حسن ابراهیمی
عضو هیئت علمی و استادیار گروه فلسفه و کلام دانشکده الهیات دانشگاه تهران
[ 1 ] - امکان انتزاع مفاهیم کثیر از حیثیّت واحد در مسئلۀ توحید صفات از دیدگاه صدرالمتألهین
عینیت و توحید صفات الهی در کلمات صدرالمتألهین، برپایۀ انتزاع مفاهیم متعدد از حیثیّت واحد بنا نهاده شده است. این انگاره با مسئلۀ اتحاد مفهوم با مصداق و همچنین حیثیِت حکایتگری آن به راحتی سازگار نمی‌افتد. در این نوشتار، توحید صفات و ذات، اصلی مفروض در برابر پرسش از امکان انتزاع مفاهیم متعدد از حیثیّت واحد قرار داده شده و معیار صدرالمتألهین شیرازی در پاسخِ بدان تبیین می‌گردد. از این روی، در این جستار ...
[ 2 ] - بررسی تأویلات ابن عربی درباره آیات خلودو جاودانگی عذاب در قرآن
In Islam, the punishment of certain sins has been determined the abiding in Hell for ever, and many of Qurānic verses have approved the matter. Muslim interpreters and thinkers, disagree on the eternality of torment. Some have interpreted the abiding in Hell in the meaning of eternal chastisement and torture and some others, including Ibn al-،Arabi, have believed in the abiding in Hell but wi...
[ 3 ] - زنانگی و تأنیث در هستی شناسی ابن عربی
اندیشمندان و محققان بسیاری دربارة جایگاه و اهمیت زن در نظام عرفانی ابن عربی به تحقیق و تفحص پرداختهاند؛ چنانکه گویی وی زنانگی را همچون تعینی ثابت و پایدار از جنسیت مینگرد. اما تحقیق و تفحص در آثار ابن عربی، بهویژه «فتوحاتالمکیه» و «فصوصالحکم»، نشان میدهد که وی، زنانگی را تنها بهعنوان صورت و تعینی از جنسیت در تمیز از مردانگی نمینگرد، بلکه آن را در گسترهای وسیع در تبیین خداشناسی، جهانشن...
[ 4 ] - فرجام شناسی عرفانی در اندیشه و آثار ابوالمجد سنایی غزنوی
معاد و چگونگی زندگی پس از مرگ از مسائل پیچیده و شگرفی است که ادیان مختلف و مکاتب گوناگون کلامی، فلسفی و عرفانی -هریک بهگونهای- به آن پرداخته، و کوشیدهاند تا پرسشهای بشر دربارۀ آن را پاسخ گویند. در این میان، عرفا جایگاهی ویژه و مهم دارند، زیرا معاد را با بیان تجارب خویش توصیف میکنند. ازجمله عارفانی که به این مسئله توجه بسیار داشته، ابوالمجد مجدودبنآدم سنایی غزنوی، شاعر و عارف نامی سدۀ پنج...
[ 5 ] - هستی‌شناسی «معشوق معدوم» ابن‌عربی و ثمرات معرفتی و سلوکی آن
ابن‌عربی با تفطّن به اصل وحدت وجود، به طرح رهیافت معشوق معدوم همت می‌گمارد. وی بنابر اصل وحدت وجود، دورویکرد عمده به معشوق دارد: اولاً نگاه او به معشوق نگاهی ابژکتیو و وجودی است؛ ثانیاً معشوق ازلی که در مقام غیب‌الغیوبی، نامعلوم است، از حیث تجلیّات نامکرّر اسماییاز ویژگی «دوام و استمرار» برخوردار بوده و لذا ملازم با چیزی است که هنوز به وجود نگراییده، «معدوم» [مضاف] می‌باشد. در این جستار، سعی شده ...
[ 6 ] - بررسی تطبیقی دیدگاه‌های ویلیام جیمز و ملاصدرا در باب چگونگی شکل‌گیری مفاهیم حسی
نظریه«جریانسیالآگاهی» برمبنایویژگی‌هایپنج‌گانه‌ایکهجیمزبرایفکرانسانبرمی‌شمرد و همچنین تکیه بر جریان مدام تجربه و نقش التفات و گرایشهای ذهن در تشکیل مفاهیمتشکیل‌شدهاست. نظریه تشکیل مفاهیم صدرا بر اساس استعداد نفس، افاضه عقل فعال و همچنین خالقیت نفس تشکیل شده و بین ادراک حسی و خیالی و ادراک عقلی تفکیک صورت گرفتهاست. نظریه جیمزازجهاتیبهنظریه«تشکیلمفاهیم» ملاصدرانزدیکاست. ازجملهاینکههردوبهتغییروتح...
