کاوس روحی برندق

[ 1 ] - مقایسه دیدگاه علامه طباطبایی و آیت‌الله جوادی‌آملی درباره نزول دفعی قرآن

یکی از مسائل دشوار قرآنی، چگونگی نزول آن است. این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی، دیدگاه علامه‌طباطبایی و آیت‌الله جوادی آملی را تبیین، تحلیل و دلایلشان را نقد می‌کند. علامه‌طباطبایی به نزول دوگونه (دفعی و تدریجی) و آیت‌الله جوادی‌آملی به نزول سه‌گونه (دفعی، متوسط و تدیجی) معتقد است. دیدگاه علامه‌طباطبایی گام نخست در اثبات نزول فرامادی قرآن است و دیدگاه آیت‌الله جوادی‌آملی عهده‌دار تبیین و تفصیل ن...

[ 2 ] - میزان توجه مترجمان به «عناصر معنایی واژگان» در ترجمه اسم‌های جامد سوره بقره

یکی از مهم‌ترین مسائل مورد توجه در فرآیند ترجمه، دستیابی به تعادل و برابری در ترجمه است که از طریق مطالعه جنبه‌های مختلف زبان، به‌ویژه توجه به «عناصر معنایی واژگان» صورت می‌گیرد. این نوشتار رویکرد مذکور را در خصوص ترجمه‌های مشهور معاصر قرآن کریم شامل: آیتی، ارفع، الهی قمشه‌ای، سراج، صفارزاده، فولادوند، کاویانپور، گرمارودی، مجتبوی، مشکینی و مکارم شیرازی، در محدوده اسم‌های چالش‌زای سوره مبارکه بق...

[ 3 ] - عروج حضرت عیسی (ع)؛ دیدگاه‌ها، چالش‌ها و رویکرد نو به مسأله

قرآن کریم موضوع وفات و رفع عیسی (ع) را در پنج آیه مطرح کرده است. اطلاق کلمه «توفی» در قرآن بر مرگ و خواب موجب شده است که مفسران در تبیین وفات عیسی (ع) و کیفیت آن دچار اختلاف شوند. این مقاله بعد از گردآوری و نظام‌بخشی دیدگاه‌های تمام مفسران شیعه و اهل تسنن در این باره، با روش تحلیل محتوای کیفی (توصیفی ـ تحلیلی)، به تجزیه و تحلیل و نقد استدلال‌های مفسران پرداخته و سرانجام با تکیه بر روش تفسیر قرآ...

[ 4 ] - نقد و تحلیل انگاره گناهان اعتقادی پیامبران (ع) در قرآن

بر اساس دلایل استوار عقلی و نقلی، انبیای الهی معصوم از ارتکاب گناه هستند و مذاهب اسلامی با وجود اختلاف در محدوده آن، عصمت انبیای الهی را پذیرفته‌اند. این پژوهش، که در روش گردآوری مطالب، کتابخانه‌ای است و در نحوه استناد داده‌ها، از شیوه اسنادی پیروی می‌کند و در تجزیه و تحلیل مطالب، روش آن تحلیل محتوایی از نوع توصیفی تحلیلی می‌باشد، برون رفت‌های مربوط به گناهان اعتقادی غیر از شرک‌ورزی و عمل مشرکا...

[ 5 ] - بازپژوهشی اصطلاح حدیث موضوع با تأکید برتحلیل مفهومی و فرایندی حدیث «من کذب»

[ 6 ] - تبارشناسی کتاب مصباح الشریعه

The story of the creation of Adam is one of the most important issues in the Bible, the Qur'an, and the Islamic Hadiths. Following these sources, Muslim theosophists have generated extensive discussion about this story, examined the events before Blowing the Soul, and explained the details of creation. Early theosophists have used ascetic Sufism to deal with this issue in accordance with the Qu...

