صدقی, ناصر
دانشگاه تبریز
[ 1 ] - جریان‌های تفکر و اندیشه عرفانی در ایران عصر سلجوقی
برخلاف دیدگاه رایج که عصر سلجوقی را دوره انحطاط تفکر و اندیشه در ایران می‌دانند، حوزه عمومی اندیشه و تفکر در ایران عصر سلجوقی دچار رکود و انحطاط نشد، بلکه در مسیر و شرایطی متفاوت از جریان غالب تفکر در دورههای پیشین جریان یافت که آن را میتوان نوعی تغییر نگرش در عرصههای گفتمانی و بنیانهای فکری دانست. در این دوره متفکران و اندیشمندانی چون امام محمد و احمد غزالی، خیام، عین‌القضات همدانی، شیخ اشراق ...
[ 2 ] - بررسی آماری وضعیت و زمینه های فعالیت علمای علوم دینی در ایران عصر سلجوقی
یکی از تحولات تاریخی ایران عصر سلجوقی برتری یافتن موقعیت قشر اجتماعی موسوم به فقها و اهل شریعت اهل سنت در عرصههای آموزشی و اجتماعی و فرهنگی بود. با این که در مورد این پدیده در شکل گزارههای تاریخی کیفی تحقیقات قابل توجهی صورت گرفته و دیدگاههای مختلفی مطرح شده است، اما ابعاد و مصادیق تاریخی چنین امری به صورت دقیق مورد پژوهش قرار نگرفته است. در این نوشته تلاش شده است که بر اساس یافتهها و روش...
[ 3 ] - جایگاه علم تاریخ در طبقه‌بندی علوم توسط اندیشمندان مسلمان (از خوارزمی تا ابن‌خلدون)
پرداختن به جایگاه و منزلت علم تاریخ در طبقه‌بندی‌های رایج علوم در نزد مسلمانان و معضلات و مسائل فراروی آن، مسئله پژوهش حاضر را شکل می‌دهد. حکما و فلاسفه که قائل به اصالت علوم و دانش‌های عقلی بودند، تاریخ را به عنوان علم نپذیرفتند. فقها و علمای دینی هم درباره جایگاه علمی تاریخ، دو موضع متفاوت اتخاذ کردند؛ غالب فقیه‌مورخان تاریخ را به لحاظ برخی ویژگی‌های موضوعی، روشی، فایده‌مندی و غایت در زمره عل...
[ 4 ] - بررسی ساختار و ماهیت نظام حقوقی دولت سلجوقی
در بررسی نظام حقوقی دولت سلجوقی دوگونه محکمه بر اساس وظایف و حیطههای فعالیت هر کدام قابل تشخیص است: محکمه سلطانی یا همان دیوان مظالم که شخص سلطان و در مواردی نواب حکومتی وی در ایالات متولی و مسؤول آن بودند، و محاکم شرع که توسط قضات و علمای دینی اداره میشد. در محاکم شرع به دعاوی و مرافعات خصوصی و عمومی بین اشخاص و در محکمه سلطانی به جرایم و دعاوی اداری و سیاسی مرتبط با حکومت رسیدگی میشد. وجود...
[ 5 ] - نقش عوامل اجتماعی- فرهنگی در گسترش طب نوین در ایران عصر قاجار
عصر قاجار عصر تحول علم طب در ایران است. به‌منظور درک و شناخت عوامل مؤثر بر این تحول، این پژوهش به روش کتابخانهای و به شیوه‌ی توصیفی-تحلیلی عوامل اجتماعی-فرهنگی را مدنظر قرار داده و پرسشی را مطرح نموده است: کدامین عوامل اجتماعی- فرهنگی در تحول طب نوین در ایران عصر قاجار نقش داشتهاند؟ با این فرض که عوامل اجتماعی-فرهنگی در تحول، رواج و گسترش طب مدرن دخالت داشتهاند، مجموعهای از عوامل مانند اعتق...
[ 6 ] - تحلیلی بر مناسبات نظام‌های اقتصادی و شیوه‌های تولیدی در تاریخ ایران؛ با تأکید بر عصر سلجوقی
در تاریخ ایران پیشاسرمایه‌داری، نظام‌های اقتصادی و شیوه‌های تولیدی مستقل و دارای قدرت اثر‌گذاری تعیین‌کننده، وجود نداشت بلکه در عمل منظومة اقتصادی واحد، با سطوحی از نظام‌های اقتصادی و شیوه‌های تولیدی و معیشتی به‌هم‌پیوسته، حاکم بود. شیوه‌های معیشتی و تولیدی موسوم به دامداری، زراعی و پیشه‌وری، اساس اقتصاد جامعه ایرانی در عرصة تاریخی بود. نظام‌های اقتصادی مذکور هرچند از لحاظ شکلی و ابزارهای تولید...
