احمد گلی

[ 1 ] - شگرد‏های متناقض‏ نمایی (پارادوکس) زیبایی‏ شناختی

در این مقاله، اقسام متناقض‏ نماهای زیبایی‏ شناختی، یکی از بدیع‌ترین و برجسته‌ترین شگردهای ادبی، در ادبیات فارسی نقد و بررسی شده است. متناقض ‏نماهای زیبایی‏ شناختی ادبیات فارسی را از حیث ساختار می‏ توان به دو دستۀ تعبیری و ترکیبی تقسیم کرد. هر یک از این متناقض ‏نما‏ها هفت نوع هستند: بر مبنای استعاره، تشبیه، کنایه، مجاز، تصویر دووجهی، ایهام و غلو. این شیوه‌های بیانی و بدیعی، خودشان دارای زیبایی ه...

[ 2 ] - رمزگشایی شطحیّات بر پایه علم معانی

شطحیّات به دلیل پیوند گسترده ای که با تجارب روحی و ضمیر ناخودآگاه، زبان و ادبیّات، دین و تجارب مذهبی، اجتماع و شرایط فرهنگی دارند، در مواجهه با تفسیر، اغلب پیچیده و گاه بی معنا قلمداد می شوند. حال آنکه جستجوی معنا از جملات شطحی به طور طبیعی نیازمند علم معانی و کشف معنای ثانوی جملات است. اینکه دقیقاً بتوان به معنای اصلی و نیّت حقیقی یک شطّاح دست یافت، انتظار غیرممکنی به نظر می رسد(که البته در ادبیّات ...

[ 3 ] - بحثی دربارة «حصر و قصر» در بلاغت فارسی

از جمله بحث‌های پیچیده در بلاغت فارسی «حصر و قصر» در علم معانی است. دشواری موضوع از یک سو و تقلید و تأثیرپذیری محض از قواعد و شیوه‌های حصر و قصر زبان عربی و تطبیق آن با نمونه‌های زبان فارسی از سوی دیگر، همچنین، تفاوت ساختاری و نحوی این دو زبان با یک‌دیگر، از جمله عوامل پریشانی نوشته‌های صاحبان این فن در بلاغت فارسی است. برای نمونه، آیا آن‌چه در آغاز جملات محصور در زبان فارسی می‌آید مثل زبان عرب...

[ 4 ] - خواب در شاهنامه

خواب از جمله احوال اسرارآمیزی است که بیان کیفیّت و اسرار نهان آن، دیریاب، بل دست‌نایافتنی است. تعبیر و تحلیل رؤیاها از جمله پیچیده‌ترین و رازآلود‌ترین مسائل و موضوعات بشری است. گزارش رؤیاها در حکایت‌های شاهنامه، در ایجاد شوق و امید برای نیل به آرزوها و تهدید و ترس از انجام عملی، در شکل‌گیری قصّه‌ها، نقش مهم و بسزایی دارد. پهلوانان و شاهان در موقعیّت‌های مختلف، برخی از وقایعی را که در آینده به وقوع...

[ 5 ] - هنر گزینش و کاربرد واژه در سخن سعدی

بررسی شیوة گزینش واژه در سخن سعدی نشان می‌دهد که واژه‌های کلیدی در جمله یا بیت معمولاً با هم مرتبط هستند و بر هم تأثیر می‌گذارند. معیار سعدی در انتخاب واژه، تناسب در معنای کلّی و عام در جایگاه همگرایی کلمات است؛ حتی انگیزۀ او در استفاده از استعاره، تشبیه و ترکیبات دارای معنای کنایی نیز تاحدّی رعایت همین تناسب و هماهنگی بین واژه‌ها در محور همنشینی است. سعدی هنرمندانه از شگردهای زبانی خاص برای پرهیز...

[ 6 ] - بررسی زبان نگاه در شعر فارسی

زبان نگاه، زبانی رمزی و اشاره‌ای میان انسان‌هاست که در شرایط مختلف، با حرکات و سکنات چشم، با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند. چشم‌ها، بهترین دریچۀ قلب افراد هستند؛ چون به کمک آن‌ها، می‌توان بسیاری از مفاهیم و احساساتی را که هیچ‌گاه نمی‌توان با زبان، آن‌ها را به درستی منتقل کرد، به طرف مقابل انتقال داد. در دنیای شاعران، ارتباط عاشقان واقعی در بیشتر مواقع با همین زبان صورت می‌گیرد. در واقع، با اشتعا...

