حسین اترک

[ 1 ] - نگاهی نقادانه به نظریۀ بخت اخلاقی برنارد ویلیامز

برنارد ویلیامز با جعل  اصطلاح «بخت ‌اخلاقی»  در پی آن بود تا در تقابل با این ادعا که  ارزش اخلاقی مستقل از اوضاع و احوال خارجی و از جمله بخت است، بر این ادعا و انگاره  تاکید کند که ارزش‌ها و داوری‌های اخلاقی -  تا حد زیادی - منوط و مبتنی  بر بخت‌اند. در زندگی روزمرّه،  چه‌بسا عاملان اخلاقی به سبب انجام اعمال و ارتکاب رفتارهایی نکوهش یا تحسین شوند ‌که نسبت به آنها -  دست‌کم به شکل کامل - کنترلی ن...

[ 2 ] - نظریه حدّ وسط از منظر غزالى

نظریه اخلاقی غزالی تقریری از نظریه‌های فضیلت‌گرایی اخلاقی است که در واقع تلفیقی از سه رویکرد فلسفی، نقلی و عرفانی است که جنبه نقلی و عرفانی آن بسیار غلیظ‌تر از جنبه فلسفی آن است. وی از سویی تابع نظریه حد وسط ارسطویی است که فضیلت اخلاقی را حد وسط دو رذیلت افراط و تفریط می‌داند و از سوی دیگر، افزون بر عقل، شرع را نیز معیار تعیین فضیلت برمی‌شمارد و با استناد به آیات و روایات، فضایل اخلاقی را معین ...

[ 3 ] - معانی عدالت در اخلاق اسلامی

یکی از مفاهیم کلیدی که در حوزه‌های مختلف علوم انسانی از جمله علم اجتماع، سیاست و اخلاق مطرح می‌شود، «عدالت» است. از این اصطلاح، تعاریف و معانی مختلفی وجود دارد. هدف این پژوهش، بررسی معانی عدالت در اخلاق اسلامی است. برخی از حکمای اسلامی به تبع افلاطون، با ارائه تعریفی نفسانی و روان‌شناختی از عدالت، آن را به سازگاری و تسالم قوای نفس تعریف کرده‌اند. عدالت بر اساس این تعریف، فضیلت جامع نفس است که ا...

[ 4 ] - تبیین و تحلیل مفهوم وظیفه در اخلاق کانت

در این مقاله مفهوم وظیفه در اخلاق کانت را از سه منظر معناشناسی، معرفت‌شناسی و وجودشناسی مورد بررسی قرار داده‌ایم. به‌لحاظ معناشناسی وظیفه عملی است که شخص به انجام آن ملزم می‌شود. الزام، ضرورت یافتن یک فعل اختیاری تحت دستور عقل است. از منظر معرفت‌شناختی، عقل منشأ احکام و وظایف اخلاقی است؛ احکام اخلاقی، احکام تألیفی پیشینی هستند و امر مطلق راه تشخیص وظایف اخلاقی خود است. به عقیدۀ کانت، عقل کاشف ا...

[ 5 ] - مقایسه لوگوس مسیحی (حقیقت عیسوی) و حقیقت محمدی

در کلام مسیحی برای لوگوس مسیحی که در این مقاله به آن «حقیقت عیسوی» اطلاق می‌کنیم، اوصافی ذکر شده است که بسیار اوصاف «حقیقت محمدی» در عرفان اسلامی مشابه است. لوگوس، همذات و همجوهر با خدا، موجودی نامخلوق، ‌ازلی و ابدی، خالق جهان هستی و حاکم بر آن، مدبر و ناظم آن، تجلی شایسته خداست. در مقابل حقیقت محمدی، الحق الخلق (اولین مخلوق خدا که جهت حقانی یافته)، واسطه فیض الهی بر مخلوقات، خالق جهان و مدبر آ...

[ 6 ] - سیر تطور نظریه اعتدال در اخلاق اسلامی

نظریه اعتدال که خاستگاه آن یونان باستان و آراء افلاطون و ارسطو است، رایج‌ترین نظریه اخلاقی در بین حکمای اسلامی مانند کندی، فارابی، ابن‌سینا، مسکویه، خواجه نصیر طوسی و دیگران است. بر اساس این نظریه، فضایل اخلاقی از رعایت اعتدال و میانه‌روی توسط قوای نفس و رذایل اخلاقی از افراط و تفریط قوا در اعمال خود پدید می‌آید. حکمای اسلامی گرچه در این نظریه متأثر از افلاطون و ارسطو بودند، ولی ابتکارات و نوآو...

