چالش‌های شناختی در غزلیّات سعدی

یکی از مقولاتی که در سروده­ها بحث­ برانگیز است، اعتقاد سراینده به جبر و اختیار است. از آن­جاکه شاعر گاهی خود را جبری معرفی می­کند و گاهی قایل به اختیار است، نتیجه­گیری را دشوار می­کند. امروزه روان­شناسان شناختی با تکیه بر سبک­های اسنادی، دوگانگی تفکر شاعران را توضیح می­دهند. از دید روان­شناسان، آن­که قایل به جبر است دارای مکان کنترل بیرونی( External control )، و آن­که قایل به اختیار است، دارای مکان کنترل درونی(Self control ) است. در این جستار با استفاده از نظریه سبک­های اسنادی، سروده­های مبتنی بر جبرگرایی و اختیارگرایی سعدی کاویده می­شود تا مکان کنترل         ( Locus of control )سعدی آشکار شود و نه باور او به نحله کلامی خاص. سپس رابطه بین مکان کنترل و شناخت معیوب در سروده‌ها بر اساس نظریه خطای شناختی              (Cognitive errors ) در روان­شناسی بررسی می­شود. در این مقاله سعدی دارای مکان کنترل درونی تشخیص داده شده است. خطاهای شناختی موجود در ابیات نیز به دو خطای تفکر دو مقوله­ای(Thinking of the two categories) و فاجعه‌سازی ( Catastrophising) محدود می­شود که از آن­ دو با عنوان چالش­های شناختی نام برده شده است.