محمود مهرآوران
دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه قم
[ 1 ] - الگوی شناور در ساخت جمله های مرکّب با توجه به کاربرد زمان افعال
جمله و ساختار آن، مفصّلترین، پربحثترین و جذّابترین موضوع نحوی در دستور زبان است. از نظر ساختار، جمله یا ساده است یا مرکّب. دربارۀ جملۀ ساده چندان اختلاف و پیچیدگی وجود ندارد اما در بررسی جملۀ مرکب، هم کمتر تحقیق شده و هم جای بحث و اختلاف بیشتری وجود دارد؛ زیرا در برخی از دستورها بدون دقّت در معیار ترکیب، همۀ جمله هایی را که با حروف ربط به هم وصل و عطف شده‌اند، جملۀ مرکب شمردهاند. در این پژوهش ...
[ 2 ] - بررسی «عبارت فعلی » در دستور زبان فارسی
در زبان فارسی، فعل از جهات گوناگون تقسیم می‌شود. تقسیم بندی بر مبنای ساخت و تعداد اجزای تشکیل دهنده، یکی از مهمترین اقسام فعل است. دستور نویسان در این باره دست کم به دو گونه فعل ساده و فعل مرکب قائلند. برخی نیز اقسام بیشتری برای فعل برشمرده‌اند. عبارت فعلی گونه‌ای از فعل بر مبنای ساخت آن است که دست کم از سه جزء تشکیل می‌شود و معنی واحدی دارد. در چند دهه اخیر این مجموعه فعلی، در برخی از دستورها ...
[ 3 ] - حافظ و نقد اجتماعی
یکی از علت‌های دلنشینیِ غزلیات حافظ چندصدایی بودن آنهاست. غزلهایی که گرچه عرفانیاند، اجتماعی نیز هستند. غزلهای اجتماعی حافظ آمیخته با طنز، حدیث نفس و درد جامعه‌اند. در میان این آمیختگیِ نکات عرفانی و طنز، صدایی رسا شنیده می شود؛ صدایی که منتقدانه و زیرکانه به‌نقد جامعه برخاسته است تا در هیاهوی ادعاهای مدعیان و ستم‌های فرادستان، فریاد انسانیت سر دهد. در این نوشتار نگاه منتقدانۀ حافظ را در چها...
[ 4 ] - نقد اجتماعی در آثار سعدی
نقد اجتماعی در آثار سعدی چکیده سعدی شیرازی را استاد سخن می‌دانیم اما او یک منتقد اجتماعی نیز هست.سعدی نتوانسته دربارۀ زندگی فردی و رفتارهای اجتماعی دوران خویش سکوت‌کند. از این رو در آثار خود و به گونة مشخص در گلستان و بوستان و قصاید و مواعظ افراد گوناگون اجتماع و برخی گروههای اجتماعی و بالاتر از همه فرمانروایان عصر خویش را به شیوه‌های مختلف نقد و نصیحت‌کرده است. با توجه به جایگاه بلند سعدی در...
[ 5 ] - آچو (شعری طنزآمیز از رونق علامرودشتی)
موضوع این مقاله شعری طنز به نام «آچو»، از اشعار یکی از محلی‌سرایان گذشته در جنوب فارس است. سراینده زائر غلامعلی معروف به رونق، شاعری محلّی‌‌سرا از منطقۀ علامرودشت در جنوب استان فارس، در اواخر قرن سیزدهم و نیمۀ اول قرن چهاردهم هجری است. این شعر زبان حال فردی است که از کار و تلاش بویژه از دروکردن غلات، سخت فراری و بیزار بوده و به تن‌پروری و تنبلی عادت داشته است. شاعر با زبان و بیانی طنز حالات و گف...
[ 6 ] - جایگاه زبان و سخن اخلاقی در ادبیات فارسی
. اخلاق و کارکرد آن، یکی از مهمترین بن مایه‌های متون گوناگون زبان و ادب فارسی است و موضوعات مختلف اخلاقی و پند و اندرزهای فراوان در بیشتر این آثار دیده می‌شود. یکی از مهمترین و مؤثرترین موضوعات اخلاقی و تعلیمی «زبان و سخن» و کارکرد مثبت و منفی آن است. در بیشتر متن‌های ادبی، عرفانی و تاریخی ما در باره اهمیت زبان، ویژگی‌های آن، مخاطب، ویژگی‌های سخن و ... نکته‌هایی درخور تأمل و به شیوه‌ای مؤثر، ...
