کیفیت زندگی شهری در ایران (1385-1365)

    طرح مساله: رشد شهر و شهرنشینی بارزترین ویژگی تحولات اجتماعی ـ اقتصادی در دوره اخیر است. شهرنشینی در این دوره با چنان سرعتی افزایش یافته که بسیاری از فرصت‌ها را برای ارتقا کیفیت زندگی به شدت محدود کرده است. لذا همزمان با شهری شدن جامعه ایران، تحلیل پیامدهای آن، از جمله ارزیابی کیفیت زندگی شهری، یکی از مهم‌ترین ضرورت‌های مطالعات شهری کشور است. در این مقاله تغییرات کیفیت زندگی شهری طی دوره 1365 تا 1385 ارزیابی می‌شود.   روش: تغییرات کیفیت زندگی شهری طی دو دهه 1365 تا 1385 بر مبنای شاخص‌های عینی، نخست در قالب روندها توصیف و تبیین و سپس در مقایسه با تحولات شهرنشینی تحلیل شده است. برای این منظور تغییرات سهم و سرانه یا ضریب برخورداری جامعه شهری از شاخص‌های شش‌گانه مسکن، بهداشت، آموزش، ارتباطات، انرژی و گردشگری ارزیابی شده است. اطلاعات پایه‌ای عموماً با روش کتابخانه‌ای از منابع آماری تهیه شده و در مواردی نیز با مراجعه حضوری به سازمان‌های ذی‌ربط تکمیل شده است.   یافته‌ها: ضریب برخورداری جامعه شهری در بسیاری از شاخص‌های مسکن، آموزش،گردشگری و برخی شاخص‌های بهداشت و سلامت طی دهه 1365 تا 1385 کاهش یافته است. شاخص‌های بهداشت و سلامت (به استثنای سرانه تخت‌های بیمارستانی) در مجموع ثابت باقی مانده ولی سرانه برخورداری شاخص‌های ارتباطات و انرژی افزایش یافته است.   نتایج: کیفیت زندگی شهری در ایران به شدت از شهری شدن جامعه متاثر است. شهرنشینی کمّی سهم و سرانه بسیاری از شاخص‌های کیفیت زندگی شهری را پایین آورده، تغییرات مثبت آن را کنترل کرده و از این طریق بر جنبه‌های اجتماعی شهرنشینی تاثیرات جدی گذاشته است. در چنین شرایطی، مطالعات ارزیابی کیفیت زندگی شهری بایستی به عنوان یک ضرورت در کنار مطالعات کمّی و کالبدی شهرها، در برنامه‌های توسعه شهری در سطوح ملی و محلی مورد توجه قرار گیرد. ظرفیت و سرعت شهرنشینی در ایران باید همواره با بررسی اثرات آن بر کیفیت زندگی شهری ارزیابی شود.