لطف‌اله نبوی

[ 1 ] - بیزگرایی و چالش‌های نظریة تأیید

بیزگرایان بر این باورند که راه‌حلی برای مسئلة تعیین منطق حاکم بر شواهد در اختیار دارند؛ این مسئله از اهمیت ویژه‌ای در فلسفة علم برخوردار است، چراکه درنهایت آن‌چه موجب تمایز افسانه و علم از هم می‌شود این است که ما گواه خوبی برای محتوا و مضمون علم داریم. ایدۀ اصلی مشترک در نسخه‌های گوناگون نظریة تأیید بیزی، این است که باور‌ها با اندازه‌ا‌ی از احتمال تأیید می‌شوند و الحاق شاهد جدید، به‌وسیلة شرطی‌...

[ 2 ] - تحلیل و ارزیابی معیار پایستاری در رویکرد استنتاج‌گرایی به معناداری

در رویکرد استنتاج‌گرایی به معناداری، ثوابت منطقی بر اساس قواعد عملگری تعریف می‌شود، آرتور پرایور در نقد این رویکرد با ارائۀ مثال نقض tonk نشان داد که با پذیرش رویکرد استنتاج‌گرایی هر قاعدۀ عملگری دلخواهی توصیف‌کننده یک ثابت منطقی خواهد شد و لازمۀ این امر وجود ثوابت منطقی معیوب و ناسازگار با سیستم است. بلنپ در پاسخ به این اشکال دو شرط پایستاری و یکتایی را برای قواعد عملگری ارائه داد. با توجه به ...

[ 3 ] - دفاع از نظریه معناداری هورویچ در برابر برخی انتقادات

برای حل معمای معنا­داری کلمات، پل هورویچ پیشنهاد می­کند که برخی کاربردهای یک کلمه در مرتبه­ای بالاتر از دیگر کاربردها بوده و به‌وجودآورندۀ الگوی حاکم بر کاربرد آن کلمه هستند. ویژگی پذیرش این کاربردهای خاص، باور به آن‌ها را در نظام باورهای کاربر توجیه کرده و سپس این باورها مانند یک اصل معنا‌شناسی، دیگرکاربردها را تبیین می­کنند. اما این ایده نمی­تواند همۀ کاربردهای یک کلمه را توجیه کند. در این مق...

[ 4 ] - ادراک حسی، خود-تصحیحی و شهود فلسفی

در فلسفۀ تحلیلی معاصر دیدگاه غالب روش‌شناختی این است که شهود فلسفی نقش شاهد راله یا علیه نظریه‌های فلسفی ایفا می‌کند؛ اما موفقیت در ایفای این نقش منوط به این است که شهود موجه باشد. پدیدارشناسی از دیدگاه‌هایی است که سعی در نشان‌دادن و در پی آن تبیین موجه‌بودن شهود دارد. مطابق این دیدگاه، شهود به‌واسطۀ داشتن ویژگی پدیداری خاصی (صادق به‌نظررسیدن محتوایش) موجه است. معمولاً استدلال می‌شود که ادراک حس...

[ 5 ] - مبانی فلسفی منطق شهودی

منطق شهودی، به عنوان منطقی فلسفی و غیر کلاسیک، بیش از همه بر فلسفه‌‌ شهودگرایی براوئر (Brouwer) و نظریات فلسفی او در مورد ریاضیات و منطق بنا شده است. این نظریات، رویکردی کاملاً متفاوت را با رویکرد کلاسیک به منطق و ریاضیات عرضه می‌دارد. شهودگرایی براوئری، منطق را مقدم بر ریاضیات نمی شمرد و آن را نتیجه‌ای برساخته از روندهای ساخت‌ هویات و براهین ریاضی می‌داند. در مقاله‌‌ حاضر، به تبیین مبانی نظری م...

[ 6 ] - جهت متافیزیکی، جهت محمول و نظریه «ضرورت بتاته»

ارسطو در کتاب ارغنون (Aristotle,1949:9,30a,15-19 ) به صراحت بیان می­کند که در یک قیاس حملی، اگر صغری مطلقه (عاری از جهت) و کبری ضروری باشد، نتیجه قیاس نیز ضروری است. این نظر ارسطو که در واقع تخطّی از قاعده منطقی مشهور تئوفراستس(تبعیت نتیجه از اخسّ مقدمتین) محسوب می­شود، منشأ منازعات و مشاجرات فراوانی در طول تاریخ منطق گردیده است. منطق­دانان و مورخان مشهور  منطق در قرن بیستم همانند «نیکولاس رشر» و...

[ 7 ] - متن‌گرایی در مقابل حداقل‌گرایی در سمانتیک

متن‌گرایی، رقیب اصلی حداقل‌گرایی است. نزاع میان این دو رویکرد سمانتیکی، ریشه در نزاع قدیمی تعیین مرز میان سمانتیک و پراگماتیک دارد. متن‌گرایان مدعی‌اند که جملات زبان‌ طبیعی، قبل از غنی‌سازی پراگماتیکی، قابل ‌ارزش‌دهی نیستند. در مقابل، از نظر حداقل‌گرایان، محتوای سمانتیکی حداقلی وجود دارد که معنای قابل ارزش‌دهی جمله را به‌دست می‌دهد که متن اظهار، اثر محدودی روی آن دارد. این تقابل ناشی از شیوه و ...

