گونه‌شناسی آسیاب‌های قناتی نایین

Authors

  • رئیسی, مهدی مدرّس دانشگاه شهید بهشتی تهران
  • سلطانی, مهدی کارشناسی‌ارشد مرمت و احیای بناها و بافت‌های تاریخی، دانشگاه شهید بهشتی
  • فهامی, مهسا کارشناسی‌ارشد مرمت و احیای بناها و بافت‌های تاریخی، دانشگاه هنر اصفهان
Abstract:

آسیاب‌ها، این دستاوردهای معماری و مهندسی ایران، در گذشته نقش حیاتی در زندگی مردم داشته­اند‌ ولی در سال‌های اخیر در اثر برخی عوامل ‌مانند خشک یا کم آب شدن قنات‌ها و در نتیجه عدم مقرون به‌صرفه بودن، رونق خود را از دست داده­اند. این بناها به‌عنوان میراثی از دانش گذشتگان و نمودی از بهره برداری مناسب از محیط، تلفیق و تجمیعی از علوم و فنون مختلف (در زمینه­های معماری، سازه، مهندسی آب و مهندسی مکانیک و معدن) هستند. کارکرد آسیاب‌ها به‌عنوان یکی از بناهای وابسته به قنات، باعث شده که در نقطه­ای استقرار یابند  که امکان  دسترسی و استفاده از آب قنات برای آن‌ها فراهم باشد. در آسیاب آب دیده ­‌نمی‌شود امّا تجلّی نیروی آن‌را در حرکت سنگ آسیاب می‌توان دید و پیرو عملکردی بودن بنا، آب نیز تنها جنبه عملکردی خود را آشکار می‌کند. براساس پیمایش میدانی مشخّص شد در محدوده­ شهرستان نایین 12 آسیاب باقی‌مانده و تعدادی نیز بکلّی تخریب شده است لذا صرف بررسی و مستندنگاری آن‌ها ارزشمند است. لکن در آسیاب‌های نایین نوعی گونه­ گونی کالبدی ویژه مشاهده می‌شود یعنی هر آسیاب اجزاء، حجم و تناسبات خاص خود را دارد؛ حال آنکه محدوده استقرار این بناها کوچک، اقلیم این محدوده یکسان و منبع آب همه آن‌ها قنات است؛ حتّی نحوه کارکرد آن‌ها تقریباً یکسان بوده­است. سه جزء متفاوت ولی در عین حال مکمل در یک آسیاب، فضاهای معماری، کانال­های ورود و خروج آب و تنوره، اجزای سیستم مکانیکی مانند چرخاب (توربین‌، پره­ها و تبری) هستند که در آسیاب‌های نایین تنوعی جالب ­توجّه دارند. مقاله می­کوشد عوامل مؤثر بر این گوناگونی را شناسایی کند و یک گونه­شناسی از این آسیاب‌ها ارائه دهد. نتایج بررسی نشان داد که آسیاب‌های نایین بر‌اساس معیارهای معماری و موقعیت قرارگیری به 3 گونه رو زمینی، دستکند زیرزمینی و دستکند بر دیواره رسی قابل تقسیم­بندی هستند. روش پژوهش توصیفی­ـ­تحلیلی مبتنی بر مطالعات کتابخانه­ای و برداشت میدانی است. نقشه­های برداشت­ شده از آسیاب‌ها، برای اوّلین بار در این مقاله ارائه شده است.

Upgrade to premium to download articles

Sign up to access the full text

Already have an account?login

similar resources

آسیابهای قناتی یزد

آسیاب های قناتی سازه هایی احداث شده در زیرزمین هستند و به منظور تامین آرد، یکی از ضروری ترین مایحتاج مردم تلفیقی از دانش ها فنون و رموز در زمینه های مختلف اعم از معماری سازه مهندسی آب مهندسی مکانیک زمین شناسی و معدن در آنها به کار رفته است. در این پژوهش به منظور آشنایی و شناخت بیشتر این آثار ارزشمند مغفول پیمایشی در ادبیات مربوطه و تفحص در ابنیه باقی مانده در منطقه یزد و حومه صورت گرفته است.

