نفیسه اهل سرمدی
استادیار گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه اصفهان
[ 1 ] - تفسیر صدرالمتألهین از آموزۀ امر بین امرین بر مبنای مسئلۀ وحدت و کثرت
صدرالمتألهین مطابق با مبانی خود در بحث وحدت و کثرت، و طرح وحدت تشکیکی وجود، به ارائۀ تفسیری عمیق از حدیث شریف «لاجبر و لاتفویض بل امر بین امرین» میپردازد. در این نظر که تقریر آن با عنایت به معنای «مرتبه» در حکمت صدرایی شکل میگیرد فعل انسان در انتسابی حقیقی هم به خود او و هم به خدا منسوب است. شاهکار صدرا در این بحث این است که او اختیار عین جبر و جبر عین اختیار را برای انسان به تصویر میکشد. در...
[ 2 ] - تأویل شناسی در چشم انداز حکیم عبدالرزاق لاهیجی
تأویل از کلیدواژههای اصلی در مکتب فلسفی اصفهان است و عبدالرزاق لاهیجی نیز یکی از چهرههای سرشناس این مکتب به شمار میآید. تأویل برای این حکیم متأله، فراتر از روشی برای مواجهه با متون وحیانی است. تأویل در آثار او، دو معنای اصلی دارد: تأویل عقلی و تأویل شهودی - عقلی. تأویل نخست، تأویل متون وحیانی و تأویل نظری موجودات تا شناخت حضرت حق را شامل میشود. تأویل متون وحیانی برای حل تعارض متن با عقلان...
[ 3 ] - مقایسه دیدگاه حکیم مدرس زنوزی و بانو امین در توحید ذات
در حکمت صدرایی توحید ذات از وحدت واجب الوجود تا بلندای وحدت وجود، مراتب و درجات دارد. مدرس زنوزی و بانو امین هر چند هر دو صدرائی مشربند، لیکن درتبیین توحید وجود مشترک نیستند. بانو همچون صدرا از هر دو تعبیر وجود رابطی و رابط، بهره میبرد. حکیم مدرس اگرچه از بکار بردن لفظ وجود رابط، احترازی ندارد، اما در تحلیل آن گونهای دیگر عمل مینماید. جالب اینجاست که ایشان از عدم مشارکت واجب با ممکن در مفا...
[ 4 ] - بازخوانی مبانی ابنعربی در آموزه امر بین الامرین
بحث جبر و اختیار از بحثهای غامض و جنجالبرانگیز در طول تاریخ تفکر است. نظریه وحدت وجود، اعیان ثابته و سرّالقدر از اهم مباحثی است که موجب شده است برخی ابنعربیرا جبری و بلکه افراطیتر از جبرگرایان بدانند. سرّ سرّالقدر و عنایت به مبانی انسانشناسی ابنعربی در رسیدن به رأی مختار وی راهگشا است. او از تعبیر «هو لا هو» برای اشاره به موقعیت وجو...
[ 5 ] - معناشناسی تأویل در عرفان ابنعربی (باتوجهبه مناسبتهای انسانشناسانة آن)
هدف این پژوهش برجستهکردن مناسبتهای انسانشناسی در حوزة معناشناسی تأویل است. برای این منظور، نگارنده ابتدا معناشناسی تأویل را بررسی میکند و افزونبر اشاره به دو معنای عام و خاص تعبیر، از ارتباط معنایی تأویل و تعبیر و تفسیر سخن میگوید. شرح نگاه مثبت و منفی ابنعربی به تأویل و تبیین ویژگیهای فردی لازم برای تأویل، از بحثهای دیگر این پژوهش است. تأویل در باور ابنعربی کلیدواژهای هستیشناسانه ا...
[ 6 ] - جایگاه اندیشه ذوق تأله در نگاه ملاصدرای متقدم و متأخر
صدرالمتالهین در آغازین دوره های تفکر فلسفی اش متأثر از محقق دوانی است. کتاب مبدأ و معاد او شاهدی بر این تأثیر است. او ابتدای بخش مبدأ این کتاب را مطابق با اندیشه اصالت ماهیت و ذوق تأله نگاشته است. این مقاله در نظر دارد در چهار محوراصلی نظریة ذوق تأله را در کتاب مبدأ و معاد صدرا نشان دهد. توحید واجب الوجود و نحوة مواجهه با شبهة ابن کمونه، نحوة موجودیت واجب و ممکنات، چگونگی انتزاع مفهوم واحد از ...
