظت و جایگزینی و امانت بین کتابخانه‌ای....
[ 2 ] - رقابت مکارانه در قالب بی‌اعتبار کردن رقیب در نظام‌های حقوقی ایران و فرانسه
یکی از مصادیق رقابت مکارانه، رقابت از طریق بی‌اعتبار کردن رقیب است. نهاد حقوقی یادشده در رویۀ قضایی و دکترین فرانسه پذیرفته و تبیین شده است، ولی ادبیات حقوقی ایران از غنای کافی در این خصوص برخوردار نیست. به همین سبب، این جستار با بررسی این نوع از رقابت مکارانه، ضمن تبیین مفهوم و انواع آن، به واکاوی شرایط و مبنای مسئولیت ناشی از آن پرداخته است. در حقوق فرانسه، آنچه برای تحقق بی‌اعتبار کردن لازم ...
[ 3 ] - مطالعۀ تطبیقی تعیین مسئول و مبنای جبران خسارت در مسئولیت مدنی ناشی از حوادث مربوط به تأسیسات هسته‌ای در حقوق ایران، فرانسه و اسناد بین‌المللی
تأسیسات هسته‌ای باوجود فواید فراوان برای بشر، مخاطرات سنگینی نیز ایجاد می‌‌کنند. به همین دلیل مسئلۀ مسئولیت مدنی ناشی از حوادث تأسیسات هسته‌ای اهمیت فراوانی دارد. این جستار به بررسی موضوع مسئول و مبنای جبران خسارات ناشی از حوادث یادشده در اسناد بین‌المللی، حقوق فرانسه و ایران پرداخته است. دستاورد حاصل از پژوهش نشان می‌دهد، کنوانسیون‌های پاریس، وین و دیگر کنوانسیون‌ها و پروتکل‌های مرتبط، نظام ح...
[ 4 ] - حق تعقیب پدیدآورنده اثر هنری (مطالعه تطبیقی در حقوق اتحادیه اروپا، فرانسه و انگلستان)
در برخی از نظام های حقوقی برای حمایت از پدیدآورندۀ برخی آثار هنری، از «حق تعقیب » یا «حق بر بازفروش اثر » سخن به میان آمده است. لیکن حق مزبور در حقوق ایران شناسایی نشده است. در نظام های حقوقی فرانسه، انگلستان و اتحادیۀ اروپا، حق تعقیب حقی است که برای پدیدآورندۀ برخی از آثار هنری نسبت به منافع حاصل از فرو شهای بعدی اثر پذیرفته شده است. به موجب این حق، پدیدآورنده می تواند درصدی از ثمن بازفرو شهای...
[ 5 ] - مطالعه تطبیقی شرایط و قلمرو نقل از اثر دیگری (با تأکید بر حقوق ایران و فرانسه)
حمایت از حقوق مادی پدیدآورندۀ اثر ادبی و هنری اقتضا می‌کند که هرگونه بهره‌برداری از اثر بدون کسب رضایت وی امکان‌پذیر نباشد. با‌این‌حال برای برقراری تعادل میان حقوق انحصاری پدیدآورنده و مصالح عمومی جامعه، برخی استفاده‌ها در قالب «استثنا» مجاز است. یکی از این استثناها، نقل از اثر دیگری است. این جستار با روشی توصیفی- تحلیلی به بررسی تطبیقی استثنای اخیر و شرایط آن با تأکید بر حقوق ایران و فرانسه پر...
[ 6 ] - بررسی حمایت حقوقی از ایده (مطالعۀ تطبیقی در نظام‌های حقوقی ایرن و فرانسه)
ایده نقطۀ آغازین خلق آثار فکری، و توسعه و پیشرفت علم و فناوری و هنر است. در بسیاری از موارد، پیدایش ایده مستلزم مطالعه و تحمل رنج‌های زیادی است. بنابراین مسئله این است که آیا از نظر حقوقی ایده قابلیت حمایت دارد؟ جستار حاضر با روش توصیفی- تحلیلی و بهره‌گیری از مطالعات تطبیقی در نظام‌های حقوقی ایران و فرانسه، ضمن بررسی این پرسش در عرصه‌های مختلف حقوقی، به این نتیجه دست یافته است که در هر دو نظام ...
