مرتضی حیدری
استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور
[ 1 ] - تبیین و تحلیل بن‌مایه‌های اساطیری در ساختار قصّة «ماه‌پیشانی»
ماه‌پیشانی از شناخته شده‌ترین قصّه‌های ایرانی است که روایت‌های گوناگونی از آن در ایران و جهان وجود دارد. مقاله حاضر به تبیین و تحلیل ساختار‌های این قصّه بر پایه نظریّه ریخت-شناسی پراپ می‌پردازد و شخصیتها و خویشکاریهای آنها را در ژرفنای زمان پی می‌گیرد. گر چه ساختار کلّی این قصّه با نظریّه پراپ هم‌خوانی دارد و این نظریّه مطالعه قصّه را سامان می‌دهد، امّا در آن موتیف بسیار مهمّی یافته شده که از الگوی ن...
[ 2 ] - ارزیابی آرایه های حروفی در بدیع فارسی از دیدگاه زبان شناسی، آواشناسی و واج شناسی
هدف مقاله حاضر آن است تا ثابت کند آرایههایی که در کتابهای بدیع فارسی با مبنا قرار دادن حروف الفبا شناسانده شده‌اند، فاقد دقّت علمی و زیباییشناختی هستند. این پژوهش بر اساس دانشهای زبانشناسی، آواشناسی و واجشناسی سامان یافته و آرایههای حروفی از این دیدگاه آفتیابی شده است. نگارنده پس از بررسی آرای پژوهشگران قدیم و جدید حوزه بدیع لفظی به این نتیجه میرسد که مبنای زیباییشناختی همه آرایههای ...
[ 3 ] - بررسی اندیشه‌های حکمی ـ عرفانی منعکس شده با سمبولیسم الفبایی در دیوان عارفان ایرانی
سمبولیسم، مهمترین شیوة بیان رمز و رازهای عرفانی است و گسترة زبان عرفان را از چنبرة پدیدارهای هستی تا فراسوی جهان ناپیدا و بیان‌ناپذیر افزایش می‌دهد. از میان رویکردهای سمبلیستی عارفان ایرانی، سمبولیسم الفبایی شگردی هنری برای تبیین اندیشه‌های عرفانی بوده است و سرودههای آنان را آکنده است. پژوهش حاضر به روش تاریخی و با رویکرد تحلیل محتوا، شاخص‌ترین آثار حکمی ـ عرفانی و برجسته‌ترین دیوان‌های عارفا...
[ 4 ] - کاربرد آمار استنباطی در سبکشناسی (مطالعة موردی تشبیهات حروفی قرن ششم)
سبکشناسی با مطالعة بسامدها سر و کار دارد. از همین رو، به کارگیری تحلیلهای آماری در ارزیابیهای سبکشناسانه بسیار سودمند است. از آنجا که آمارهای توصیفی همیشه نمیتوانند نوسانهای سبکی را توضیح دهند، استفاده از روشهای آمار استنباطی، دقّت علمی بالایی در ارزیابی پدیدارهای سبکی خواهد داشت. «سبکسنجی» اصطلاحی است که برای پژوهشهای سبکشناسانة مرتبط با رایانه وضع شده است. در مقالة حاضر، رابطة میان ف...
[ 5 ] - تحلیل ریختاری قصّه حضرت هود (ع) در ترجمه تفسیر طبری
نشان دادن توانشهای ارتباطی متون قرآنی با برخی از حوزههای نوین اندیشگانی در جهان امروز، از مهمترین رسالتهای دانشمندان مسلمان است. این مقاله با همین هدف نگاشته شده است و نگارنده، قصّه حضرت هود (ع) را در ترجمه تفسیر طبری از دیدگاه نظریّه ریختشناسی ولادیمیر پراپ بررسی کرده است. شمارگان شخصیتها و خویشکاریهای آنها، همچنین طرح برآمده از توالی خویشکاریها در قصّه حضرت هود (ع) با نظریّه پراپ و تبصر...
[ 6 ] - بررسی انواع اقتباسهای قرآنی در دیوان اشعار حافظ و ابوالعتاهیه
دریافتن ژرفنای سرودههای بسیاری از شاعران بزرگ جهان اسلام، بدون شناختن مایه‌های قرآنی شعر آنان ممکن نیست. در پژوهش حاضر نگارنده به تبیین، تحلیل و تطبیق جلوههای تأثیرپذیری سرودههای حافظ و ابوالعتاهیه از آیات و مضامین قرآنی پرداخته، و گونههای آن را در دیوان هر دو شاعر باز نموده است. تأثّر قرآنی این دو شاعر در حوزه اقتباسهای مستقیم و اقتباسهای غیرمستقیم جای می‌گیرد که هر کدام...
[ 7 ] - تحلیل انتقادی نظریّة هنر و ادبیّات در منظومة فکری ـ فلسفی افلاطون
افلاطون همة پدیدارهای هستی را سایهای از عالم مثل میداند و هویت وجودی آنها را مستقل به شمار نمیآورد. در پژوهش حاضر، نگارنده کوشیده تا بر پایة مفاهیم کلیدی فلسفة افلاطون به تبیین و تحلیل نظام زیباییشناسی وی بپردازد. به گمان افلاطون، آثار هنری تقلیدی از زیبایی مطلقی هستند که ازلی و ابدی است. از سوی دیگر، زیبایی را سودمندی و کارآیی میداند و میگوید که هنر باید در خدمت اخلاق و جامعه باشد و ه...