[ 7 ] - «مناسبات مسلمانان با خزرها در سده نخست هجری» (با تأکید بر روایات مورخان مسلمان)
در جریان بخشی از فتوحات اعراب مسلمان که معطوف به نواحی شمال آذربایجان بود، آنها با کوه‌های قفقاز که مانع طبیعی مهمی بود، برخورد کرده و با خزرها و سایر اقوامی که تحت سیطره امپراتوری خزر بودند، مواجه گشتند. خزرها، قومی ترک زبان و دارای پایگاه و خاستگاه قبیله‌ای و عشیره‌ای رو به شهرنشینی بودند که در این زمان مثل اعراب در مسیر تشکیل امپراتوری جدید و نوپا قرارگرفته بودند. روابط و مناسبات میان اعراب...
[ 8 ] - تحولات داخلی گرجستان و حمله‌ی گرجیان به آذربایجان در عصر دوم سلجوقی (515-622 ه.ق)
هدف این پژوهش بررسی زمینه‌ها و شرایط قدرت‌گیری گرجستان در عصر دوم سلجوقی است که به تهاجم گسترده‌ی حکومت باگراتیان گرجی به منطقه‌ی آذربایجان منجر شد. یکی اهداف اساسی پادشاهی گرجستان، بعد از سرکوب و انسجام اشرافیت زمین دار محلی و سر‌و‌سامان دادن به اوضاع آشفته‌ی سیاسی و اقتصادی داخلی گرجستان، به‌کار‌گیری سیاست توسعه‌ی ارضی در سرزمین‌های اسلامی بود؛ اقدامی که کشمکش‌های داخلی حاکم در عراق عجم و...
[ 9 ] - بررسی روندهای شکل گیری و دگرگونی نظام اداره ایالات حکومت سلجوقی
مجموعه ایالات و نواحی واقع در حیطه نفوذ و قلمرو سیاسی سلجوقیان، مطابق معیارِ میزان و سطح نفود و تأثیرگذاری نظام دیوانسالاری در آنها در سه نوعِ ایالات دیوانی، ایالات اقطاعی و ایالات تابعه قابل بررسی است. با تثبیت جایگاه حکومت سلجوقی در دوره سلطنت آلپ ارسلان به تدریج بخش مهمی از سرزمین ها و ایالات واقع در قلمرو سلجوقی در حوزه نفوذ و اداره مستقیم نظام دیوانسالاری قرار گرفت که این نوع ایالات را می تو...
[ 10 ] - جریان‌های تاریخی دانش طب در ایران عصر سلجوقی
پژوهش حاضر در پی پاسخ دادن به این پرسش است که دانش طب به‌عنوان یکی از شاخه‌های مهم مجموعه علوم موسوم به حکمت و فلسفه، در ارتباط با سنت و سابقه این علم در ایران و تغییرات سیاسی و فرهنگی عصرسلجوقی، در چه وضعیتی قرار گرفته و درچه مسیری جریان یافت؟ یافته‌های پژوهش حاضر نشان می‌دهد که دانش طب به لحاظ تاریخی به‌عنوان یکی از سنت‌های علمی و فکری ریشه دار در تاریخ ایران، به جهت ویژگی‌های خاص خود، در یک ...
[ 11 ] - زمینه های اجتماعی و اهداف تاریخ نگاری رشیدالدین فضل الله
چکیده: خواجه رشیدالدین فضل الله همدانی در زمانه‌ای می‌زیست که ایران عرصه ورود و استقرار قبایل مغول و ترک و ایجاد دگرگونی ها و گسست های گسترده در ساختار و نظم سیاسی و اجتماعی جامعه ایرانی بود. وی به‌عنوان مهم‌ترین عضو قشر دیوانسالار در تشکیلات حکومتی ایلخانان، از جمله کسانی بود که در قالب اثر تاریخ نگاری جامع‌التواریخ کوشید ضمن تعریف مبانی تاریخی مشترک برای قبایل و طوایف مغول و ترک، آنها را با ف...
