مرتضی فرهادی
استاد مردم شناسی دانشگاه علامه طباطبائی
[ 1 ] - آزار "مَکل مَکل مَکینِگی"("دیوک" چاهی)
آزار مَکل مَکینگی، زیرگونه بسیار خطرناک و موذی و مزمنی از اقتصاد بادآورده است که از چپاول سالیانه غیرقابل‌جایگزینی ذخایر آب‌های چند میلیون ساله و زندگی‌بخش طبیعت و سرزمین ما در درازمدت فراتر از میزان با زندگی سالیانه در هر منطقه به وجود می‌آید. این چپاول درآمدهای کوتاه‌مدت و آب آورده‌ای را تولید می‌کند که همچون درآمدهای آزار هلندی و هرگونه درآمد غیرعادی فراتر از تولید و نه استخراج همچون آزار ...
[ 2 ] - "به راه بادیه رفتن............." بررسی انتقادی فصلنامه علوم اجتماعی از آغاز تا اکنون(1370-1394)- مرتضی فرهادی
نوشته پیش رو که به مناسبت چاپ هفتادمین شماره فصلنامة علوم اجتماعی نگاشته شده است؛ نگاهی دوباره به راه‌رفته و طرح بخشی از کف داده‌ها و برخی اندک دست آورده‌های این مجله است. ازآنجاکه این فصلنامه در این مدت از «بازترین پنجره» با پژوهشگران علوم اجتماعی ایران مراوده داشته و از آنان مقاله خواسته و به نسبت دیگر مجلات علوم اجتماعی دانشگاه‌های ایران بیشترین درصد مقالات خارج از دانشگاه علامه طباطبائی را ...
[ 3 ] - بازتاب آموزه های دینی در فرهنگ ایرانی و بنیادهای دگریار ناهمتراز
وقتی حرکات عضلانی آدمی ( تکنیک های بدن) به قول " مارسل موس" پدیده ای فرهنگی اند آنگاه رفتارهای مشارکتی و ضد مشارکتی آدمی از همکاری ایثارگرایانه تا جنگ و ستیزخواهانه بی شک امور فرهنگی به شمار می آیند. از سوی دیگر بین فرهنگ ها و آموزه های دینی ارتباطی دراز هنگام و متقابل وجود دارد. و فرهنگ ایرانی یکی از نادر فرهنگ های جهان است که چند هزار سال است به قول " فرایزر" به آستانه ادیان تک خدایی از گونه ...
[ 4 ] - گیاه مردم نگاری با چکیده و نمونه هایی از گیاه مردم نگاری گیاهان خودروی کمره
گیاهشناسی عامیانه، سرشاخهای اهمیت یابنده، از مردم نگاری دانش ها و فن آوری های سنتی به عنوان یک طبقه بندی درون رشته ای در مردم نگاری است. اگر چه از زاویهای دیگر، ترکیب مردم شناسی و گیاهشناسی، امروزه همچنین حوزهای از طبقه بندیهای بیرون رشته ای مردم شناسی، «مردم شناسی گیاه شناختی) (گیاه – مردمشناسی) نیز به شمار میرود، که آن سرشاخه و این حوزه، در دهه های اخیر در جهان مورد توجه روزافزون قرار گرفته ا...
[ 5 ] - ساخت های جهانی همکاری همه گاهی و همه جایی بودن انواع جوهری یاریگری و مشارکت
ساختارهای رفتار آدمی - حتی رفتارهای بیماران روانی - با تمام پیچیدگی ها و گوناگونی، نامحدود نیستند، بلکه قانونمند و قاعده پذیرند؛ در نتیجه، همه جایی و به اصطلاح جهان شمول هستند. و از آن جا که رفتارهای آدمی افزون بر بسترهای زیست شناسانه، رفتارهایی تاریخی و فرهنگی اند و اموری خلق الساعه نیستند، لذا همه گاهی یا زمان شمولند. تنها وجود ظواهر بسیار گوناگون و گاه فریبنده است که در نگاه های نخست این همگ...
[ 6 ] - فضای مفهومی مشارکت هم معنایی و ناهم معنایی یاریگری با مشارکت و همکاری
دشواری تعریف و تحدید معنای اصطلاحی مشارکت به اندازه ای است که گاه تا حد وارونگی و تضاد پیش می رود. این نوشته در چند صفحه نخست کوشیده است هم معنایی و نا هم معنایی، هم معنایی ناقص و کامل لغوی واژه مشارکت را با برخی واژگان مترادف و متباین همچون انبازی، خود یاری، همکاری، تعاون، معاونت، کمک، همیاری، دگریاری و یاریگری را در زبان فارسی مشخص سازد. سپس با گذر از سطح معانی لغوی واژگان، در پی راه یابی به ...