[ 7 ] - چهرة زنان در دیوان خاقانی

انسان به تناسب محیطی که در آن زندگی می‌کند و بر اساس فرهنگی که بر آن جامعه حاکم است صاحب بینشی متفاوت و افکاری متنوع است. نگاه انسان به «زن» در جوامع متعدد، دیدی متفاوت است؛ گاهی این بینش، سلیم و عادلانه و گاهی سقیم و سلطه جویانه بوده است. خاقانی در جایگاه شاعری فرهیخته و اندیشمند همانند هم‌عصر خویش، سنایی، نگاهی منفی و گاهی توأم با تحقیر و استهزا به این عنصر لطیف هستی دارد. او در جای جای دیوا...

[ 8 ] - نقش تصویر در تاویل متن

تحلیل و بررسی تصاویر خلق شده توسط هر یک از شاعران، مشخص کننده‌ی نوع نگرش آن‌ها نسبت به پیرامون خویش است. در این میان نقش هنرهای بیانی و تمهیدات ادبی و صور خیال در راستای ساختن این تصاویر، انکار ناشدنی و پر اهمیت است. تشبیه، از جمله هنرهای اصلی علم بیان که خود زیر ساخت صنایع بلاغی دیگر همچون استعاره نیز هست، برگرفته از ذهن خلاقِ سازنده‌ی خویش، گستره‌ای از سادگی و تکرار تا تازگی و ابداع را در بر م...

[ 9 ] - کارکرد راوی و عمل روایت در مصیبت نامه عطّار

روایت در همۀ داستان‌های ادب فارسی حضور دارد؛ از این‌رو، مطالعه و بررسی آثار داستانی از منظر شکل خاص روایی آن‌ها، ارزش‌ها و هنرهای نهفته در این آثار را بهتر نمایان می‌سازد و براساس آن می‌توان توانمندی‌های داستان‌پرداز را در شکل‌دهی به نظام روایی اثر در راستای محتوای آن سنجید. مصیبت‌نامه آخرین مثنوی از مثنوی‌های سه‌گانه‌ی داستانی عطّار است. روایت لحظه‌های سلوک سالک فکرت در این مثنوی با داشتن شگرد...

[ 10 ] - احیا و انگیزش تلمیحات قرآنی در غزل امروز بر پایه نظریه انگیزش فرمالیسم

داستان‌ها و آیات قرآن همواره مورد عنایت شاعران و نویسندگان قرار گرفته و می‌گیرند. شاعر به تبع اطلاع از روایات قرآنی و به فراخور مضمون و محتوای اثرش از این داستان‌ها و آیات در جهت تفهیم و تایید سخن خود بهره می‌گیرد. بنابراین تلمیح به عنوان یکی از صنایع ادبی، نمایان‌گر میزان آگاهی شاعر از مضامین و رویدادهای مختلف دینی، تاریخی و ... است. در نگاه نخست و از آنجایی که این صنعت ادبی ارائه دهندۀ اطلاعا...

[ 11 ] - روایتی دیگر از نبرد بهمن و فرامرز (بر پایۀ بهمن و فرامرزِ سیّد نوشاد ابوالوفایی)

شاهنامۀ حکیم ابوالقاسم فردوسی و نیز سایر منظومههای پهلوانی ایران‌زمین، پیوسته مورد توجّه سرایندگان کُردزبان بوده است. یکی از این داستانهای پهلوانی که در شاهنامۀ فرزانۀ توس باختصار آمده و بعدها در ادبیات فارسی و نیز کُردی به‌صورت منظومهای مستقل سروده شده، ماجرای به تخت نشستن بهمن و نبرد و درگیری او با خاندان رستم است. شاعر توانای کُرد، سیّد نوشاد ابوالوفایی نیز نبرد بهمن و فرامرز را به فارسی (بحر...

