سید محمود طیب حسینی
دانشیار پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
[ 1 ] - مفهوم‌شناسی واژۀ «شعر» و «شاعر» در قرآن کریم
نسبت دادن اتهام «شعر» به قرآن کریم و اتهام «شاعر» بودن به پیامبر اکرم (ص) از جمله اتهاماتی بود که مشرکان مطرح کردند تا به این طریق، الهی بودن قرآن را انکار کنند و به‌دنبال آن رسالت پیامبر (ص) را زیر سؤال ببرند. هرچند در تحلیل «شعر» و «شاعر» در لسان مشرکان دیدگاه‌های متفاوتی ارائه شده است و دو دیدگاه تحلیل شعر از نظر «بُعد ساختاری» و «بُعد محتوای خیالی» طرفداران بیشتری در میان مفسران دارد، بررسی ف...
[ 2 ] - بررسی روایات ترتیب چینش آیات در سوره‌های قرآن کریم
موضوع توقیفیت ترتیب چینش آیات در سوره‌های قرآن کریم همواره مورد بحث و بررسی علمای علوم قرآنی بوده و در طول تاریخ موافقان و مخالفانی داشته است. در این بحث که در مصادر تاریخی، روایی و گاه کلامی ریشه دارد، نقش روایات از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و بررسی مستقل این روایات می‌تواند برای روشن شدن ابعاد مختلف این موضوع اثر شایان توجهی داشته باشد. پس در این نوشتار بدون در نظر گرفتن سایر ادلۀ مطرح میان...
[ 3 ] - نظریه ای نوین در معنای ظاهر و تنزیل قرآن
یکی از مباحث مهم علوم قرآن که ریشه در روایات پیامبر و اهل بیت (ع) دارد، بحث ظاهر و باطن قرآن است. تاکنون محققان زیادی به بحث درباره مقصود از باطن و تأویل قرآن و معرفی معیارهایی برای شناخت ظاهر قرآن از باطنش روی آوردهاند. معمولاً محققان برای تنزیل و ظاهر قرآن، معانی روشن و تحت‌اللفظی قرآن، چیزهایی که قرآن درباره آن نازل شده، تفسیر و شأن نزول، تطبیق آیات قرآن بر مصادیق طبیعی و معانی دیگری نزدیک ب...
[ 4 ] - تحلیلی درباره عفو الهی از پیامبر (ص) بر محور آیه 43 سوره توبه
از نظر مسلمانان، پیامبر اسلام (ص) معصوم بوده و این عقیده برآمده از تعلیمات قرآنی است. با وجود این، آیاتی در این کتاب آسمانی وجود دارد که در ظاهر این باور را به تردید می‌اندازد. از جمله این آیات، آیه 43 سوره توبه می‌باشد. در این آیه در مورد عفو خدای متعال نسبت به پیامبر (ص)، دیدگاه‌های متفاوتی بین مفسران وجود دارد که مجموع این دیدگاه‌ها در مقاله حاضر، در پنج دیدگاه ارائه و بررسی شده است. سپس با ...
[ 5 ] - بررسی و تحلیل وجه تنزیه پیامبر (ص) از شعر در آیۀ 69 سورۀ یس
خداوند متعال در آیه 69 سورۀ یس با منزه خواندن پیامبر اکرم (ص) از «شعر» می‌فرماید: «وَ مَا عَلَّمْنَاهُ الشِّعْرَ وَ مَا یَنبَغِى لَهُ إِنْ هُوَ إِلَّا ذِکْرٌ وَ قُرْءَانٌ مُّبِینٌ». این امر که چرا در این آیۀ علاوه بر نفی تعلیم «شعر» به پیامبر اکرم (ص)، حتی ساحت ایشان از شعر منزه دانسته شده، مساله‌ای است که مفسران آراء متفاوتی را پیرامون آن ارائه کرده‌اند. این پژوهش با تحلیل واژۀ «شعر» در لغت و اصطلاح و همچنین با اشاره به با...
[ 6 ] - بررسی تطبیقی آیه "استمتاع" در نگاه مفسران فریقین
از جمله اختلافات شیعه و اهل سنت در حوزه احکام ازدواج، مشروعیت ازدواج موقت یا "متعه" است. علما و دانشمندان شیعی در طول تاریخ بر حلیت این ازدواج اقرار و اصرار داشته و در مقابل، دانشمندان اهل سنت قائل به نسخ این حکم الهی و حلیت موقت آن هستند. مهمترین دلیل بر حلیت ازدواج موقت در بین علما و مفسران فریقین، آیه 24 نساء (استمتاع) است. موضع مفسران را در ذیل این آیه میتوان به سه دسته تقسیم نمود: مفس...