[ 12 ] - فرایند تاریخی روش‌شناسی تاریخ‌نگاری اسلامی
مقوله‌ی روش ارتباط تنگاتنگی با نوع نگرش معرفتی به موضوع یک علمدارد؛همچنان‌که روش‌شناسی یا شناخت روش‌های یک علم هم مسئله‌ای است که ویژگی‌ها، و اصول و مبانی آن را باید از نوع نگاه نسبت به موضوع آن علم و معرفت شناسی مربوط به آن جست. بر همین اساس، در پژوهش حاضر وضعیت وفرایند تاریخی و جایگاه مقوله‌ی روش یا روش‌های رایج در تاریخ‌نگاری اسلامی درارتباط با نوع نگاه معرفتی مورخان مسلمان به موضوع و مسائ...
[ 13 ] - تاریخ‌نگاری ایران عصر سلجوقی و مسئله‌ی دگرگونی‌های سیاسی
بخش مهم جریان تاریخ‌نگاری سلجوقی در ایران متعلق به دوره‌ی تغییرات و دگرگونی‌های قهقرایی حسات سیاسی و اجتماعی جامعهی ایرانی سده‌های پنجم و ششم هجری است؛ به‌طوری که بخشی از تاریخ‌نگاری اوایل عصر سلجوقی در مناطق چون سیستان و فارس، در ارتباط با مسئله‌ی زوال جایگاه و مرکزیت سیاسی این ایالات شکل گرفت و بخش مهم و گسترده‌ی آن در مناطقی چون عراق عجم و کرمان تحت تأثیر مسئله‌ی زوال و فروپاشی نظام سیاسی س...
[ 14 ] - رویکرد معرفتی خبر محور در تاریخ‌نگاری اسلامی
پژوهش حاضر بر مبنای این مسأله شکل گرفته است که غالب مورخان مسلمان چرا و تحت چه شرایط فکری تصور می‌‌کردند معرفت تاریخی صرفاً جنبه خبری دارد و فرایند حصول چنین معرفتی را چگونه می‌دانستند؟ به نظر می‌رسد بخش مهمی از مورخان مسلمان به دلیل شکل‌گیری و تداوم مبانی نگرش خبرمحوری به علم تاریخ و نیز تکوین نوعی روش‌شناختی برای آن، در فضای ارزش‌ها و سنت‌های فکری متعلق به علوم خبری و روایی، به ویژه علم حدیث،...
[ 15 ] - روش‌شناسی ابن خلدون در مطالعات تاریخی
روش ابن خلدون در مطالعات تاریخی در اصل بر پایه نقد و ارزیابی روش‌های تاریخ‌نگاری اسلامی شکل گرفته است. او بعد از نقد همه‌جانبه و به خدمت گرفتن برخی سنّت‌های فکری نهفته در تاریخ‌نگاری اسلامی، روش ابداعی خود را در نقد و ارزیابی اخبار تاریخی، یعنی انطباق اخبار تاریخی با واقعیات تاریخی مطرح می‌کند. وی در این روش برای رسیدن به شناخت تاریخی منظم و منطقیِ منطبق با واقعیات تاریخی، با پیوند دادن استدلال...
[ 16 ] - کارآمدی شیوه ها و نهادهای درمانی مدرن و نقش آن در گسترش طب نوین در ایران عصر قاجار
عوامل مختلفی در گسترش طب نوین در ایران عصر قاجار دخالت داشتهاند. این پژوهش به روش اسنادی و کتابخانهای مجموعهای از عوامل طبی را با استفاده از تارنماهای علمی و نیز کتابها گردآوری کرده و با بهرهگیری از شیوه توصیفی-تحلیلی درصدد پاسخ به این پرسش است که کدامین شیوه ها و نهادهای درمانی مدرن در گسترش طب نوین دخالت داشته و موجب رواج آن در جامعهی عصر قاجار شدهاند؟ در پاسخ فرضیه زیر مطرح گردید: ازآنجاییکه...
[ 17 ] - رویکرد جامعه‌شناختی احمد اشرف به تاریخ ایران از خلال مسئلۀ توسعه‌نیافتگی
مسئلۀ محوری احمد اشرف در بررسی جامعه‌شناختی تاریخ ایران، تبیین موانع تاریخی تحقق نظام سرمایه‌داری بورژوازی و جامعۀ مدنی است. اشرف به‌منظور توضیح و تبیین مسئلۀ مذکور، ابتدا درصدد شناخت ویژگی‌ها و سازوکارهای حاکم در تاریخ ایران بر اساس مفاهیم «نظام آسیایی» و «نظام فئودالی» در اندیشه‌های مارکس و مفاهیم «نظام پاتریمونیال» و «شهر شرقی» در جامعه‌شناسی ماکس وبر و مفهوم «نظام ملوک‌الطوایفی» رایج در ادب...
Co-Authors