full text

گونه شناسی آسیاب های قناتی نایین

آسیاب ها، این دستاوردهای معماری و مهندسی ایران، در گذشته نقش حیاتی در زندگی مردم داشته­اند ولی در سال های اخیر در اثر برخی عوامل مانند خشک یا کم آب شدن قنات ها و در نتیجه عدم مقرون به صرفه بودن، رونق خود را از دست داده­اند. این بناها به عنوان میراثی از دانش گذشتگان و نمودی از بهره برداری مناسب از محیط، تلفیق و تجمیعی از علوم و فنون مختلف (در زمینه­های معماری، سازه، مهندسی آب و مهندسی مکانیک و م...

full text

گونهشناسی جای‌نام‌ها در جغرافیای تاریخی ایران

نام‌ها به تأثیر از عوامل گوناگون بر یک مکان جغرافیایی اطلاق می‌شوند و ریشه در نام موضوعات گوناگون دارند. جای‌نام‌ها با هویت ملی و پیشینة تاریخی یک جامعه و سرزمین در ارتباط هستند؛ نام ها جزئیاتی از فرهنگ و تاریخ و ادبیات یک منطقه را با خود منتقل می‌کنند و مانند تحولات و رویدادهای سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی، بیان‌کنندة اهداف، گرایش‌ها، بینش، عملکرد افراد، گروه‌ها و جوامع یک سرزمین هستند. از...

full text

مطالعۀ ساختار کالبدی یخدانهای(یخچالها)شهرستان نایین

همانگونه که آب انبار برای انباشت و ذخیرۀ آب آشامیدنی مورد استفاده قرار می گرفته، یخدان یا یخچال نیز مخزنی جهت نگهداری و حفظ یخ بوده است. یخ در زمستان و در طی ماه های سرد سال تهیه شده و در طی فصول گرم تا شروع زمستان سال بعد استفاده می شد. در مناطقی که وضع اقلیم باعث می شده که برف و یخ زمستانی در ارتفاعات پایدار بماند، در فصول گرم از این ذخایر طبیعی استفاده می شد و بنای خاصی برای تولید و ذخیره یخ...

full text

مطالعۀ ساختار کالبدی یخدانهای(یخچالها)شهرستان نایین

همانگونه که آب انبار برای انباشت و ذخیرۀ آب آشامیدنی مورد استفاده قرار می گرفته، یخدان یا یخچال نیز مخزنی جهت نگهداری و حفظ یخ بوده است. یخ در زمستان و در طی ماه های سرد سال تهیه شده و در طی فصول گرم تا شروع زمستان سال بعد استفاده می شد. در مناطقی که وضع اقلیم باعث می شده که برف و یخ زمستانی در ارتفاعات پایدار بماند، در فصول گرم از این ذخایر طبیعی استفاده می شد و بنای خاصی برای تولید و ذخیره یخ...

full text

بررسی تطبیقی آرایه‌ها در مساجد جامع ورامین و نایین

هنرهای سنتی نظیر گچ‌بری، کاشی‌کاری و آجرکاری در معماری ایرانی خصوصاً در مساجد جایگاه ویژه‌ای دارند. از سویی از زمان پیدایش اسلام در ایران شاهد دگرگونی گسترده در شکل، محتوا، شیوه و محل اجرای آنها می‌توان بود. به جهت یافتن روند این تحولات، مسجد جامع نایین ـ به‌عنوان نمونه‌ای از مساجد نخستین دورۀ اسلامی ـ  با آرایه‌های باشکوه گچ‌بری و مسجد جامع ورامین ـ از یادگارهای برجامانده پس از حملۀ مغولان ـ  ا...

full text

My Resources

Save resource for easier access later

Save to my library Already added to my library

{@ msg_add @}


Journal title

volume 35  issue 156

pages  127- 146

publication date 2017-03

By following a journal you will be notified via email when a new issue of this journal is published.

Keywords

No Keywords

Hosted on Doprax cloud platform doprax.com

copyright © 2015-2023