[ 7 ] - خلود از منظر مولانا جلال الدین بلخی و مقایسه آن با نظرگاه ملاصدرا
بحث خلود و جاودانگی در ادامه حیات و زندگی پس از مرگ، از مباحث مهم و بنیادین ادیان الهی به‌شمار می‌رود. این مسئله با رویکردهای فلسفی، کلامی، عرفانی و قرآنی مورد توجه اندیشمندان مذهبی به‌خصوص علما و عرفای مسلمان واقع شده است. با توجه به اینکه حکمت متعالیه صدرایی بی‌ارتباط با عرفان اسلامی نبوده و در ساختار کلی‌اش بخشی را وامدار اندیشه‌های عرفانی است، این پژوهش درصدد است تا اندیشه ملاصدرا، حکیم مس...
[ 8 ] - بررسی تطبیقی «کیفیت علم پیشین إلهی» از منظر صدرالمتالهین و ابن عربی
علم الهی به ماسوا، در دو حیطۀ «پیش از خَلق» و «پس از خَلق»، مورد کنکاش‌های علمی فراوان قرار گرفته است. در این دو حیطه، صفتِ «علم الهی به مخلوقات متکثّر، پیش از خلق آن‌ها»، به جهت آن‌که از صفات ذاتی بوده و ذات الهی نیز بسیط و در نهایتِ صرافت است، بیشتر مورد توجه بوده است؛ زیرا اثبات علمِ پیشین به مخلوقاتِ متکثّر در عین بساطتِ ذات، در ابتدا و ظاهر امر، متناقض‌نما جلوه کرده و از همین‌رو، در این بستر، دیدگا...
[ 9 ] - تاملّی در اقسام علل ناقصه: رویکرد انتقادی بر حصرگروی علل اربعه
تلقّی مشهور از علل ناقصه همان علل چهارگانه ارسطویی است. اما برخی متفکّران افزون بر علل چهارگانه، علل دیگری چون «معد»، «شرط» و «عدم مانع» را از زمره علل ناقصه بر شمردهاند. برخی بر علّیّت «معد»، «شرط» و «عدم مانع» به عنوان علّت ناقصه، دلایلی را ذکر میکنند. مقاله میکوشد نشان دهد از آنجا که «معد» قابل انفکاک از معلول است نمیتوان آن را به عنوان علّت در نظر گرفت؛ چرا که علّت و معلول بدون یکدیگر قابل فرض...
[ 10 ] - علیّت تحلیلی و کاربردهای آن در حکمت متعالیه
در رویکرد مشهور، علیّت مستلزم کثرت وجودی، اعم از تباینی و تشکیکی، میان علّت و معلول است؛ با این حال، خودِ فلاسفه در مواضعی که کثرت وجودی برقرار نیست، علیّت را متحقّق دانسته‌اند. صدرا این قسم علیّت را به تحلیل عقلانی می‌داند و آگاهانه ملازمه‌ای بین «علیّت» و «کثرت وجودی» نمی‌یابد. تئوری علیّت تحلیلی مستلزم توسعة معنای علیّت است و می‌باید تعریفی ارائه کرد که انطباق‌پذیر بر هر یک از کثرات وجودی و تحلیلی با...
[ 11 ] - بررسی دیدگاه ملاصدرا و جان هیک در باب ارتباط نفس و بدن
ارتباط نفس و بدن از مباحث مهم فلسفة ذهن است. دربارة این ارتباط دو دیدگاه وجود دارد: یگانهانگاری و دوگانهانگاری؛ دوگانهانگاری دیدگاهی است که انسان را متشکل از دو جنبة بدن مادی و نفس مجرد می‌داند. یگانهانگاری که در تقابل با دوگانهانگاری است دو شاخه دارد: یگانهانگاری مادیگرایانه که حقیقت انسان را مادة محض تلقی میکند و یگانهانگاری ایدئالیستی که حقیقت انسان را نفس محض می‌داند. ملاصدرا و جا...
[ 12 ] - رابطه نفس و قوا از دیدگاه ملاصدرا و آقا علی زنوزی
با توجه به اهمیت مسأله نفس در بین فلاسفه و حکما در طول تاریخ اندیشه بشر، این پژوهش درصدد است نقاط اشتراک و افتراق دیدگاه ملاصدرا و آقا علی زنوزی را در باب نفس و قوا و نسبت بین آن‌ها، مورد بررسی قرار دهد. ملاصدرا براساس مبانی فکری خود که عمده آن‌ها اصالت و تشکیک وجود و حرکت جوهری است، قوا را مراتب وجودی نفس واحد به شمار آورده و از تشکیک مراتب سخن گفته است. آقا‌علی مدرس زنوزی یکی از چهرههای شاخ...
Co-Authors