[ 7 ] - معیار اعظم بودن «اسم اعظم» خداوند در عرفان اسلامی

Research on God’s Ism-e-A´zam (The Exalted Name) is considered one of the most argued issues in Islamic narrations and, consequently, in Islamic Mysticism, both theoretically and practically. One concern regarding Ism-e- A´zam is the criteria for the Greatness of Ism-e-A´zam on which there are pertinent studies in narrative and mystical sources. This article is an attemp...

[ 8 ] - بررسی و نقد دیدگاه صاحبان تفسیر المنار درباره‌ی قاعده‌ی بلاکیف

تفویض یکی از دیدگاه‌های تنزیهی در معناشناسی صفات الاهی است. بیشتر اهل حدیث و عالمانِ حنبلی‌مذهب پیرو این رویکرد هستند. این گروه در رویارویی با مشبّهه، قاعده‌ی بلاکیف را مطرح کردند. این قاعده پس از چندی نزد اشاعره، برای رهایی از مشکل تشبیه، به‌صورت جدّی استفاده شد. در ادامه، وهابیان با ارائه‌ی قرائتی جدید از بلاکیف، ضمن اثبات وجود کیفیت برای صفات، علم به آن کیفیت را تفویض کردند. قرائت آن‌ها از بلاک...

[ 9 ] - ارزیابی ترجمه‌های معاصر فارسی قرآن کریم مشتمل بر مادّه ی «حشر»

انتقال علوم و معارف از هر زبانی به زبان دیگر، از راه ترجمه ممکن و میسّر است. امّا این جریان انتقال، با وجود نقاط مثبت، نقاط ضعف نیز دارد. توجّه و حسّاسیّت پیرامون این امر در قرآن کریم بسیار حائز اهمیّت است؛ زیرا از منبعی برتر از مادّه سرچشمه می‌گیرد. یکی از این موارد ضعف، در معناشناسی و معادل‌یابی واژة «حشر» و مشتقّات آن دیده می‌شود. این مقاله با روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی و تحلیلی جامع و کامل دربارة...

[ 10 ] - مطالعه تطبیقی مفاد آیه عرف در دید مفسران شیعه و اهل تسنن

دانشمندان شیعه امامیه به اتفاق عرف را در حوزه تعیین مفاهیم گزاره های فقهی دارای اعتبار و حجت می دانند، و بنا بر نظر برخی از اصولیان و فقهای بزرگ عرف افزون بر این در حوزه تشخیص مصادیق نیز حجت است. در مقابل، دانشمندان شیعه امامیه به صراحت منکر کارآیی عرف به عنوان منبعی از منابع فقه و استنباط احکام هستند. اما مذاهب اهل تسنن با وجود اختلاف های درونی کم و بیش عرف را به عنوان یکی از منابع فقه در کنار...

[ 11 ] - ارزیابی دوگانگی رسم‌الخطِ ادوات «إنّما، أنّما، کُلّ‌ما و أین‌ما» و بازتاب آن در ترجمه‌های فارسی معاصر قرآن کریم

یکی از مسائل مشکل‌زا در ترجمه و تفسیر قرآن، توجه به رسم‌الخط خاص برخی از واژگانی است که در نگارش به دو شکل گوناگون نوشته شده‌اند و برداشت‌های معنایی متفاوت را فراهم آورده‌اند. در این راستا  در مقاله حاضر کوشش شده است تا با روش توصیفی‌تحلیلی دوگانگی رسم‌الخط ادوات «إنّما، أنّما، کُلّ‌مَا و أینَ‌مَا» در آیاتی مشخص و با تکیه ‌بر قواعد زبان و ادبیات عرب و تفاسیر تجزیه‌ و تحلیل شود، سپس با معادل‌یابی آنها ...

