مهدی ذاکری
استادیار دانشگاه تهران (پردیس فارابی)
[ 1 ] - از امکان مفاهمه تا اثبات معرفت:استدلال دیویدسن علیه شکاکیت
شکاکیت عبارت است از امکان این فرض که بیشتر گزاره‌هایی که آنها را صادق می‌دانیم درواقع کاذب باشند. این فرض در تاریخ فلسفه از طریق استدلال‌هایی مانند استدلال رؤیای دکارت، استدلال شیطان شریر، و مغز در خمره مطرح شده است. دیویدسن در تعدادی از مقالاتش کوشیده است تا با طرح ایدة تفسیر ریشه‌ای نشان دهد که امکان مفاهمه و ارتباط زبانی، شکاکیت را منتفی می‌کند. به اعتقاد او، طبیعت زبان و باور که همراه و م...
[ 2 ] - بررسی تطبیقی دیدگاههای هرمنوتیکی شلایرماخر و علمای علم اصول
علمای علم اصول در جهان اسلام و شلایرماخر در جهان غرب هر دو یک هدف هرمنوتیکی را دنبال می‌کنند و آن رسیدن به نیت مؤلف است. شلایرماخر این هدف را با ارائۀ دو تفسیر دستوری و فنی از متن پی می‌گیرد و به تبیین این دو تفسیر می‌پردازد. اما علمای علم اصول با مطرح کردن دلالت تصوری و دلالت تصدیقی، برای دستیابی به مدلول تصدیقی (که همان نیت مؤلف است) به سلسله‌ای از قواعد ادبی، عقلایی و عرفی توجه کرده‌اند که ب...
[ 3 ] - بازی تقلید، اعتراض لاولیس و صورت بندی چامسکی از مسئلۀ دکارت
در آزمایش ذهنی بازی تقلید، آلن تورینگ استدلال می کند که می توان هوشمندی را به هرماشینی که این آزمون را با موفقیت از سر بگذراند، نسبت داد. یک اعتراض به معیارتورینگ، اعتراض لاولیس یا اعتراض مشهور به اراده آزاد است. این اعتراض بیان می کندماشین هیچگاه نمی تواند فراتر از انتظار برنامه نویسش عمل کند و در نتیجه هیچ گاههوشمند نخواهد بود. در این مقاله، ابتدا این اعتراض را در صورت کلاسیک آن بررسی وپاسخ ت...
[ 4 ] - نظریۀ تقوم بیکر و نسبت میان اشیاء
بسیاری از اشیاء معمولی از اشیاء مادی ساخته شده‌اند؛ مثلاً مجسمۀ فردوسی در دانشگاه تهران از قطعه‌ای برنز ساخته شده است. اگر نسبت میان مجسمه و آن قطعۀ برنز را تقوم بنامیم، بسیاری از فیلسوفان این نسبت میان یک شیء مادی و شیء متقوم به آن را این‌همانی می‌دانند. در مقابل، بیکر معتقد است این دو شیء با یکدیگر وحدت واقعی دارند؛ بدون اینکه این‌همانی ضروری داشته باشند. در این مقاله، نخست مبانی نظریۀ بیکر و ...
[ 5 ] - بررسی دیدگاه علامه طباطبایی دربارۀ آموزۀ طینت
یکی از آموزه‌های شیعی که در تفاسیر قرآن دربارۀ آن بحث شده، آموزۀ طینت است. این آموزه تفاوت آدمیان را در آفرینش مطرح می‌کند و از پیوند ایمان و کفر با طینت آدمیان سخن می‌گوید. در نگاه اول، این آموزه دال بر سعادت و شقاوت ذاتی انسان و نفی اختیار آدمی در رقم زدن عاقبت خویش و در نتیجه گرایش به جبر است. بسیاری از محدثان و مفسران امامیه به تبیین مفاد این روایات و حل اشکال‌های آنها پرداخته‌اند. علامه طب...
[ 6 ] - تحلیل و ارزیابی رمزگشایی علامه طباطبایی از مسئلة طینت
دسته‌ای از اخبار در میراث حدیثی شیعه،تفاوت آدمیان را در آفرینش را مطرح می‌کند و از پیوند ایمان و کفر، با طینت آدمیان سخن می‌گوید. ظاهر این روایات، دال بر سعادت و شقاوت ذاتی انسان و نفی اختیار آدمی در رقم زدن عاقبت خویش و در نتیجه گرایش به جبر است. بسیاری از محدثانواندیشمندان امامیه،به تبیین مفاد این روایات و حل اشکالات آنهاپرداختهاند. علامه طباطبایی با طرح الگویی جامع، بر اساس مبانی حکمت صدرا...
