کرامیان و اوضاع اجتماعی خراسان در دورۀ غزنویان

فرقۀ کرامیه که از سده سوم هجری پدیدار شد، در دوره غزنویان، تحت تأثیر عواملی چند، رشد کرد و در حیات اجتماعی خراسان تأثیر گذاشت. در این مقاله ضمن بازکاوی دلایل و عوامل رشد کرامیه، پیامدهای اجتماعی حضور آنها در خراسان در دوره غزنویان بررسی شده است. پایگاه اجتماعی کرامیان و بحران مشروعیتِ حکومت غزنوی در ابتدای قدرت‌یابی آن سلسله، زمینه همکاری میان کرامیان و غزنویان را فراهم ساخت. پیشوایان کرامی با استفاده از نهادهای اجتماعی ـ آموزشی نظیر مدرسه و خانقاه، به تبلیغ مذهب خود پرداختند و با انتشار عقاید خود در میان بازرگانان، پیشه­وران و کارگزاران حکومتی، عملاً نظام قشربندی اجتماعیِ خراسان را در هم شکسته و برای تصاحب منابع اقتصادی و اجتماعی و دست‌یابی به مناصب اداری به رقابت با پیروان سایر مذاهب و گروه­های متنفذ در خراسان پرداختند؛ این رقابت موجب شکل‌گیری نخستین محنه مذهبی در تاریخ خراسان شد.