[ 8 ] - ریختشناسی قصه حضرت یوسف(ع) در ترجمه تفسیر طبری
بایستگی استفاده از دانشهای نوین ادبی در ارزیابی متون قرآنی و نوشتههای برآمده از معارف قرآنی در جهان امروز بر پژوهشگران مسلمان آشکار و گریزناپذیر است. در پژوهش حاضر ساختار قصه حضرت یوسف(ع) در ترجمه تفسیر طبری با استفاده از نظریه ریختشناسی پراپ تحت ارزیابی قرار گرفته است. برای رسیدن به نتیجهای مناسبتر، این قصه به چهار داستان بخش شده و شخصیتها و خویشکاریهای آنها در هر داستان هدف تحلیل انتق...
[ 9 ] - بررسی فرآیند نشانگی حروف الفبا در دیوان سنایی
سنایی با بهره‌گیری از کیفیت‌های تصویری و ترکیبی حروف الفبا در دیوان خود اشعار بسیار زیبایی سروده است. به‌کارگیری نظریّه‌ای فراگیر در مطالعه این سروده‌ها که زمینه‌های فرهنگی هنر سنایی را پوشش دهد و نتیجهای فراخور یک پژوهش را در بر داشته باشد، نیازی است آشکار. در مقاله حاضر، نگارنده بر پایه آرای چارلز سندرس پیرس به نشانه‌شناسی نگرش‌های الفبایی سنایی می‌پردازد و همه سرودههای حروفی او را گزارش می...
[ 10 ] - اثبات رخداد‌های سبکی با استفاده از آمار استنباطی (مطالعة موردی: تشبیهات حروفی در سبک عراقی)
سبکشناسی با مطالعة بسامدها سر و کار دارد؛ از همین رو، به کارگیری تحلیلهای آماری در ارزیابیهای سبکشناسانه بسیار سودمند است. از آنجا که آمارهای توصیفی، همیشه نمیتوانند نوسانهای سبکی را توضیح دهند، استفاده از روشهای آمار استنباطی از دقّت علمی بالایی در ارزیابی پدیدارهای سبکی برخوردار خواهد بود. سبکسنجی، اصطلاحی است که برای پژوهشهای سبکشناسانة مرتبط با رایانه وضع شده است. در مقالة...
[ 11 ] - کاربرد آرای پیرس در مطالعة نشانه‌های الفبایی دیوان شاعران (مطالعة موردی: دیوان انوری)
در مقاله‌ی حاضر، نگارنده، نخست جنبه‌های نشانه‌شناسی چارلز سندرس پیرس را تبیین می‌کند، آن‌گاه بر پایه‌ی آرای وی به نشانه‌شناسی نگرش‌های الفبایی انوری می‌پردازد و همه-ی سرودههای حروفی او را گزارش و تحلیل می‌کند. نظریّه‌ی نشانه‌شناسی پیرس با دانش نقد بلاغی رایج در زبان فارسی پیوند تنگاتنگی دارد، امّا از توانش تفسیری بالاتری در مقایسه با آن برخوردار است و رسیدن به نتیجهای علمی‌تر را میسّر می‌کند. در...
[ 12 ] - بررسی انواع اقتباسهای قرآنی در دیوان اشعار حافظ و ابوالعتاهیه
دریافتن ژرفنای سرودههای بسیاری از شاعران بزرگ جهان اسلام، بدون شناختن مایه‌های قرآنی شعر آنان ممکن نیست. در پژوهش حاضر نگارنده به تبیین، تحلیل و تطبیق جلوههای تأثیرپذیری سرودههای حافظ و ابوالعتاهیه از آیات و مضامین قرآنی پرداخته و گونههای آن را در دیوان هر دو شاعر بازنموده است. تأثر قرآنی این دو شاعر در حوزه اقتباسهای مستقیم و اقتباسهای غیرمستقیم جای می‌گیرد که هر کدام، ...
[ 13 ] - بررسی انواع اقتباسهای قرآنی در دیوان اشعار حافظ و ابوالعتاهیه
دریافتن ژرفنای سرودههای بسیاری از شاعران بزرگ جهان اسلام، بدون شناختن مایه‌های قرآنی شعر آنان ممکن نیست. در پژوهش حاضر نگارنده به تبیین، تحلیل و تطبیق جلوههای تأثیرپذیری سرودههای حافظ و ابوالعتاهیه از آیات و مضامین قرآنی پرداخته و گونههای آن را در دیوان هر دو شاعر بازنموده است. تأثر قرآنی این دو شاعر در حوزه اقتباسهای مستقیم و اقتباسهای غیرمستقیم جای می‌گیرد که هر کدام، ...
[ 14 ] - بررسی انواع اقتباسهای قرآنی در دیوان اشعار حافظ و ابوالعتاهیه
دریافتن ژرفنای سرودههای بسیاری از شاعران بزرگ جهان اسلام، بدون شناختن مایه‌های قرآنی شعر آنان ممکن نیست. در پژوهش حاضر نگارنده به تبیین، تحلیل و تطبیق جلوههای تأثیرپذیری سرودههای حافظ و ابوالعتاهیه از آیات و مضامین قرآنی پرداخته، و گونههای آن را در دیوان هر دو شاعر باز نموده است. تأثّر قرآنی این دو شاعر در حوزه اقتباسهای مستقیم و اقتباسهای غیرمستقیم جای می‌گیرد که هر کدام...
Co-Authors