[ 12 ] - تحلیل و نقد توجیه های عرفانی استغفار پیامبر اکرم (ص) با تاکید بر حدیث «لَیُغَان»

حدیث «لَیغَان» نمونه‌ای از نصوص دینی است که برداشت ظاهری از آن با مقام اخلاقی و عرفانی رسول اکرم (ص) ناسازگار است. در این حدیث که در جوامع روایی اهل تسنن و شیعه از پیامبر اکرم (ص) نقل شده آمده است: در هر روز حجابی مانند ابر جلوی قلب مرا می‌گیرد و به همین دلیل روزی هفتاد بار استغفار می‌کنم. این مقاله ضمن گردآوری، تحلیل، رویکردشناسی و ارزیابی انواع برون‌رفت‌های اخلاقی و عرفانی در زمینه ناسازگاری اس...

[ 13 ] - بررسی تحلیلی معنای اسم در علوم اسلامی عقلی و نقلی

اسماء و صفات الاهی، از مباحث بسیار پردامنه الاهیاتی است و واژه «اسم» و مشتقات آن از واژه‌های بسیار پرکاربرد در علوم اسلامی (اعم از علوم نقلی و عقلی) است. بحث از مفهوم «اسم خدا» نقش تعیین‌کننده‌ای در موضوع گزاره‌های مربوط به مباحث اسمای الاهی دارد. این مقاله، پس از بررسی معنای اسم خدا در علوم مختلف اسلامی، از جمله علم کلام، فلسفه و عرفان اسلامی، تفاوت این معانی را می‌کاود. افزون بر نتایج مختلف د...

[ 14 ] - مطالعه تطبیقی مبارزه امام علی(علیه السلام) با عمرو بن‌عبدود در منابع تاریخی، حدیثی و تفسیری فریقین تا پایانِ قرن هفتم

چکیده مبارزه امام علی7 با عمرو در جنگ احزاب، از برهه‌های مهم این جنگ سرنوشت‌ساز و از دلایل شکست مشرکان بود. عالمان به این واقعه توجه داشته و هر کدام با توجه به رویکرد مذهبی خود، به نقل آن پرداخته‌اند. در این مقاله این مبارزه را در منابع سنی و شیعه بررسی کرده، پس از تطبیقِ مستنداتِ روایی – تاریخی این منابع، به این نتیجه رسیدیم که نوعِ نگاهِ عالمان سنی و شیعه، در انعکاسِ اصل این جریان و جزئیات و خصوص...

[ 15 ] - شیوه های اجتماعی سیاسی امیرمومنان (ع) در جهت جذب و هدایت مخالفان

سنت معصومان(ع) و به ویژه سیره عملی آنان گسترده ترین و غنی ترین منبع دینی برای استخراج و دریافت آموزه های دینی فرهنگ جهادی، جهاد علمی می باشد و دراین میان مطالعه سیره عملی امیر مؤمنان  علی (ع) به لحاظ استفاده از فرصت تشکیل حکومت اسلامی توسط آن بزرگوار و اعمال سیاست های فرهنگی از اهمّیّت بیشتری برخوردار است. این مقاله باروش کتابخانه ای درگردآوری ازمنابع دست اول، و شیوه توصیفی تحلیلی در تجزیه وتحلیل...

[ 16 ] - تحلیل ارتباط بینامتنی آیه اطاعت با عمده‌ترین آیات ولایت و فضائل اهل‌بیت (ع)

آیة اولی‌الامر (نساء: 59)، از مهم‌ترین ادله مشروعیت اطاعت در حوزه مرجعیت دینی و سیاسی در قرآن است که به مسئله اجتماعی یعنی رهبری امت اسلامی و اطاعت مطلق همه مسلمانان از آنان اختصاص دارد. مفسران و دانشمندان فریقین در طول تاریخ از جهات مختلفی درباره این آیه بحث و گفتگو کرده‌اند، یکی از جنبه‌هایی که به آن پرداخته نشده است، ارتباط بینامتنی آیه اطاعت با دیگر آیات امامت، ولایت و فضائل اهل‌بیت (ع) است...

