پیوند بانوگشسپ‌نامه با متون پهلوانی و دورۀ سرایش آن

بانوگشسپ‌نامه منظومه‌ای است پهلوانی در بیش از هزار بیت در ذکر دلاوری‌های بانوگشسپ، دختر رستم. دربارۀ گویندۀ این منظومه، فعلاً اطّلاعی نداریم؛ امّا پژوهشگران دربارۀ سدۀ سرایش آن بحث‌هایی کرده و حدس‌هایی زده‌اند. شماری از محقّقان، منشأ روایات بانوگشسپ‌نامه را متون پیش از اسلام می‌دانند و ظاهراً بر همین اساس، سدۀ سرایش آن را قرن پنجم نوشته‌اند؛ امّا برخی دیگر به دلیل آنکه در کتاب مجمل‌التّواریخ، که از شماری متون پهلوانی قدیم یاد می‌کند، ولی نامی از بانوگشسپ‌نامه نمی‌برد، بر آن‌اند که این منظومه متعلّق به سدۀ ششم است و برای اثبات فرضیّۀ خود دلایلی نیز آورده‌اند. در تازه‌ترین و علمی‌ترین پژوهش‌ها، دورۀ سرایش بانوگشسپ‌نامه، به سده‌های هفتم و هشتم هم رسیده است. از دیگر نکته‌های بحث‌برانگیز دربارۀ منظومۀ بانوگشسپ‌نامه که آغاز و انجامی ندارد، این است که در اصل متعلّق به منظومۀ بزرگ‌تری از جمله فرامرزنامۀ کوچک است. در این مقاله، نخست، با توجّه به دلایلی مانند وجود ابیاتی از دیگر منظومه‌های پهلوانی در بانوگشسپ‌نامه، ارتباط ابیات پایانی تهمینه‌نامه با آغاز بانوگشسپ‌نامه و همچنین داشتن شماری مضامین داستانی عامیّانه که در طومارهای نقّالی هم دیده می‌شود، نشان می‌دهیم که دورۀ سرایش بانوگشسپ‌نامه متأخّرتر از زمانی است که تاکنون تصوّر می‌شده است. سپس با بررسی و تطبیق مضامین داستانی آن با متون عامیّانه، خواهیم گفت که بلکه منشأ روایت‌های بانوگشسپ‌نامه، روایات شفاهی و عامیّانه است و برخلاف تصوّر رایج، هیچ قدمت و اصالتی ندارد.