کارکرد اجتماعی مسجد در ایران عصر آل‎بویه

مسجد به عنوان کارآمدترین نهاد عبادی ـ سیاسی در اسلام، با کارکردها و تأثیرات سیاسی و اجتماعی بسیار در جامعۀ عصر آل‎بویه (320 - 447 ق)، عملاً به عنوان نهادی تأثیرگذار در ساخت قدرت عمل می‎کرد. در این میان، کارکردهای اجتماعی مسجد غالباً مثبت و سازنده و در یک عبارت، همگرا و تعاملی بود که خود به رشد و تعالی جامعۀ ایرانی ـ اسلامی این دوره یاری رساند. در این راستا، پرسش اساسی این است که مهم‎ترین کارکردهای اجتماعی مسجد در دورۀ مورد اشاره کدام است؟ بنابراین، توصیف کارکردهای اجتماعی مسجد در عصر مذکور، همراه با بیان علت‎ها و تبیین چرایی‎ها و چگونگی‎ها و در نتیجه شناخت کامل‎تر از یک تحول تاریخی، مورد توجه بوده‎است. یافته‎های پژوهش حاکی از آن است که این بنای الهی با توجه به فقدان دانشگاه به مفهوم امروزی، بار اصلی رشد علمی جامعه را به دوش می‎کشید. علاوه بر آن، مسجد محل اسکان و سرپناه مستمندان و یا مسافران بود. به لحاظ تبلیغی نیز مسجد در اجتماع عصر بویهی به عنوان مهم‎ترین کانون اطلاع‎رسانی حکومتی و مردمی و نیز محل اعتراضات عمومی بسیار مؤثر عمل می‎کرد. کارکردهای متعدد دیگری چون کارکرد قضایی با نمونه‎های بسیار از این دوره، همگی بر اهمیت و جایگاه والای این نماد معماری اسلامی در سرنوشت و زندگی مسلمانان دلالت دارد. روش تحقیق مورد استفاده در این پژوهش توصیفی ـ تبیینی و از جنس تبیین‎های کارکردی است.