[ 7 ] - مسؤولیت ناشی از صدور سند تجاری به نمایندگی؛ با رویکردی به شرکتهای تجاری
صدور سند تجاری به نمایندگی، از مباحث مهم حقوق اسناد تجاری است. به‌موجب قواعد عمومی، تعهدات ناشی از سندی که به نمایندگی صادر شده باشد، اصولاً متوجه اصیل بوده، نماینده از این جهت مسئول نیست. همچنین در صورت انجام عمل حقوقی از سوی شخص فاقد نمایندگی یا شخصی که از حدود نمایندگی تجاوز کرده است، عمل حقوقی یادشده دارای نفوذ حقوقی نیست. حال پرسش این است که اگر نماینده در خصوص صدور سند تجاری، سمت خویش را ا...
[ 8 ] - ضمانت‌اجراهای مدنی حمایت‌کننده از حقوق ادبی و هنری
ضمانت اجراهای مدنی از مهمترین ضمانت اجراها برای حمایت از حقوق ادبی و هنری به‌شمار می‌آید. در این راستا در نظام حقوقی فرانسه دعوی ویژه‌ای تحت عنوان دعوی تقلب پیش‌بینی گردیده که علاوه بر جبران خسارت‌های زیان‌دیده، اثر بازدارندگی نیز دارد. این دعوی نیازمند اثبات تقصیر نبوده، فقط توسط پدیدآورنده و نیز شخصی که اجازه بهره‌برداری انحصاری از اثر به وی اعطا شده، می‌تواند اقامه‌گردد. در این نظام...
[ 9 ] - بررسی فقهی- حقوقی تعهدات ویژه ناشی از قرارداد انتشار
در برخی نظام‌های حقوقی همچون فرانسه، ضمن پیش‌بینی قالب‌های مشخص برای قراردادهای بهره‌برداری از حقوق ادبی و هنری، قواعد مربوط و تعهدات ناشی از آن نهادینه شده است. در این میان، قرارداد انتشار اهمیتی ویژه دارد. در نظام حقوقی ایران برغم شناسایی حقوق ادبی و هنری، قواعدی ویژه در خصوص قراردادهای پیش‌گفته به‌چشم نمی‌خورد و ادبیات حقوقی مربوط از غنای کافی برخوردار نیست. به‌همین جهت، این سؤال مطرح است ...
[ 10 ] - مفهوم و مبانی قابلیت استناد قرارداد
قابلیت استناد قرارداد نهادی حقوقی است که نویسندگان حقوقی فرانسه جهت تبیین قلمرو قاعده اثر نسبی قرارداد و به‌عنوان قاعده‌ای مکمل از آن بهره می‌گیرند. اصطلاح مزبور از قدمت زیاد برخوردار نیست و هنوز مبانی آن مورد بحث و مناقشه است. از آنجا که قاعده اثر نسبی قرارداد با اقتباس از قانون‌مدنی‌فرانسه به قانون‌مدنی ایران راه یافته است لذا آشکار شدن مفهوم و مبانی قاعده قابلیت استناد قرارداد هم به تبیین قا...
[ 11 ] - عدم قابلیت استناد بطلان در شرکتهای تجاری
قانون تجارت ایران در حوزه شرکتهای تجاری در موارد مختلفی اصل شرکت یا عملیات شرکت و اعمال ارکان شرکت را باطل و این بطلان را غیرقابل استناد معرفی می‌نماید. عدم قابلیت استناد بطلان به‌عنوان یکی از مصادیق مهم عدم قابلیت استناد وضعیتی است که در آن عنصر حقوقی نسبت به اشخاص مستقیم خود باطل و بی‌اعتبار بوده ولی در نگاه اشخاص ثالث همچون عنصر حقوقی صحیح، واجد اثر است. با توجه به شباهت زیاد عدم قابلیت است...