[ 7 ] - آدمی گری" و یاریگری: واقعیت ها، ضرورت ها و پیشینه یاریگری (همکاری، مشارکت) در تاریخ آدمیان
این رساله نخست به ضرورت حیاتی همکاری در میان جوامع انسانی و دلایل عینی و ذهنی افزونی یاریگری (همکاری، مشارکت) در میان آدمیان، نسبت به همکاری جانوران و گیاهان پرداخته است؛ و کوشیده است اثبات کند که همکاری هم مقدم بر جنگ و هم نسبت به آن، قاعده است. و اما جنگ و ستیزه در جامعه، نسبت به عمر طولانی جوامع، هم متأخر و هم استثناء است. جنگ به معنای جامعه شناسی آن متکی به همکاری است، در حالیکه وجود همکاری...
[ 8 ] - «ترانه های کار»، کار آوای از یاد رفته کارورزان و استادکاران
در این نوشته، نخست به ارتباط ناگزیر بین جامعه و ادبیات و بازتاب شرایط اجتماعی در آن پرداخته شده است - حتی اگر ادبیات، آینه تمام نمای جامعه نبوده، بلکه به منزله آینه دقی باشد که کاریکاتوری از واقعیت را در خویش بازتاباند. آنگاه نویسنده برای رسیدن به تعریفی منطقی از ترانه های کار اقتصادی زایا، به تعریف ترانه های عامیانه و ویژگی های آن و تعریف مفهوم کار و انواع آن پرداخته و پس از تعریف ترانه های کا...
[ 9 ] - گمانه ها و چون و چراهایی بر دیدگری های نقوش صخره ای تیمره
این نوشته پس از اشاره ای که به نقوش و نمادهای نو یافته تیمره و مضامین این نقوش دارد، می کوشد به پرسش های بسیاری که در ذهن بیننده این نقوش یا خوانندگان چنین گزارش های برانگیخته می شود، پردازد. در کل، آدم از چه زمانی و برای چه و چگونه به هنرورزی ، از جمله نقاشی و کنده کاری روی سنگ پرداخته است؟ نگارگران نقوش صخرهای تیمره چه کسانی بوده اند؟ آیا این تصور غالب که این نقوش کار چوپانان ، کاروانیان، رهگ...
[ 10 ] - موزه هایی در باد معرّفی مجموعه عظیم سنگ نگاره های نو یافته «تیمره»
این نوشته، گزارشی از بزرگترین مجموعه نویافته سنگ نگاره های حکاکی شده صخره ای و نشانه های نمادین ما قبل هیروگلیف در ایران و آسیاست. اهمیت این مجموعه نه در بزرگی اندازه نگاره ها، بلکه به خاطر پهنه کار، کثرت تصاویر، تکرار نمادها و تنوع بسیار از لحاظ مضمون و صحنه های کمیاب و یا حتی منحصر بفرد در نقاشی های پیش از تاریخ آدمی است. تصاویر پستانداران، پرندگان و از جمله برخی پستانداران منقرض شده در سطح م...
[ 11 ] - آسیب شناسی پژوهش های فرهنگ عامیانه و لزوم مردم نگاری و مردم شناسی دانش و فن آوری های عامیانه و کارابزارهای سنتی در ایران
این نوشته با مرور و گمانه زنی در کارهای انجام شده در سه دهه گذشته در زمینه پژوهش های مردم شناسی در ایران به ناموزونی و نارسائی آنها در مهمترین بخش این پژوهش ها می پردازد. افزودن بر دلایل ضعف عمومی این رشته در ایران، به ویژه مشکلات و دلایل کاستی های فاحش در زمینه مردم شناسی دانش و فن آوری های عامیانه و کار ابزارهای سنتی را باز می نماید. در این گفتار اهمیت عظیم کاربردی این حوزه از فرهنگ عامیانه ر...
[ 12 ] - بنه شناسی: پیشینه پژوهش و نقد آرا در چگونگی پیدایش بنه
«بنه »ها سازمان های پنهان و پوشیده مانده تعاونی تولید سنتی در زمینه تولید کشاورزی ایران اند و در گذشته به تعداد بی شماری در اعماق جامعه روستایی تا حومه شهرها و حتی در روستاهای حومه پایتخت وجود داشته اند. اطلاعات میدانی جدید که هر ساله به اطلاعات قبلی افزوده می شود و از آن جمله مطالعات میدانی نگارنده در سال های اخیر نشان می دهد که حضور بنه ها تا ۵۰ سال پیش بسیار گسترده تر از آن بوده که تا به حال...
[ 13 ] - " واره " یا نوعی تعاون سنتی کهن و زنانه در ایران و علل تداوم آن
واره نوعی تعاون سنتی کهن و زنانه بر پایه مبادله « شیر با شیر» می باشد. مبادله و تعویض یک کالا با کالایی از همان نوع و با همان درجه از مرغوبیت در بین اقوام ابتدایی نیز دیده شده اما آن معاوضه به خاطر مسائل اقتصادی انجام نمی شده است. مالینوسکی در باره مبادله سیب زمینی هندی بین بومیان جزایر «تروبریاند» در ملانزی می نویسد. هر خانواده تنها قسمتی از تولید سیب زمینی هندی خود را در داخلی خانواده مصرف می...
Co-Authors