چهره‌نگاری سلجوقی؛ تداوم فرهنگ بصری مانوی

حکومت سلجوقیان با گسترش قلمرو سرزمین ایران و تکامل شعر و هنر یکی از درخشان‏ترین ادوار تاریخ هنر، فرهنگ و تمدن ایران است. در عصر شکوفایی سلجوقیان، تاثیر رویکرد زیبایی‏شناسی ایرانی ـ اسلامی نه تنها بر هنر سلجوقی بلکه در تمدن اسلامی شاکله‏ای از سنت‏های تصویری و مفهومی را فراهم آورد که بسیاری از آثار برجسته‏ی هنری، حتی در دوره‌های بعد، تحت تاثیر آن قرار گرفتند. در آغاز ظهور اسلام، هنر نگارگری ایران به دلیل ممانعت‏های تصویری موجود به سمت نقوش انتزاعی، هندسی و گیاهی متمایل گشت. بررسی و تحقیق نگاره‏های موجود در آثار سفالی و فلزی دوره‏ی سلجوقیان حکایت از آن دارد که به‌رغم ممنوعیت‏های تصویری حاکم در آن زمان به شیوه‌ای ظهور کرد، که باز تولید سنت‏ نگارگری مانوی محسوب می‌شود. چهره‌نگاری‌های سلجوقیان تحت تاثیرکدام فرهنگ بصری بوده است؟ یا الگوی هنری چگونه بر آن سایه افکنده؟ پژوهش حاضر به بررسی تطبیقی26 نمونه از آثار برجای مانده از دو دوره‏ی هنری ایران؛ مانویان و سلجوقیان می‏پردازد و به دنبال اثبات این فرضیه است که شیوه‏های صوری و الگوهای چهره‏نگاری در نگاره‏های مانویان، مجدداً در نگاره‌ها و آثار هنری سلجوقیان نمود پیدا کرده است. در این مقاله، مطالب به طریق اسنادی و کتابخانه‏ای گردآوری و با روش تحلیلی و توصیفی ـ تاریخی بررسی شده است. شناخت اشتراکات موجود میان هنر نگارگری به ویژه چهره نگاری مانویان و سلجوقیان از اهداف این پژوهش است.