[ 17 ] - تحلیل انتقادی استناد به ظواهر قرآنی در تفسیر «من وحی القرآن»

تفسیر «من وحی القرآن» از تفاسیر معاصر شیعی است. محمدحسین فضل‌الله مفسری است که در تفسیر خود بر ظواهر قرآنی تأکید می‌ورزد و یکی از مبانی خود را در تفسیر اعتماد به ظواهر قرآنی بیان می‌کند. استفاده از ظهور در تفسیر وی انواع گوناگونی دارد. فضل‌الله از مجموع این ظواهر استفاده‌های گوناگونی چون تأیید یک احتمال تفسیری، نقد و ردّ نظر مفسران دیگر و نقد روایات تفسیری بهره می‌برد. وی در اکثر موارد همراه با ...

[ 18 ] - نقد مبانی اندیشه‏های وهابیت با تأکید بر دیدگاه‏های علامه طباطبائی در تفسیر المیزان

وهابیت جریانی فکری سیاسی است که در قرن اخیر ظهور کرده است. این جریان دیدگاه‏های نوظهوری در برداشت از قرآن داشته و مانند هر مکتب فکری بر مبانی و پیش‏فرض‏هایی تکیه دارد و نخستین گام برای بررسی درستی یا نادرستی یک نحله فکری، تحلیل و نقد مبانی آن است. این مقاله با هدف مشخص کردن میزان اعتبار پیش‏فرض‏های وهابیت با محوریت اندیشه های علامه طباطبائی (ره) در تفسیر المیزان به بررسی مبانی عقاید وهابیت پردا...

[ 19 ] - اخلاق و مهارت‌های مناظره در مناظره‌های امام‌رضا(ع) (مطالعه موردی؛ مناظره امام‌رضا(ع) با متکلمان ادیان و مذاهب)

حضرت امام‌رضا(ع) با افراد مختلف از جمله نمایندگان یهودیان، مسیحیان، زردتشتیان، صابئان، زنادقه و مادی‌گرایان، فرقه‌های اسلامی و افراد دیگر به مناظره پرداخته است. یکی از این مناظره‌ها، مناظره مفصل آن حضرت با متکلمان ادیان و مذاهب درباره توحید و نبوت است. این مقاله با مطالعه موردی و با هدف شناساندن اخلاق توحیدی حضرت امام‌رضا(ع) در برابر رقیبان، این مناظره را ا...

[ 20 ] - تحلیل مناسبتی آیه مباهله با دیگر آیات فضایل اهل بیت (ع)

آیه «مباهله» (آل عمران:61) از مهم‌ترین ادله قرآنی، در خصوص فضیلت و برتری اهل بیت(ع) محسوب می‌گردد. مفسران و دانشمندان فریقین در طول تاریخ از جهات مختلفی درباره این آیه بحث و گفتگو کرده‌اند، یکی از جنبه‌هایی که به آن پرداخته نشده است، ارتباط مناسبتی و درون قرانی آیه مباهله با دیگر آیات امامت، ولایت و فضائل اهل‌بیت (ع) است. این جستار درصدد است با استفاده از روش توصیفی -تحلیلی و با پرداختن به قواع...

[ 21 ] - لزوم و لازمه‌های نفی تعطیل و تشبیه از ذات خدا برپایه قرآن و روایات

بیشتر پندار‌ها، نگره‌ها و نظریه‌های مطرح دربارۀ وجود و نحوۀ وجود خداوند، یا مبتلا به عارضه تعطیل هستند یا آلوده به تشبیه. در این میان، برپایه قرآن و روایات، تنها رویکرد صحیح، اثبات بدون تشبیه (نفی همزمان تعطیل و تشبیه) است. لازمه‌های نفی تعطیل عبارتند از: اقرار به وجود خداوند و اقرار به کمالات خداوند. لازمه‌های اصلی نفی تشبیه نیز عبارتند از: بی‌همتایی خداوند در تعقل‌ناپذیری، تصورناپذیری، قیاس‌ن...