[ 7 ] - پژوهشی دربارة تحول مفهوم کلمات در قرآن در مقایسه با فرهنگ جاهلی (مطالعة موردی: واژة «کریم»)
مفهوم «کریم» یکی از مهمترین مفاهیم مورد توجه در فرهنگ عربی، به‌ویژه در دو دورة پیش و پس از ظهور اسلام بوده‌است. تکرار این واژه در قرآن نیز نشان‌دهندة اهمیت آن است. مفهوم واژة «کریم» در عصر جاهلی و پس از نزول قرآن مجید دچار تحول عظیمی شده‌است. در نوشتار حاضر، تحول معنای «کریم» در قرآن، نسبت به دورة پیش از نزول بررسی گردیده‌است. با تحلیل فرهنگ جاهلیت و کاربردهای واژة «کریم» در دورة جاهلی، مشخص ش...
[ 8 ] - بررسی توصیفی معنای «کریم» در قرآن مجید
واژة «کریم» از نظر مفهوم و معنا یکی از واژه‌های مهم و در عین حال، پیچیدة قرآنی است که تاکنون با رویکرد معناشناسانه به آن پرداخته نشده است. پژوهش حاضر کوشیده است تا به روش توصیفی ـ تحلیلی، این واژه را در قرآن مجید، مورد واکاوی قرار دهد. در این پژوهش، با استفاده از قاعدة سیاق و ارتباط مفهومی واژة «کریم» با واژه‌های همنشین و جانشین، چگونگی کاربرد این واژه در سراسر آیات قرآن مجید تبیین گردیده است. ...
[ 10 ] - بازکاوی آرایه مشاکله و نقش شناخت آن در تفسیر قرآن
فن "مشاکله" از آرایه‌های معنویِ بدیع و بر پایة همگونی است که بسیاری از نمونههای برجستة آن در میان کاوشهای قرآنی، ناشناخته یا کمشناخته مانده است. این پژوهش پس از بازخوانی تاریخچه و بازشناخت جایگاه مشاکله در علوم بلاغت و بازتعریف گونههای آن، به شیوة توصیفی-تحلیلی، با نو‌خوانی آیات در پی یافتن نمونههای تازه و نغزِ این آرایه در قرآن رفته است. از آنجا که برخی قرآن‌پژوهان، دانش بدیع را تنها در زی...
[ 11 ] - تحلیل موعظة الهی در آیة 46 سورة سبأ
خداوند متعال در آیۀ 46 سورۀ سبأ، مشرکان را به موعظۀ واحدی اندرز داده است: «قُلْ إِنَّمَا أَعِظُکم بِوَاحِدَةٍ أَن تَقُومُواْ لِلَّهِ مَثْنىَ وَ فُرَادَى ثُمَّ تَتَفَکرُواْ مَا بِصَاحِبِکمُ مِّن جِنَّةٍ». شناخت و درک پیام این آیه و موعظۀ مطرح‌شده در آن از اهمیت بالایی برخوردار است که مفسران در مورد آن آرای گوناگونی ارائه کرده‌اند. این پژوهش با ارزیابی آرای مفسران در تفسیر این آیه و به‌صورت ویژه در خصوص مقصود از توصیه به قیام در این آیه، به ای...
[ 12 ] - عوامل بینشی و گرایشی تفاخر در تربیت قرآنی
از جمله رذایل اخلاقی در روابط میان فردی که قدمتی به گستره تاریخ بشر دارد، رفتارها و تعاملات فخر‌فروشانه است. این نوع رفتارها که در هر عصر و فرهنگی نمودهایی بعضاً متفاوت داشته است، در عصر حاضر شیوع فراوانی یافته و به عنصری مخرب در روابط افراد (روابط زوجین، روابط خانوادگی، روابط فامیلی، روابط شهروندی، روابط قومیت‌ها و...) تبدیل گردیده است. نظر به آلودگی جامعه عصر نزول به این رذیله اخلاقی-اجتماعی و...
[ 13 ] - آسیب‌شناسی استفاده از صنعت تضمین در ترجمه‌های فارسی قرآن
قرآن کریم معجزه جاودان ادب و بلاغت است. در مباحث بلاغی، ایجاز از اهمیت خاصی برخوردار است. تضمین نوعی از ایجاز است که کلمه، ضمن حفظ معنای خود، به شیوه استعمالِ کلمه دیگر ازنظر تعدّی و لزوم به‌کاررفته و معنای آن کلمه را نیز به معنای خود اضافه می‌کند و به این ترتیب به شکلی موجز بر هر دو معنا دلالت می‌کند. تضمین از نوع حقیقت است نه مجاز، چراکه در این اسلوب، واژهای حذف شده و معنای محذوف و مذکور هردو ...
Co-Authors