کارکردهای معنایی و دستوریِ حرف اضافۀ «از» در زبان فارسی

با آنکه حروف‌اضافه به طبقۀ بسته‌ای از واژه‌ها تعلق دارند، اما چندمعنا بودنِ آنها سبب می‌شود تا کارکردهای معنایی و دستوریِ آنها متنوع باشد. این پژوهش با رویکردی پیکره‌بنیاد به بررسیِ توصیفیِ کارکردهای دستوری و معناییِ حرف اضافۀ «از» در زبان فارسی پرداخته‌است. برای این منظور، «پیکرۀ گزاره‌های معنایی زبان فارسی» مورداستفاده قرار گرفته است. در این پیکره که حجمی بالغ بر سی هزار جمله دارد و روابط محمول-موضوع و افزوده‌های مختلف در آن مشخص شده است، حرف اضافۀ «از» حدود یازده‌هزار و سیصدبار بسامد وقوع دارد. بررسی‌های پیکره‌بینادِ این پژوهش نشان می‌دهد که گروه حرف اضافه‌ایِ «از»، در ساختمان درونیِ جملاتِ زبان فارسی، به‌طور کلی هفت نقش دستوریِ متمایز دارد: 1- سازۀ موضوع است؛ 2- افزوده است؛ 3- بخشی از ساختمان فعل است، 4- وابستۀ هستۀ اسمی یا صفتی است، 5- در ساخت مقایسه به‌کار می‌رود؛ 6- در ساختمان جزئی‌نماها به کار می‌رود؛ 7- نقش‌نمای گفتمانی است. با توجه به چندمعنا بودنِ حرف اضافۀ «از»، در هریک از نقش‌های مورداشاره (به‌خصوص در نقش موضوع و افزوده)، دسته‌بندی‌های معناییِ متنوعی می‌توان درنظر گرفت. گروه حرف اضافه‌ایِ «از»، در جایگاه موضوع، می‌تواند «پذیرا»، «بهره‌ور»، «محرک»، «تجربه‌گر»، «دربارگی»، «منشأ»، «مبدأ»، «مسیر» و «مقدار» باشد. در جایگاه افزوده، حرف اضافۀ «از»، می‌تواند مفهوم «زمان»، «ابزار»، «روش»، «علت» و «مکان» را منتقل کند.