[ 22 ] - تحلیل و نقد برون‌رفت‌های کلامی از ناسازگاری عصمت و استغفار رسول خدا| در حدیث «لَیُغَان»

در برخی دعاهای معصومان^، عباراتی وجود دارد که ایشان به گناهان خود اقرار نموده و از خداوند طلب بخشش و استغفار کرده‌اند. یک نمونه از این‌گونه روایات، حدیث «لَیُغَان» است که در جوامع روایی اهل‌تسنن و شیعه از پیامبر اکرم| نقل شده است که فرمود: «در هر روز، حجابی مانند ابر، جلوی قلب مرا می‌گیرد و من به همین دلیل، روزی هفتادبار استغفار می‌کنم». این مقاله، برون‌رفت‌های صرفاً کلامی یا آنهایی را که می‌توان د...

[ 23 ] - بازشناسی احادیث مختص شیعه از میان احادیث مشترک فریقین دربارۀ دجّال

bbb

[ 24 ] - رهیافتی انتقادی در نسخه‌شناسی کتاب مصباح الشریعۀ و مفتاح الحقیقۀ

مصباح الشریعة و مفتاح الحقیقة کتابی است با مضمون اخلاقی و عرفانی و منسوب به امام‌ صادق (ع) که در برهه‌های مختلف تاریخی موردتوجه عرفا و صوفیان بوده است و برخی صوفیان شروحی بر آن نگاشته‌اند. سبک نگارش کتاب نیز ازجهت چینش باب‌ها و محتوا بسیار شبیه به آثار صوفیانه است. درستی انتساب این کتاب به امام‌ صادق (ع) همواره میان دانشمندان چالش‌برانگیز بوده است. بررسی بهانه‌ها و دستاویزهای مخالفان و موافقان ...

[ 25 ] - تحلیل حقیقت عرش و مراد از حاملان آن

موضوع عرش و مباحث متعلق به آن، یکی از مباحث پیچیده در حوزه شبکه معارف بلند قرآن کریم است که در آیات متعدد به آنها اشاره شده و در این میان، آیه 17 سوره حاقه به حاملان هشت‌گانه عرش الهی اشاره دارد، ولی مشخص نمی‌سازد که این حاملان ثمانیه چه کسانی هستند. تنوع معانی‌ای که برای مفهوم عرش وجود دارد، زمینه ایجاد دیدگاه‌های گوناگونی از سوی مفسران پیرامون مراد از حاملان عرش الهی شده است. پژوهش حاضر با رو...

[ 26 ] - Adornment in Quran Commentary

The holy Quran has dealt with women`s adornment and its decree in 33 of Ahzab and 60 of Nur. The proposed definitions from the commentators and jurisprudents are various but similar to each other. This paper intends to explain the concept and limit of adornment precisely. Analysis of adornment elements indicates that the domain of women’s adornment is wider than manifesting embellishment and ad...

[ 27 ] - نقد انتساب عملکرد ناسازگاربا عصمت به امیر مؤمنان علی (ع)؛ مطالعه موردی اعمالبه ظاهر نامتعادل (خشونت آمیز یا محافظه کارانه)

عمل غیر معتدل افزون بر اینکه فاقد توجیه اخلاقی است، با عصمت معصومان (ع) سازگاری ندارد، پاره ای از جستارهای نصوص دینی نشانگر آن است که از امیر مؤمنان علی (ع) در برخی موارد اعمال محافظه کارانه و تفریطی و در مواردی عمل خشونت آمیز و افراطی سر زده است. این پژوهش– که در روش گردآوری مطالب، کتابخانه ای است و در نحوه استناد داده ها، از شیوه اسنادی پیروی می کند و در تجزیه و تحلیل مطالب، روش آن تحلیل محتو...