[ 7 ] - بررسی پاسخهای صدرالمتألهین به ناسازگاری اصالت وجود و معلولیت اشیاء
اصالت وجود از ارکان بنیادین حکمت صدرایی است. یکی از اشکالات وارد شده به آن این است که اصالت وجود مستلزم واجب الوجود بالذات بودن همة موجودات است. ملاصدرا دو پاسخ به این اشکال داده است: پاسخ نخست بر مبنای تفکیک دو معنای واژة «بالذات» است و توجه به امکان فقری و تفکیک ضرورت ذاتی منطقی و فلسفی، اساس دومین پاسخ صدراالمتالهین به این اشکالند. اکثر متفکران و صاحبان اندیشه پس از ملاصدرا، تنها به یکی از ا...
[ 8 ] - نگاهی به تفاوت خیال و تخیّل در فتوحات مکیة ابنعربی
یکی از شاخههای مهم در مسائل فلسفی، مباحث انسانشناسی است که در آن بحث از قوای ادراکی ظاهری و باطنی آدمی از اهمیت ویژهای برخوردار است. «خیال» و «متخیله» نام دو قوۀ ادراکی باطنی در انسان هستند. جمهور حکماء، خیال را بهعنوان خزانۀ حسّ مشترک، پذیرنده و منفعل و متخیّله را از آنجهت که به ترکیب و تفصیل صور میپردازد، فعّال میدانند. " ابنعربی" با حفظ نقش منفعل خیال بهعنوان مجمعی برای حواس، از خیال ...
[ 9 ] - ذوق تأله یا تعارضی در نظام وجودشناسی دوانی
از آثار دوانی میتوان دو نظریه در باره وحدت و کثرت استنباط کرد. یکی وحدت وجود و کثرت موجود و دیگری، وحدت وجود و وحدت موجود. این فیلسوف مکتب شیراز، در طرحواره فلسفی- عرفانی خویش، نظریه ذوقالتاله را تبیین میکند و معنای موجود بودن ممکنات را انتساب آنها به حقیقت وجود میداند. بدین ترتیب است که انتساب، به عنوان اصطلاحی کلیدی در این باب مطرح میشود؛ اصطلاحی که در هر کدام از این الگوها چهره متفاوتی ...
[ 10 ] - الگوی شبکهای شریعت در نظریۀ معرفت ابنعربی و پیامدهای انسانشناختی آن
نظریۀ معرفت ابنعربی با شریعت پیوند ناگسستنی دارد. وی شریعت را یگانه طریق برای رسیدن به حقیقت میداند. شریعت بهمثابۀ میزان شناخت، منبع معرفت و تأمینکنندۀ یقین مضاعف، از دیگر نقشهای شریعت در نظریۀ معرفت اوست. شریعت در هر دو ساحت نظر و عمل، میزان است؛ در حوزۀ نظر، هم در معارف عقلی و هم در معارف شهودی، میزان محسوب میشود که میتوان آن را به دو صورت باواسطه و بدون واسطه فهم کرد. سالک طریق حقیقت ...
[ 11 ] - کارکردهای کلامی تاویل در دیدگاه فیض کاشانی
مسئلۀ اصلی نوشتار حاضر تبیین نقش تأویل در اندیشۀ کلامی فیض کاشانی است. بدین ترتیب که نگارنده در تلاش است که مبتنی بر آثار این متکلم شیعی، به استخراج دیدگاه او در چگونگی ارتباط کلام و تأویل بپردازد. این متکلم عارف، تأویلپژوهی را رهیافتی در جهت فهم دین میداند؛ بهطوریکه غفلت از آن متکلم را در مسیر انجام رسالتهای کلامی خویش به مخاطره میاندازد. میتوان گفت سهمی که تأویل در فهم و تبیین و نیز تن...
Co-Authors