پژوهشی درباره سیف‌الدین بیتکچی دیوانسالار مسلمان دوره هلاکو (آخرین کارگزار الوس جوچی در ایران)

پژوهشی درباره سیف‌الدین بیتکچی دیوانسالار مسلمان دوره هلاکو (آخرین کارگزار الوس جوچی در ایران)[1] هوشنگ خسروبیگی[2] یزدان فرخی[3] چکیده با حمله گسترده مغول به سرزمین‌های اسلامی‌و سقوط حکومت‌های مسلمان، تشکیلات اداری این حکومت‌ها نیز به یک باره فرو ریخت. با این حال کارگزاران مسلمان بازمانده از این حکومت‌ها توانستند به تدریج جایگاه خود را در تشکیلات اداری مغول‌‌ها باز یابند. در این میان حضور سیف‌الدین بیتکچی کارگزار مسلمان برکای خان فرمانروای مسلمان الوس جوچی از موضوعات مهم در تحولات دیوانسالاری مغول‌‌ها در ایران محسوب می‌شود. چگونگی برآمدن سیف‌الدین در تشکیلات اداری هلاکو و اشاره‌های مبهم و اجمالی و مسکوت گذاشتن دلایل سقوط وی از مقام ارشد دیوانی هلاکو و به یاسا رسیدن او در آستانه لشکرکشی تدافعی هلاکو در مقابل قلمرو برکای خان، مسأله‌ای است که علاوه بر قصور منابع، بی‌توجهی محققان تاریخ را نیز به همراه داشته است. در این پژوهش تلاش شده است تا با بررسی و بازبینی شواهد پراکنده موجود در مورد سیف‌الدین بیتکچی، رویداد‌های مرتبط با جریان تحولات دیوانی و سیاست‌های منطقه‌ای هلاکو در این روزگار مورد ارزیابی قرار گیرد. این پژوهش نشان می‌دهد که کشته شدن سیف‌الدین بیتکچی به عنوان دیوانسالار مسلمان و هم سو با سیاست‌های الوس جوچی به رهبری برکای خان، در واقع روند و شروع تازه‌ای برای تشکیلات اداری و استقلال اداری دیوانسالاری مغول‌‌ها به رهبری هلاکو خان از الوس جوچی یا اردوی زرین بوده است.   [1]. تاریخ دریافت22/5/91، تاریخ پذیرش5/8/91. [2]. استادیار دانشگاه پیام نور، گروه تاریخ، ایران[email protected] [3]. استادیار دانشگاه پیام نور، گروه تاریخ، ایران.  [email protected]