[ 12 ] - نقش زیبایی شناسی در گزینش نسخه‌های شاهنامة فردوسی

تحلیل هنرشناختی و ارزیابی زیبایی‌شناسی نسخه‌های ادب پارسی باتوجه‌به ریشه‌داربودن عنصر زیبایی در آن، کار دشواری است. به همین سبب تصحیح‌کنندگان متون ادبی با در نظر گرفتن روش‌های علمی که پایۀ اصلی در تصحیح متون است، به رعایت معیارهای زیبایی‌شناسانه نیز توجه دارند؛ زیرا بی‌تردید پدیدآورندگان متون ادبی نیز در خلق آثار خود به جنبه‌های زیبایی‌آفرینی اهمیت داده‌اند. از‌این‌رو بررسی این متون نیازمند ذوق...

[ 13 ] - ساختِ رابطه‌ی تعلیلی‌‌ ـ استنتاجیِ جملات در ابیاتِ شعر حافظ

در شعر حافظ یکی از برجسته‌ترین رابطه‌هایی که دو جمله یا دو مصراعِ یک بیت را از نظر معنایی به هم پیوند می-دهد، رابطۀ تعلیلی ـ استنتاجی است. این نوع رابطه، الگوی ساخت بسیاری از ابیاتِ شعر اوست. به طوری که از نظر ساخت جمله‌های بیت، مشخصۀ سبکِ شخصیِ او محسوب می‌شود. در این الگوی ساختی که گاه از دو جملۀ مستقل تشکیل شده و گاهی از یک جملۀ مرکّب، یکی از جملات از نظر معنایی برای جملۀ دیگر، جملۀ نتیجه، حکم علّ...

[ 14 ] - بررسی زبان نگاه در شعر فارسی

زبان نگاه، زبانی رمزی و اشاره‌ای میان انسان‌هاست که در شرایط مختلف، با حرکات و سکنات چشم، با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند. چشم‌ها، بهترین دریچۀ قلب افراد هستند؛ چون به کمک آن‌ها، می‌توان بسیاری از مفاهیم و احساساتی را که هیچ‌گاه نمی‌توان با زبان، آن‌ها را به درستی منتقل کرد، به طرف مقابل انتقال داد. در دنیای شاعران، ارتباط عاشقان واقعی در بیشتر مواقع با همین زبان صورت می‌گیرد. در واقع، با اشتعا...

[ 15 ] - چهرة زنان در دیوان خاقانی

انسان به تناسب محیطی که در آن زندگی می‌کند و بر اساس فرهنگی که بر آن جامعه حاکم است صاحب بینشی متفاوت و افکاری متنوع است. نگاه انسان به «زن» در جوامع متعدد، دیدی متفاوت است؛ گاهی این بینش، سلیم و عادلانه و گاهی سقیم و سلطه جویانه بوده است. خاقانی در جایگاه شاعری فرهیخته و اندیشمند همانند هم‌عصر خویش، سنایی، نگاهی منفی و گاهی توأم با تحقیر و استهزا به این عنصر لطیف هستی دارد. او در جای جای دیوا...

[ 16 ] - ساخت های گرافیکی و منطق ارجاع در غزل های حافظ

ساخت هندسی غزل‌های حافظ، یکی از بارزترین ویژگی‌های شعر حافظ است که در تحقیقات حافظ ‌‌پژوهی بارها مورد توجه قرار گرفته است. اگرچه دربارۀ انسجام عمودی غزل‌های حافظ، دیدگاه‌های متفاوت و حتی متباینی طرح شده است، در مورد ساختار افقی و نظم هندسی ابیات شعر او اتفاق نظر بیشتری وجود دارد. با این همه هنوز الگوهای ساختمند حافظ در شکل‌بخشی به ساختار ابیات، به شکل نظام‌یافته تبیین و صورت‌بندی نشده است. این ...

[ 17 ] - «پندنامه» از عطار نیشابوری نیست

مثنوی پندنامه ازجمله آثار فراوانی است که به‌نادرست به عطار نیشابوری نسبت داده‌اند؛ منظومه‌ای که هنوز هم انتساب آن به عطار در میان برخی منتقدان ادبی با تردید همراه است. این مقاله به مطالعۀ سبک‌شناختی پندنامه ازنظر ساختار، زبان، محتوا و مقایسۀ آن با منظومه‌های قطعی و مسلّم عطار می‌پردازد. نتایج پژوهش نشان می‌دهد انتساب پندنامه به عطار نیشابوری نادرست است؛ زیرا این اثر از هر سه جنبۀ سبک‌شناختی یادش...