پویایی عناصر غذایی در باران، تاج‎بارش و لاشریزه درختان ممرز در جنگل‎های خزری شمال ایران (مطالعه موردی: جنگل شصت کلاته گرگان)

سابقه و هدف: چرخه عناصر غذایی در جنگل، ارتباط تنگاتنگی به چرخه هیدرولوژیکی دارد زیرا آب به عنوان حلال اصلی و انتقال عناصر غذایی از تاج و لاشریزه به خاک می‎باشد. هدف از این پژوهش بررسی تغییرات ماهانه و سالانه سدیم، پتاسیم و کلسیم در آبشویی تاج و لاشریزه گونه ممرز (Carpinus betulus L.) در طول سال و مقایسه آن‎ با عناصر غذایی موجود در آب باران در توده آمیخته می‎باشد. مواد و روش‎ها: این تحقیق از تاریخ بهمن 1390 تا تاریخ بهمن 1391 در توده آمیخته‎ای در جنگل شصت‎کلاته (جنگل پژوهشی دانشگاه گرگان) انجام گرفت. در منطقه مورد مطالعه در یک مساحت 5000 متر مربعی، 3 درخت نمونه سالم، با تاجی متقارن و آزاد و تنه‎ای متقارن، برای بررسی مشخصه‎های شیمیایی تاج‎بارش و آبشویی لاشریزه، انتخاب شد. نمونه‏های باران، آبشویی تاج و لاشریزه، به مدت یک سال، بعد از هر بارندگی جمع‎آوری شد. ظروف جمع‎آوری بعد از هر باران بلافاصله خالی و قبل از جایگذاری، با آب دوبار تقطیر شستشو شد. برای تجزیه محتوی شیمیایی آبشویی تاج، لاشریزه و باران، نمونه‎ها به آزمایشگاه دانشگاه علوم کشاورزی گرگان انتقال و در دمای 4 درجه سانتی‎گراد نگهداری شد. غلظت عناصر سدیم، پتاسیم و کلسیم با استفاده از دستگاه فلیم فتومتری اندازه‎گیری شد. جهت بررسی مقدار عناصر آب‎شویی شده در تاج و لاشریزه در مقایسه با آب باران و همچنین بررسی تغییرات ماهانه عناصر آبشویی شده در طول سال، به‎ترتیب از آنالیز آماری تی تست و آنالیز واریانس یکطرفه در سطح احتمال 95 درصد استفاده شد. یافته‎ها: نتایج نشان داد میزان آبشویی عنصر سدیم در تاج‎بارش با مقدار 37/116 کیلوگرم در هکتار در سال و عناصر سدیم و پتاسیم در آبشویی لاشریزه (79/78 و 45/158 کیلوگرم در هکتار در سال) به‎طور معنی‎داری کمتر از مقادیر سدیم و پتاسیم در آب باران با مقادیر 82/172 و 72/217 کیلوگرم در هکتار در سال بود. همچنین میزان آبشویی عناصر در آبشویی تاج و لاشریزه در ماه‎های مختلف در طول سال، بطور معنی‎داری متفاوت بود. بیشترین مقدار آبشویی عناصر سدیم، پتاسیم و کلسیم در تاج بارش با مقادیر به‎ترتیب 51/24، 30/58، 14/3 کیلوگرم در هکتار و سدیم (93/19 کیلوگرم در هکتار) و کلسیم (17/4 کیلوگرم در هکتار) در آبشویی لاشریزه در ماه مهر بود. همچنین کمترین میزان آبشویی عناصر سدیم، پتاسیم و کلسیم در دو لایه تاج (84/0، 22/3 و 15/0 کیلوگرم در هکتار) و لاشریزه (45/0، 52/0 و 03/0 کیلوگرم در هکتار) در ماه شهریور مشاهده شد. نتیجه‎گیری کلی: در طول این فرایند پیچیده مشخص شد در مبادله عناصر در تاج حین بارش، تاج گونه ممرز بر خلاف انتظار تمایل کمتری به انتشار عناصر از بافت‎های شاخ و برگ خود و آبشویی آن دارد و بیشتر تمایل دارند عناصر را از آب باران جذب نموده و بخشی از نیاز غذایی خود را از این طریق برطرف نمایند.