[ 7 ] - معنای دروغ مصلحت‌آمیز

شکی نیست که دروغگویی یک عمل غیر اخلاقی است. اما هم عقل و هم شرع دروغگویی را در برخی مواقع مانند جائی که موجب نجات جان بی‌گناهی می‌شود، جایز می‌داند. در عرف مردم دروغی که گفتن آن جایز است را «دروغ مصلحت آمیز» گفته می‌شود. اما این اصطلاح دست‌خوش تفسیرهای شخصی از سوی افراد است. در نتیجه، بسیاری از دروغ‌های غیر مجاز به لحاظ عقلی و شرعی، به خاطر تفسیری که گوینده دروغ از مصلحت در نزد خود دارد، جایز ش...

[ 8 ] - نظریه اخلاقی قاضی عبدالجبار معتزلی

 قاضی عبدالجبار گرچه به عنوان متکلم معتزلی مشهور است، با توجه به نظرات اخلاقی او در کتب کلامی بی‌شک می توان او را یک فیلسوف اخلاق نیز نامید. در این مقاله ما در صدد هستیم تا نظرات اخلاقی او را در باب اخلاق هنجاری و فرا اخلاق بیان کنیم. عبدالجبار یک فیلسوف اخلاق عقل گرا است که منشأ الزامات اخلاقی را عقل دانسته و درستی و نادرستی اعمال را به وسیله عقل قابل کشف می داند. او یک ذات‌گراست یعنی درستی و ...

[ 9 ] - مراتب خلقت از دیدگاه آیات و روایات

مطابق آیات و روایات، عالم تکوین در دو بخش عالم انوار و عالم اجسام خلق شده است. عالم اجسام متوقف و وابسته به عالم انوار و عالم انوار مدبر آن است. اولین مخلوق خداوند، نور وجودی حضرت محمد صلی‌الله‌علیه‌و‌آله است که همه چیز از آن‌پیدا شده و اصل عالم خلقت است. تعابیر مختلفی چون عقل، نور، روح و قلم درباره آن به کار رفته است. انوار حضرت امیرالمؤمنین علیه‌السلام ، فاطمه علیهاالسلام ، ائمه اطهار، انوار ...

[ 10 ] - نقد و بررسی راه‌کار «ترکِ أولی» در توجیه خطاهای انبیاء

در این مقاله به بررسی اصطلاح «ترکِ أولی» به‌ عنوان راه‌کاری برای دفاع از عصمت انبیاء در مواجهه با آیاتی از قرآن کریم که ظاهرشان بر ارتکاب معاصی توسط انبیاء دلالت دارند، پرداخته شده و پس از معناشناسی «ترکِ أولی»، این سئوال محور بحث و بررسی قرار گرفته است که آیا دلایل عقلی عصمت انبیاء با صدور ترکِ أولیٰ از انبیاء سازگار است؟ به عقیدۀ نگارنده با توجه به این‌که ترکِ أولی، نوعی خطا و لغزش است و چون دلایل...

[ 11 ] - برساخت‌گرایی اخلاقی کریستین کرسگارد

برساخت‌گرایی نظریه‌ای که احکام اخلاقی را نه امور واقعی بلکه اموری که توسط عقل عملی طی فرآیندی عقلی با توجه به مشکلات عملی پیش‌رو ساخته می‌شوند، می‌داند. کریستین کرسگارد فیلسوف معاصر آمریکایی یک برساخت‌گرای کانتی است که نظریه او در این مقاله به نقد و بررسی گذاشته می‌شود. وی مخالف واقع‌گرایی اخلاقی است. کرسگارد برساخت‌گرای افراطی است و به‌طور کلی وجود حقایق اخلاقی حتی به عنوان حقایق انتزاعی را رد...

[ 12 ] - دروغ‌گویی به بیمار با انگیزه‌ی‌ خیرخواهانه

Telling the truth to patients is a key issue in medical ethics. Today, most physicians hold that truth-telling to patients is crucial, and that lying to patients or withholding information from them is not acceptable. It seems, however, that absolute and unconditional truth-telling is not always possible, and it may not be feasible to tell some patients certain truths under some circumstances. ...

[ 13 ] - تأثیر طب سنتی بر اخلاق اسلامی

[ 14 ] - بررسی دلالت آیه «اطیعوا» بر عصمت

این مقاله در زمینة کلام اسلامی به بررسی دلالت آیة «أَطِیعُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ» (نساء /59) بر عصمت انبیاء می‌پردازد. این آیه یکی از مهم‌ترین آیات قرآنی است که از آن برای اثبات عصمت انبیاء، به ویژه نبی مکرم اسلام، و صاحبان امر استفاده شده است. استدلال به این صورت است که چون خداوند به‌طور مطلق دستور به اطاعت از رسول خود داده است، این دلالت بر عصمت او از خطا و گناه می‌کند؛ چرا که...