[ 12 ] - قواعد حاکم بر موضوع و شرایط شکلی قراردادهای واگذاری حقوق ناشی از طرح‌های صنعتی در حقوق ایران و فرانسه (با رویکردی به نظریه وحدت هنر)
چکیده در حقوق ایران و فرانسه، قواعد مربوط به تشکیل قراردادهای ناظر بر حقوق طرح‌های صنعتی در قسمت مقررات ویژه مربوط به طرح‌های مزبور پیش‌بینی نشده است. به همین جهت در حقوق فرانسه برای تبیین احکام مربوط به موضوع قراردادهای یادشده، افزون بر قواعد عمومی قراردادها، با استناد به نظریه «وحدت هنر»، از قواعد پیش‌بینی شده در بخش حقوق ادبی و هنری استفاده شده است. در حقوق فعلی ایران به‌رغم امکان پذیرش نظری...
[ 13 ] - تحلیل فقهی حقوقی ماهیت و قلمرو قرارداد مرابحه (با رویکرد بانکداری بدون ربا)
در مورد قرارداد مرابحه این پرسش وجود دارد که آیا ماهیتش بیع است یا اینکه دیگر معاوضات نیز می‌تواند به صورت مرابحه منعقد شود؟ سؤال دیگر این است که آیا محدودیتی از نظر مورد مرابحه وجود دارد؟ این جستار با روشی توصیفی تحلیلی ضمن تبیین فقهی حقوقی ماهیت و قلمرو موضوعی مرابحه، مسئله را از دیدگاه مقررات ناظر به عملیات بانکی بدون ربا نیز بررسی نموده و ماهیت روابط حقوقی اعطای تسهیلات در قالب کارت‌های مرا...
[ 14 ] - حق پدید آورنده اثر ادبی و هنری نسبت به اصلاح یا استرداد اثر
بروز اشتباهات اساسی در تدوین یک اثر ادبی و هنری یا دگرگونی هایی عمیق اندیشه ها و عقاید پدید اورنده مکن است موجب شکاف و میان او و اثرش گردد یا اعتبار و حیثت وی را از جهات مختلف مورد تهدید قرار می دهد به همین جهت یکی از حقوق معنوی که در عرصه مالکیت های ادبی و هنری بر ای پدید اورنده اثر در نظام های حقوقی فرانسه و مصر مورد شناسایی قرار گرفته حق پدید اورنده نسبت به اصلاح یا استرداد اثر است البته...
[ 15 ] - واکاوی وضعیت شرط خیار در نکاح
مادۀ 1069 قانون مدنی ایران، شرط خیار در عقد نکاح را باطل دانسته، ولی در مورد تأثیر بطلان شرط بر عقد سکوت کرده است. این در حالی بوده که در فقه امامی افزون بر بطلان شرط خیار در نکاح، نظر مشهور بر مبطل بودن چنین شرطی است. حال، سؤال این خواهد بود که آیا بطلان این شرط بر ادلۀ محکمی استوار است و آیا باید شرط یادشده را از شروط صرفاً باطل به‌شمار آورد یا اینکه باطل دانستن قرارداد نکاح نیز لازم است. به‌ع...
[ 16 ] - واکاوی عدم نفوذ در ایقاعات
عدم نفوذ، ضمانت اجرای فقدان برخی از شرایط اساسی صحت معاملات است و به‌طور معمول در عقود فضولی، اکراهی و برخی از قراردادهای محجورین مطرح میشود. بر اساس این وضعیت حقوقی، قرارداد، فاقد اثر بوده و سرنوشت آن به الحاق بعدی رضای معتبر (اجازه) یا اعلام رد توسط ذی‌نفع وابسته است. این وضعیت به‌طور معمول در عقود به رسمیت شناخته شده، لیکن نظر مشهور، عدم پذیرش آن در ایقاعات است. با این همه مسئله این است که...