[ 7 ] - سرل و مسئله آگاهی
آگاهی از بزرگ‌ترین چالش‌هایی است که فلسفه و حتی علوم معاصر با آن مواجه‌اند. جان سرل، فیلسوفِ تحلیلی معاصر که در این مقاله به صورت‌بندیِ دیدگاه وی از مسئله آگاهی می‌پردازیم، بر آن است که آگاهی راه‌ِحل چندان دشواری ندارد و حل آن تنها در گِرو شناخت دقیق و مفصّل مغز و حالاتِ مغزی است. سرل راه‌ِحل خود را «طبیعی‌گرایی زیست‌شناختی» می‌نامد. این راه‌ِحل به بیان ساده این است که «مغز، علّتِ آگاهی است». وی به هیچ ...
[ 8 ] - نظریۀ عمل ابن سینا
در تصویری که ابن سینا از مبادی فعل اختیاری انسان بدست می‌دهد، آدمی لذیذ (مفید/خیر) یا مؤلم (مضر/شر) بودن چیزی را ادراک می‌کند. آن‌گاه به آن میل و شوق پیدا می‌کند، سپس اراده پدید می‌آید و در نتیجه، اعصاب یا قوای فاعله‌ای که در عضلات قرار دارند، عضلات را به حرکت در می‌آورند و فعل انجام می‌شود. این تصویری کلی است که از نقاط مختلف آثار ابن سینا میتوان اجزای آن را گرد هم آورد، اما همگی این اجزا در ...
[ 9 ] - ادلۀ قرآنی فخر رازی بر تمایز نفس از بدن و تجرّد آن
فخر رازی، متکلم - فیلسوف و مفسر بلندآوازه سدۀ ششم - در برخی آثار خود دلائل قرآنی در اثبات جسمانینبودن و تجرّد نفس آورده است که مبتنی بر تفسیر خاص او از برخی آیات شریفۀ قرآن کریم‌اند. در این مقاله، ضمن اشارۀ اجمالی به دیدگاههای فخر رازی در باب تجرّد نفس انسانی، دلائل قرآنی او بر تمایز نفس و بدن و تجرّد نفس ناطقه پرداخته می‌شود. همچنین ضمن مقایسۀ دیدگاههای فخر رازی با آرای دیگر مفسران نشان داده ...
[ 10 ] - علیت ذهنی
مسئلۀ علیّت ذهنی- دست‌کم از زمان دکارت - از مهم‌ترین مسائل فلسفۀ ذهن بوده است. فیلسوفان دکارتی از آن‌جا که تعامل علّی نفس و بدن را مشکل‌ساز می‌دانستند، هر یک به شیوه‌ای رابطۀ علّی مستقیم میان نفس و بدن را کنار گذاشتند. با این حال، این مسئله با کنار‌گذاشتن نفس مجرّد دکارتی در دورۀ معاصر نیز حل نشده است و همچنان از مهم‌ترین مسائل است. اگر مسئلۀ ذهن و بدن را اساسی‌ترین مسئله در فلسفۀ ذهن معاصر به حساب...
[ 11 ] - روایات طینت و اختیار انسان
در جوامع روایی شیعی، روایاتی وجود دارد که بر اساس آن، طینت، یا به عبارتی مادهٔ اولیهٔ آفرینش انسان، در مؤمن یا کافرشدن یا سعادت و شقاوت او نقش اساسی دارد؛ به گونه‌ای که خداوند انسان‌های مؤمن را از ماده‌ای خوش‌بو و خوشایند با عنوان طینت علیین، و انسان‌های کافر را از ماده‌ای بدبو و ناخوشایند با عنوان طینت سجین آفریده است. مسلم است که این روایات با این تعابیر، منافی اختیار انسان و به تبع آن عدل الاه...
[ 12 ] - روش چالمرز در بحث آگاهی: تفکیک در مسائل
چالمرز راه حل مسئلة آگاهی را در تفکیک امور پدیداری از امور روان‌شناختی می‌داند. او معتقد است عمده راه‌حل‌هایی که برای تبیین آگاهی ارائه شده‌اند به هوشیاری (که در قلمرو امور روان‌شناختی جای می‌گیرد) می‌پردازند، نه به خودِ آگاهی. چالمرز نخست با استناد به شهود (منظر اول‌شخص) آگاهی را درمی‌یابد، سپس با رد نگرش‌های فیزیکالیستی، از غیرفیزیکی بودن و تحویل‌ناپذیریِ آگاهی دفاع می‌کند و سرانجام با تفکیک د...