[ 28 ] - فلسفه‌ی آفرینش از منظر قرآن کریم؛ مطالعه مورد پژوهانه: آیات مربوط به «آفرینش بحق» آسمان ها و زمین

قرآن کریم در آیات متعددی به فلسفه آفرینش با تعبیر« بالحق» اشاره نموده است. مفسران دیدگاه های گوناگونی را در تبیین فلسفه آفرینش هستی در ذیل آیات دربردارنده این تعبیر بیان داشته اند که به طور کلی عبارت اند از ؛ 1-آفرینش صواب 2-آفرینش با کلام حق 3-آفرینش حکیمانه 4-آفرینش مبتنی بر عدل و انصاف 5- آفرینش هدفدار، که این دیدگاه ها قابل نقد و بررسی اند، که در میان دیدگاه پنجم، با در نظر گرفتن اصل معنایی...

[ 29 ] - تحلیل محتوای کمی و بررسی استناد منقولات روایی و غیرروایی کتاب مصباح‌الشریعه

مصباح­الشریعه و مفتاح­الحقیقه کتابی است حدیثی با محتوای عرفانی و اخلاقی که برای اولین­بار از سوی ابن­طاووس معرفی‌ شده است. نگارندۀ این کتاب هیچ‌گاه مشخص نبوده است. بر این اساس در پژوهش حاضر، با روش تحلیل محتوای کمی و کیفی، عرضۀ محتوای کتاب به منابع اصیل روایی و تاریخی و عرفانی صورت گرفته تا میزان اعتبار استنادهای آن به­دست آید. یافته‌های مبتنی بر این روش نشان می‌دهد از صد حدیث ابتدای ب...

[ 30 ] - مطالعه و تحلیل اصل تفاوت های فردی در تربیت از دیدگاه مفسران قرآن

هر انسانی نسخه ای منحصر به فرد است و در عالم وجود هیچ دو انسانی با ویژگی های کاملا یکسان یافت نمی شوند. اندیشمندان حوزه تربیت، تفاوت های فردی را با عنوان "اصل تفرد" بیان داشته اند و این اصل از جمله اصولی است که اکثرا به آن توجه داشته اند. در قرآن کریم آیاتی که به این موضوع اشاره داشته اند، گاهی جز مبانی تربیت و گاهی جز اصول تربیت است. این مقاله با روش توصیفی و تحلیل مفهوم، آیاتی را که به این مق...

[ 31 ] - تحلیل لغوی- تفسیری گستره معنایی واژگان مربوط به معاد در قرآن

در حوزۀ گزاره های مربوط به معاد، واژگان بسیاری (28مورد) در قرآن وجود دارد که از این میان، تنها 17 مورد در این باب استعمال می‌شود. این مقاله، بار معنایی هر یک از این واژگان و نقاط مشترک و تفاوت های معنایی آنها را از نظر فرهنگ های معتبر عربی و دیدگاه مفسران مطرح مورد بررسی قرار داده و به این نتیجه دست یافته است که هر یک از این واژگان با واژگان دیگری از این حوزه اشتراک معنایی دارند و بواسطه همین م...

[ 32 ] - اعتبار سنجی اصالت انتساب‌ها در محتوای کتاب مصباح الشریعه وتاملی در مساله تدلیس و جعل در آن

کتاب مصباح‌الشریعه و مفتاح‌الحقیقه اول‌بار توسط سید بن طاووس در قرن هفتم معرفی‌شده است. نویسنده این کتاب و دوره زیست او هیچ‌گاه مشخص نبوده و به جهت آنکه تمام ابواب آن با قال الصادق (ع) آغاز می‌شود، در شمار آثار منسوب به امام صادق (ع) به‌حساب می‌آید. درستی یا نادرستی این انتساب همیشه موردبحث بوده و در مورد نویسنده کتاب نیز اقوال مختلفی بیان‌شده است. بررسی‌های مبتنی بر تحلیل محتوای کمی و کیفی کتا...