[ 17 ] - بررسی فقهی حقوقی اصل قابل استناد در موارد تردید در مشروعیت شرط (ناشی از تردید در جعل یا کیفیت جعل حکم شرعی یا قانونی)
یکی از شرایط صحت شرط ضمن عقد، مشروعیت آن است. گاهی در مشروعیت شرطی که در قرارداد گنجانده شده است، تردید به‌وجود می‌آید. برای چنین تردیدی منشأهای گوناگونی تصور میشود. در این میان، یکی از مواردی که شاید موجب چنین تردیدی شود، تردید در جعل حکم قانونی یا شرعی مخالف با شرط است. چنانکه یکی دیگر از موارد آن، تردید در کیفیت جعل حکم از نظر الزامی بودن یا نبودن حکم شرعی یا قانونی خواهد بود. حال سؤالی که ...
[ 18 ] - حمایت از حقوق معنوی هنرمندان مجری اثر در حقوق ایران، فرانسه و اسناد بین‌المللی
با توجه به انعکاس شخصیت هنرمندان مجری در اجراهای ایشان، این سؤال مطرح است که «آیا ایشان از حقوق معنوی برخوردارند؟». قانون مالکیت فکری فرانسه، با الهام از قواعد حقوق ادبی و هنری، حق ولایت و حق حرمت را برای هنرمند مجری پذیرفته است. رویۀ قضایی و دکترین حقوقی این کشور، برای تکمیل حمایت، از راه‌های دیگری نیز مدد جسته‌اند. با توجه به عدم تصریح متون قانونی ایران، دربارۀ هنرمندان مجری و حمایت از منافع ...
[ 19 ] - مفهوم و شرایط تحقق اثر مشترک ادبی و هنری در نظام حقوقی ایران و آمریکا
آثار ادبی و هنری مشترک که امروزه در جوامع علمی، فرهنگی و هنری به‌ویژه در مجامع دانشگاهی رشد فزاینده داشته است، اهمیت دارد. مسئلة مفهوم و شرایط تحقق اثر مشترک در نظام‌های حقوقی مختلف وجوه اشتراک و افتراق دارد. این نوشتار با مطالعة تطبیقی مسئلة مزبور در نظام‌های حقوقی ایران و ایالات متحدة آمریکا به این نتیجه دست یافته است که اثر مشترک در حقوق ایران صرفاً ناظر به آثاری است که سهم پدیدآورندگان مختل...
[ 20 ] - حق افشای اثر ادبی و هنری (مطالعه تطبیقی در حقوق ایران و فرانسه)
«حق افشای اثر» از حقوق معنوی پدیدآورندة اثر ادبی و هنری است که براساس آن، پدیدآورنده حق دارد دربارة عرضه‌کردن یا عرضه‌نکردن اثر خود به عموم تصمیم‌گیری کند. حق یادشده که برای حمایت از شخصیت پدیدآورنده در نظام حقوقی فرانسه به‌صراحت پذیرفته شده است، از متون قانونی ایران نیز قابل استنباط است. به منظور گسترش متون حقوقی ایران در زمینة حق افشای اثر، نوشتار حاضر ضمن تبیین مفهوم و قلمرو حق افشا، چگونگی ...
[ 21 ] - مطالعۀ تطبیقی حقوق مالی اجراکنندگان آثار ادبی و هنری (گستره، اسقاط، انتقال)
اجراکنندگان اثر جزء اشخاص مرتبط با آثار ادبی و هنری هستند. حقوق موضوعة ایران به این دسته اشخاص تصریح نکرده و حقوق مشخصی برای ایشان پیش‌بینی نکرده است؛ درحالی‌که حقوق مالی و معنوی اشخاص یادشده در حقوق فرانسه پذیرفته شده و در عرصة بین‌المللی نیز اسنادی برای حمایت از ایشان تدوین شده است. در این پژوهش، ضمن تبیین گسترة حقوق مالی هنرمندان مجری در حقوق فرانسه و اسناد بین‌المللی، امکان اسقاط این حقوق و...