[ 7 ] - بررسی نظرهای زبانی در المعجم شمس قیس
کتاب المعجم فی معاییر اشعار العجم شمس قیس رازی از متون قرن هفتم، در موضوع بلاغت، عروض، قافیه و یکی از مهمترین منابع برای سخن‌سنجی است. نویسنده در بخش قافیه علاوه بر قوانین قافیه، مطالبی در دستور زبان و موضوعات زبان‌شناسی مطرح کرده که یکی از قدیمی‌ترین نوشته‌ها دربارۀ خودِ زبان و تحولات آن است. در این مقاله نظرهای گوناگون شمس قیس با دسته‌بندی موضوعی در زبان‌شناسی بررسی و تحلیل شده‌است. ...
[ 8 ] - آموزه‌های علوی در دورۀ نخست شعر فارسی
شعر فارسی قرن سوم تا پایان قرن پنجم هجری را از نظر زمانی و تشابهات سبکی بیشتر به عنوان شعر دورۀ نخست می‌شناسیم. یکی از مضامین پرکاربرد در شعر این دوره، اخلاق و موضوعات اندرزی است. مقالۀ حاضر برخی از موضوعات مهم را که فضیلت اخلاقی یا رذیله محسوب می‌شوند در سروده‌های تعدادی از شاعران این دوره بررسی و تأثیر آنها را از سخنان حکیمانه امام یا تشابه آن سروده‌ها را با کلام حضرت گوشزد کرده است. در میان ...
[ 9 ] - نقدِ بلاغی شعر مشروطه با تأکید بر اشعار میرزادۀ عشقی و ابوالقاسم لاهوتی
یکی از راه های شناخت ادبیات یک دوره، نقد و بررسی دقیق آثار ادبی و قضاوت بر مبنای واقعیّت های موجود آن دوره است. شعر دوره مشروطه که حدِّ واسط شعر سنتی و شعر نو محسوب می شود، از جهات گوناگون درخور توجه است. در این مقاله به دنبال آن هستیم که به بررسی نقدِ بلاغی دورۀ مشروطه با تأکید بر اشعار میرزادة عشقی و ابوالقاسم لاهوتی به عنوان دو شاعر مهم این دوره بپردازیم. برخلاف تصور رایج، نقد بلاغی تنها در شناخ...
[ 10 ] - وادی نانوشته؛ چگونگی تقابل صورت و معنی در منظومۀ عرفانی منطق‌الطیر
عطار در منطق‌الطیر از هفت وادی نام می‌برد؛ اما یک وادی نانوشته وجود دارد و آن گذشتن از صورت و رسیدن به معنی است. این موضوع به‌صورتِ تقابل این دو در کل منطق الطیر به شکلی نانوشته و نامنسجم منعکس شده است. در سخن عطار، صورت در مفهوم مجاز، کثرت‌ها، ظاهر، دنیا و وابستگی‌های به آن دیده می‌شود و معنی نیز در مفهوم وحدت، باطن، روح، تعالی و رسیدن به حقیقت می‌آید. حکایت این مرغان را هم در شکل و قالب و هم ...
[ 11 ] - بررسی، تحلیل وطبقه‌بندی شبه‌جمله‌ها در زبان فارسی
شبه‌جمله از مقوله‌های دستوری زبان فارسی است. در دستورهای زبان، برخی این موضوع را با نام صوت و برخی با عنوان شبه‌جمله مطرح کرده‌اند. این پژوهش به بررسی، تحلیل و طبقه‌بندی شبه‌جمله‌ها، در همۀ صورت‌های آن پرداخته و ویژگی‌های گوناگون، برخی معیارها برای شناخت شبه‌جمله، تفاوت صوت با اسم صوت و شبه‌جمله با قید را بیان کرده و دسته بندی معنایی آنها را ارائه کرده است. شبه‌جمله کلمه یا گروهی از کلمات فارس...
Co-Authors