[ 13 ] - مسئلة «اذهان دیگر» در تفکر هایدگر
مسئلة «اذهان دیگر» به عنوان یکی از جدی‌ترین مشکلات معرفت‌شناسی در فلسفه، ریشه در دوگانه‌انگاری دکارت دارد. از آن زمان، راه حل‌های متعددی برای این مسئله مطرح شده‌است، اما این راه حل‌ها هر یک با مشکلاتی مواجه هستند. در مقابل فلسفة کلاسیک و سنّت فلسفة تحلیلی، هایدگر در خاستگاه این مسئله و راه حل‌هایی را که برای پاسخ به آن مطرح شده‌است، همچون بسیاری از مسائل معرفت‌شناختی دیگر، تحلیل نادرستی از انس...
[ 14 ] - Immateriality of human soul based upon the verse of spirit
This article has no abstract.
[ 15 ] - تبیین و بررسی نظریهٔ غایت‌شناختیِ محتوای ذهنی با تأکید بر دیدگاههای درتسکی و میلیکان
حیث التفاتی یکی از ویژگی‌های اصلی حالات ذهنی است و از همین‌رو، یکی از مسائل فلسفهٔ ذهن تبیین فیزیکالیستی این ویژگی است. موضوع این مقاله بررسی دو جنبهٔ مرتبط به هم این مسئله، یعنی امکان حیث التفاتی و چگونگی تعیین محتوای ذهنی در نظریهٔ غایت‌شناختی محتواست. بر اساس این نظریه، تکامل طبیعی ارگانیسم زنده و کارکردهای غایی مبتنی بر آن، محتوا را متعیّن می‌کند و به کمک آن میتوان تبیینی طبیعی و فیزیک...
[ 16 ] - تبیین دیدگاه علامه طباطبایی درباره حیث التفاتی محتوا براساس مبانی فلسفی ایشان
حیث التفاتی بعنوان مفهومی محوری در فلسفه ذهن، در کانون گفتگوهای فلسفی قرار دارد.چگونگی امکان حیث التفاتی و نیز نحوه تعین محتوای ذهنی از مسائل مهمّ حیث التفاتی است و تبیین آن مبتنی بر مبانی مختلف فلسفی تفاوت می کند. تاکنون تحقیق درخوری درباره حیث التفاتی محتوا از منظر فلسفه اسلامی خصوصا به قرائت معاصر آن صورت نگرفته است. بدلیل قرابت مفهوم حیث التفاتی با مفاهیم «وجود ذهنی» و «علم»، میتوان این مفهو...
[ 17 ] - بررسی سازگاری نظریۀ تجرد نفس با آموزه‌های قرآنی مربوط به زندگی اخروی
بیشتر فیلسوفان مسلمان معتقدند که انسان مرکب از نفس مجرد و بدن است و نفس مجرد حقیقت او را تشکیل می‌دهد. لازمۀ پذیرش تجرد نفس این است که نفس مجرد که با مرگ از بدن جدا می‌شود، اولاً بدون نیاز به بدن می‌تواند به حیات خود ادامه دهد؛ ثانیاً برای بقا به عامل بیرونی نیاز ندارد. در مقابل، آنچه از قرآن برداشت می‌شود این است که انسان فی‌نفسه باقی نیست و با مرگ از میان می‌رود؛ از‌این‌رو ادامه زندگی انسان پس ...
[ 18 ] - چگونگی غلبه هنر بر متافیزیک غرب در تفکر هایدگر
به نظر هایدگر نیست‌انگاری غرب ناشی از تاریخ متافیزیک‌زده آن است که از افلاطون آغاز می‌شود. متافیزیک به دلیل غفلت از وجود و پرداختن به موجودات به نیست‌انگاری انجامیده است. راه حل هایدگر برای مواجهه با متافیزیک و نیست‌انگاری در توجه به هنر است. هنر عالمی را که پیش‌تر وجود داشته است آشکار می‌کند و از این رهگذر قومی را پدید می‌آورد و تاریخ آن را رقم می‌زند و بر متافیزیک غلبه می‌کند. مساله این مقا...
Co-Authors