[ 22 ] - مسئولیت ارسال‌کننده در حمل و نقل جاده‌ای کالای خطرناک در حقوق ایران و اتحادیۀ اروپا
تولید فزایندۀ کالای خطرناک و گسترش مبادلات تجاری بر حجم نقل و انتقال کالای خطرناک افزوده و باعث شده است حمل و نقل جاده‌ای این نوع کالا موضوع بحث کنوانسیون‌های بین‌المللی قرار گیرد. حقوق ایران نیز از تحولات بین‌المللی دور نمانده و علاوه بر ملحق شدن به برخی کنوانسیون‌های بین‌المللی، مقرراتی را در سطح داخلی برای حمل این نوع کالاها وضع کرده است. در فرایند حمل و نقل کالای خطرناک، ارسال‌کننده یکی ...
[ 23 ] - تأثیر تخلف از انجام تعهدات قراردادی در پیدایش حق فسخ (مطالعه تطبیقی در حقوق ایران و برخی نظام های حقوقی اسلامی و غربی)
در خصوص نقض تعهدات قراردادی این سئوال مطرح است که آیا فسخ قرارداد به عنوان ضمانت اجرای نقض یادشده مورد پذیرش است یا خیر و در صورت مثبت بودن پاسخ، آیا دادگاه نقشی در اعمال فسخ دارد یا اینکه فسخ با اراده خود متعهدله انجام میشود؟ به علاوه آیا الزام قضایی متعهد به انجام تعهد، پیشنیاز فسخ است یا اینکه آن دو هم عرض یکدیگر میباشند؟ این پژوهش با روشی توصیفی-تحلیلی و تطبیقی، این مسئله را در حقوق ایرا...
[ 24 ] - افزایش مهر پس از عقد نکاح در فقه مذاهب اسلامی و حقوق ایران
مهریه در فقه اسلامی و حقوق موضوعه ایران احکام ویژه‌ای همچون نصف‌شدن مهر در صورت وقوع طلاق قبل از مواقعه و حق امتناع زوجه از تمکین تا پرداخت مهریه دارد. حال این سؤال جدی وجود دارد که آیا زوجین میتوانند با تراضی یکدیگر پس از قرارداد نکاح بر میزان مهرالمسمی بیفزایند، به گونه‌ای که نسبت به مقدار افزوده شده نیز احکام مهر اجرا گردد؟ این پژوهش با روشی توصیفی ـ تحلیلی، مسئله یادشده را در فقه مذاهب اسل...
[ 25 ] - مطالعه تطبیقی محدودیت‌های حقوق مالی دارندگان حقوق مجاور
صاحبان حقوق مجاور یا مرتبط با حقوق ادبی و هنری همچون پدیدآورندگان آثار ادبی و هنری، از حقوق مالی انحصاری برخوردار هستند. با این همه، این سؤال مطرح است که آیا منافع عمومی از قبیل اصل آزادی بیان و اصل آزادی دسترسی به اطلاعات و نیز مصالح خصوصی محدودیت‌هایی نسبت به حقوق مالی در عرصه حقوق مجاور ایجاد می‌کند. این جستار با روش توصیفی- تحلیلی، محدودیت‌های پیش‌بینی‌شده در حقوق فرانسه را به‌عنوان کشور...
[ 26 ] - مطالعۀ تطبیقی راه‌های حقوقی حمایت از ارزش تبلیغاتی نشان های هویتی اشخاص مشهور در ایالات متحدۀ امریکا و ایران
نشان‌های هویتی، نظیر نام و صدا و تصویر، زمینة بهره‌برداری اقتصادی از آن‌ها را، به‌ویژه برای افراد مشهور، فراهم ساخته و به تبع این پرسش را موجب شده است که برای حمایت از نشان‌های هویتی پیش‌گفته چه راه‌کارهایی وجود دارد. در این جستار، با روش توصیفی و تحلیلی و تطبیقی، به بررسی این موضوع در حقوق ایالات متحدة امریکا و ایران پرداخته شد. نتایج این مطالعه حاکی از آن بود که بر اساس تجارب نظام حقوقی ایا...