[ 8 ] - هنجاری‌بودن معنا

بسیاری از فیلسوفان مدعی هستند که معنا و محتوای سمانتیکی زبان، امری هنجاری است، یعنی معنای یک کلمه تعیین‌کنندة الگوی درست‌کاربرد بوده و این الگو را تجویز می‌کند. مهم‌ترین استدلال‌هایی که فیلسوفانی مانند کریپکی و بوقوسیان به نفع هنجاری‌بودن معنا ارائه داده‌اند بر مفاهیمی مانند «قواعد»، «کاربردهای صحیح»، و «امکان خطای سمانتیکی» استوار است. اما برخی فلاسفه، ادعای هنجاری‌بودن معنا را زیر سؤال برده و...

[ 9 ] - وجود و ضرورت با تکیه‌ بر آرای تیموتی ویلیامسون

با رجوع به فهم و درک عرفی متوجه این مطلب می‌شویم که تلقی عامه وجود‌داشتن را امری ممکن می‌داند و صحبت از ممکن‌بودگی موجودات را سخنی معقول و بدیهی تلقی می‌کنند. این تلقی از مفهوم وجود، مستلزم این است که وجود در جایگاه محمول جمله باشد و در ردیف اوصاف عادی به‌شمار آید، زیرا بنابر چنین برداشتی مصادیق وجود همانند مصادیق اوصاف عادی از وضعیت ممکنی به وضعیت ممکن دیگر تغییر می‌کنند و این مطلب بازگوکنندۀ ...

[ 10 ] - نظریة تمثیل ـ تأویل در اندیشة فارابی به‌مثابة ابزاری زبانی برای پیوند دین و فلسفه

دیدگاه فارابی دربارة پیوند دین و فلسفه را می‌توان در دو مقام پدیداری، و فهم مورد بررسی قرار داد؛ نسبت دین و فلسفه در مقام پدیداری از حیثیات مختلفی تشکیل شده است که در برخی دین و فلسفه واحد هستند و در برخی دیگر فلسفه مقدم بر دین است. در این مقام دین و فلسفه از حیث منشأ، فاعل شناسا و مسائل واحد هستند، اما فلسفه از حیث زبان و زمان بر دین مقدم است. بر اساس گذار فارابی از رویکردی طبیعی به رویکردی وح...

[ 11 ] - نظریة تنزیل- تأویل در اندیشة صدرالمتألهین؛ مقدمه‌ای بر فلسفة دینی

دیدگاه صدرالمتألهین دربارة پیوند دین و فلسفه در دو مقام پدیداری و فهم قابل رهگیری است. نسبت دین و فلسفه در مقام تنزیل و پدیداری از حیثیات مختلفی نظیر حیث منشأ، فاعل‌شناسا، روش، مسائل، زبان و زمان بررسی می‌شود. در این نظریه، دین و فلسفه در اصل روش و مسائل متحدند، اما از جهت مرتبه نسبت به یکدیگر تفاضل دارند. نتیجة این تفاضل در نسبت زبانی و زمانی دین و فلسفه نمایان می‌شود؛ به طوری که، زبان دین علا...

[ 12 ] - عام‌گرایی و خاص‌گرایی جهت‌مند و تبیین امکان معرفتی و امکان متافیزیکی1

نخست، مبانی دو رویکرد اصلی متافیزیکی به مفهوم جهت‌مندی (امکان و ضرورت) یعنی "عام‌گرایی جهت‌مند" و "خاص‌گرایی جهت‌مند" را بررسی و وجه تمایز آن‌ها را بر می‌شمریم. دوم، دو امکان معرفتی و متافیزیکی و نحوه تبیین آن‌ها در رویکرد عام‌گرایی را شرح می‌دهیم. در آنجا نشان می‌دهیم. که ضروری متافیزیکی، نوع خاصی از ضرورت منطقی که به‌نام ضروری منطقی وسیع نامگذاری می‌شود. در این تعریف از ضرورت متافیزیکی، نسبت ...

[ 13 ] - آیا واقعی‌گرایی ‌جدید از مصادیق واقعی‌گرایی ‌جانشینی است؟

واقعی‌گرایی یک آموزه هستی‌شناسانه ‌است که براساس آن، دامنة اشیاء موجود و دامنة اشیاء واقعی ‌اینهمان است. مطابق با این آموزه، برای حل هر‌ مسئلة فلسفی، نیازی به تعهد وجودی به اشیاء غیرواقعی نداریم. رویکرد لینسکی، زالتا و نلسون یکی ‌از رویکردهای‌ موجود به‌واقعی‌گرایی است که ‌به‌ واقعی‌گرایی ‌جدید معروف شده‌ است. آنها، پیش‌فرض جدیدی در‌ باب اشیاء موجود را مبنای کار خود قرار‌ داده‌اند که براساس آن، ...

