عبدالرحیم سلیمانی
استادیار دانشگاه مفید قم
[ 1 ] - تعریف دین در کلام و فلسفۀ دین و تعریف اقلی و اکثری
دین چیست؟ به این پرسش از دو منظر درون‌دینی و برون‌دینی می‌توان پاسخ داد. نگاه اول دین حق را مطابق معیار درون‌دینی تعریف میکند و تعریف او جامع افراد نیست. اما تعریف دین در نگاه دوم باید جامع و مانع باشد. از آنجا که یافتن امر مشترکی در همۀ ادیان مشکل بوده، برخی برای تعریف دین سراغ شباهت خانوادگی رفته‌اند یا تعریف‌هایی ارائه داده‌اند که جامع و مانع نیست. سخن این نوشتار آن است که می‌توان تعریف مفه...
[ 2 ] - سنت‌گرایی و تکثرگرایی دینی
سنت‌گرایی مکتبی نوپا و مربوط به سدۀ بیستم است که در نزاع بین سنت و مدرنیته، که در عصر روشنگری به‌وجود آمد یا به اوج خود رسید، جانب سنت را می‌گیرد. باورهای این مکتب از قبیل حکمت جاویدان، که در دل هر سنت قرار دارد، سبب باور به حقانیت همۀ سنت‌های ریشه‌دار و در نتیجه، حقانیت و نجات‌بخشی همۀ سنت‌های بزرگ دینی، یعنی تکثرگرایی دینی، شده است. این نوشتار به بیان و بررسی مبانی تکثرگرایانۀ این مکتب می‌پرد...
[ 3 ] - نگاهی به نظریه‌‌پردازی‌های شمول‌گرایانه ناظر به شورای دوم واتیکانی
در تاریخ مسیحیت، اندیشه غالب، انحصارگرایی دینی بوده و نجات و رستگاری مخصوص مسیحیان شمرده می‌شده است. شورای دوم واتیکان، که در سال 1962 تشکیل شد، کوشید از این موضع انحصارگرایانه سخت، فاصله بگیرد و موضعی شمول‌گرایانه، که نجات غیرمسیحیان را ممکن می‌دانست، اتخاذ کند. دو تن از عالمان الاهیات مسیحی معاصر، یعنی کارل رانر و هانس کونگ، کوشیده‌اند موضع اعلامیه این شورا را به صورت نظری مدون کنند. رانر نظر...
[ 4 ] - معیار شمول عنوان «اهل کتاب» در قرآن مجید
قرآن مجید با عنوان «اهل کتاب» به یهودیان و مسیحیان اشاره میکند. همچنین گاهی عناوین «کسانی که به آنان کتاب دادیم» یا «کسانی که کتاب داده شده‌اند» را به‌کار می‌برد. از بعضی آیات، احکامی اجتماعی یا فردی برای مصادیق این عنوان استفاده شده است. حال پرسشی مطرح می‌شود که آیا این عنوان بسته‌ای است و تنها پیروان همین ادیان را شامل خواهد شد یا اینکه می‌توان معیاری ارائه داد که برخی از ادیان دیگر نیز، مشم...
[ 5 ] - بازتاب تثلیث مسیحی در قرآن مجید
قرآن مجید به تثلیث مسیحی اشاره و آن را رد کرده است؛ اما آیا تثلیث مسیحیت رایج را رد میکند یا تثلیثی خاص را که در حجاز در زمان ظهور اسلام رایج بوده است؟ برخی از نویسندگان مسیحی میگویند که تثلیث مردود قرآن با تثلیث رایج مسیحی دو تفاوت دارد؛ یکی اینکه «سه خدایی» است و نه «یک ذات و سه شخص» و دوم اینکه افراد آن عبارتند از «خدا، مسیح و مریم» و نه «پدر، پسر و روحالقدس». این نویسندگان آیاتی از قرآن ...
[ 6 ] - جان هیک و جمع بین مسیحیت و تکثرگرایی
جان هیک، فیلسوف دین مشهور انگلیسی معاصر، از یک سو خود را مسیحی می‌داند و از سوی دیگر قائل به تکثرگرایی دینی است، به این معنا که ادیان دیگر را نیز حق و نجات‌بخش می‌شمارد. او می‌گوید مطالعة وضعیت متدینان به ادیان متفاوت، پذیرش تکثرگرایی را ضروری میکند. او در گام دوم با اسطوره‌شمردن آموزه‌های اساسی مسیحیت، از انحصارگرایی مسیحی می‌گریزد و بین مسیحیت و تکثرگرایی جمع میکند. او در گام سوم با قائل‌شد...
[ 7 ] - نخستین تکلیف انسان، خداشناسـی یا خودشناسـی
متکلمان مسلمان عموماً نخستین تکلیف انسان را تأمل دربارۀ خدا دانسته‌اند. متکلمان اشعری این تکلیف را نقلی و برگرفته از آیات و روایات و نیز اجماع، و متکلمان معتزله و امامیه آن را عقلی دانسته و دو برهان برای آن اقامه کرده‌اند؛ یکی «دفع ضرر محتمل» و دیگری «وجوب شکر منعم». مدعای ما در این نوشتار این است که ادلۀ هر دو طرف ناتمام است و نخستین تکلیف انسان، نه «خداشناسی»، بلکه «خودشناسی» است؛ و این تکلیف،...
[ 8 ] - برهان نظم و تکلیف مضاعف متکلم در قبال آن
در میان براهین متعددی که برای اثبات وجود خدا اقامه شده، برهان نظم از جهاتی ویژه است. از یک سو اکثریت قاطع دینداران به همین برهان استناد می‌کنند و از سوی دیگر متون دینی، به‌ویژه متون اسلامی، بارها این برهان را مطرح و مردم را به توجه به آن دعوت کرده‌اند. بنابراین متکلم نمی‌تواند با این برهان مانند دیگر برهان‌ها برخورد کند. او می‌تواند از کنار هر برهانی بگذرد و آن را نپذیرد؛ اما اگر برهان نظم را ن...
Co-Authors