[ 27 ] - واکاوی مفهوم استنادناپذیری و تمایز آن از مفاهیم مشابه
با بررسی متون قانونی، دکترین و رویۀ قضایی ایران، مصادیق متعددی را می‌توان یافت که در آن از «عدم قابلیت استناد» یا استنادناپذیری، نه در مقام اثبات دعوا، بلکه در مقام ثبوت و وجود پدیده‌های حقوقی، سخن به میان آمده است. این مفهوم از استنادناپذیری که نوعی ضمانت اجرای حقوقی محسوب میشود، با وجود انعکاس و استفاده در حقوق داخلی، همچنان مبهم مانده و مفهوم‌شناسی دقیقی از آن صورت نگرفته است. به‌علاوه جایگ...
[ 28 ] - بررسی استثنائات مسئولیت بهره‌بردار تأسیسات هسته‌ای در فرایند حمل و نقل مواد هسته‌ای در کنوانسیون‌های بین‌المللی
حقوق هسته‌ای در اسناد بین‌المللی حاکم بر مسئولیت مدنی ناشی از حوادث هسته‌ای، همچون کنوانسیون 1960 پاریس و 1963 وین، غالباً بهره‌بردار تأسیسات هسته‌ای را به صرف اثبات اینکه چنین خسارتی به سبب واقعۀ هسته‌ای مذکور بوده، مسئول حوادث و خسارات ناشی از این مواد می‌داند؛ اعم از این که خسارات ناشی از حادثۀ هسته‌ای در تأسیسات خود یا در جریان حمل مواد هسته‌ای رخ داده باشد. با توجه به این که مسئولیت مدنی نا...
[ 29 ] - قواعد عمومی استنادناپذیری در حقوق تجارت
استنادناپذیری وضعیتی حقوقی در کنار وضعیت‌های صحت، بطلان و عدم نفوذ است که ریشۀ آن به حقوق فرانسه بازمی‌گردد. این نهاد فرانسوی که در ایران بیشتر در حقوق تجارت بازتاب یافته، مصادیق متعددی را در این حوزه به خود اختصاص داده است. این درحالی است که نه‌تنها مفهوم بلکه مصادیق، شرایط و آثار آن نیز در حقوق داخلی مورد توجه قرار نگرفته است. این پژوهش در صدد است با نگاه به خاستگاه این نهاد، یعنی حقوق فرانسه...
[ 30 ] - مبانی استرداد مبتنی بر خطا در کامن‌لا و حقوق ایران
امروزه در حوزة حقوق خصوصی رویکرد غالب نظام‌های حقوقی در مواجهه با نقض قانون یا نقض تعهدات قراردادی اعطای تضمینهای مدنی و جبران خسارت زیان‌دیده به میزان ضرر وارده بر اوست. با این حال، در مواردی زیان‌دیده خواستار جبران خسارات وارد بر خود نیست؛ بلکه خواستار استرداد منافعی است که دیگری با نقض حق وی به دست آورده است. موضوع نفع‌محوری به جای زیان‌محوری مدت‌هاست در نظام حقوق کامن‌لا مورد توجه قرار گرف...
[ 31 ] - مطالعه تطبیقی مبانی استنادناپذیری در حقوق ایران، فرانسه و فقه امامیه
«استنادناپذیری» وضعیت حقوقی است که به معنای قابلیت انکار عناصر حقوقی (همچون قرارداد) میباشد بدین معنا که اشخاص ثالث متضرر از عناصر حقوقی، میتوانند آثار آن را نسبت به خود محترم ندانسته و وجود حقوقی چنین عناصری را نادیده انگارند. این درحالی است که رد و نادیدهانگاری آنان، موجب نفی کلیه آثار عنصر حقوقی، به‌ویژه آثار آن نسبت به اشخاص مستقیم (مانند طرفین عمل حقوقی)، نمیگردد. در این جستار، با توجه...
Co-Authors
سعید محسنی 19