[ 14 ] - مدل تعادلی – تجانسی جهان‌های ممکن و «نظریه ضرورت بتّاته»

«نظریه ضرورت بتّاته» عنوان نظریه‌ای است از «شیخ شهاب الدین سهروردی» که از ابداعات و نوآوری‌های مهم وی در عرصه منطق تلقی می‌شود و دارای نتایج منطقی – فلسفی فراوانی است. سهروردی بدون تردید با طرح این نظریه به «ضرورت فلسفی – متافیزیکی» نظر داشته و از آنجا که تبیین منطقی ضرورت فلسفی از دغدغه‌های مهم چند دهه اخیر در حوزه منطق موجهات جدید بوده است، بررسی دلالت شناختی نظریه مزبور با رویکردی تطبیقی می‌...

[ 15 ] - Time and Modality in Avicennan Logic

[ 16 ] - جستاری پیرامون مسئلۀ قانون در جغرافیا با تأکید بر جغرافیای سیاسی

مسئلة قانونمندی در جغرافیا از دیرباز موضوع مجادلات بسیاری بوده و در سطحی گسترده‌‌تر در حوزة فلسفة علوم طبیعی و اجتماعی مطرح شده است. در حوزة علوم اجتماعی، همواره دو رویکرد در زمینة قانونمندی این علوم وجود دارد. در برخی مکاتب با اتکا به رویکرد رئالیستی، بر همانندی علوم طبیعی و اجتماعی اصرار شده است، اما مکاتب ایدئالیستی، علوم اجتماعی را متفاوت از علوم طبیعی می­دانند و قانونمندی این علوم را انکار...

[ 17 ] - تشریح و نقد استدلال‌های الهیاتی حامی طبیعت‌گرایی روش‌شناختی

ناسازگاری طبیعت‌گرایی روش‌شناختی با باورهای دینی همواره دستاویزی برای مخالفت دین‌داران با این تز روش‌شناختی بوده ‌است. با این حال برخی فلاسفه معتقدند اتفاقاً این باورهای دینی هستند که ما را به سمت طبیعت‌گرایی روش‌شناختی هدایت می‌کنند. ایشان از موضعی دین‌باورانه به دفاع از طبیعت‌گرایی روش‌شناختی برخاسته‌اند و با انگیزه‌های الهیاتی، به نفع طبیعت‌گرایی روش‌شناختی استدلال کرده‌اند. در مقالۀ حاضر دو ...

[ 18 ] - اعتراضی به مدل شاخه‌ای برای زمان

امکان استقبالی یک بحث قدیمی میان فلاسفه در طول تاریخ فلسفه بوده‌است. از یک سو، ارسطو معتقد است رخدادهای آینده به امکان رخ می‌دهند. از سوی دیگر، دئودوروس بر این باور است آنچه در آینده رخ می‌دهد، هم اکنون متعین شده است. دئودوروس استدلالی بر له جبرگرایی بر اساس چند فرضیه ارائه کرده‌است. منطقدانان و فلاسفه تلاش می‌کنند تا با رد نخستین فرضیۀ دئودورس که ضرورت گذشته است، جبرگرایی را رد کنند. با این وج...

[ 19 ] - منطق فازی تک‌نرم گزاره‌ای با ادات صدق

منطق تک‌نرم UL یک منطق فازی، زیرساختاری و نیمه‌ربطی است. سیستم گنتزن UL از حذف قواعد انقباض و تضعیف از سیستم گنتزن منطق فازی گودل بدست می‌آید. UL فاقد «طرد شق ثالث»، «پارادوکس مثبت» و «پارادوکس منفی» است. تابع ارزش تک‌نرم تضعیفی ربطی از تابع t-نرم است. در این مقاله منطق جدید ULΔ را معرفی می‌کنیم. ULΔ با افزودن اپراتور وجهی Δ به UL بدست می‌آید. ULΔ که بسطی از منطق کلاسیک است، یک منطق موجهات نرما...

[ 20 ] - تأثیر گناه بر معرفت علمی ؛ بررسی موردی دیدگاه استفان مورونی از منظر عقلانیت نقاد

چکیده در مقالۀ حاضر با اتخاذ سنت کالونیسم و معرفت‌شناسی اصلاح‌شده، ادعای مانعیت گناهان انسانی از فعلیت صحیح عقل و عاملیت فیض الهی در تقویت قوای شناختی را بررسی می‌کنیم. شاید پیش از این و ذیل بحثِ نقش‌ عوامل غیرمعرفتی در شکل‌گیری معرفت، به تأثیر شناختی گناه نیز پرداخته شده باشد. اما اختصاص این موضوع به رشد معرفت علمی، تا آنجا که مورد اطلاع است، تازگی دارد. این بررسی در بستر پروژۀ استفان مورونی، د...