واکاوی قرارداد 1237ﻫ ایران ـ انگلستان

در پی گرفتاری‏‏های ایران در جنگ با روسیه، حکومت انگلیسی هند برای آنکه کنترل منطقة خلیج فارس را به دست بگیرد و شیخ‌نشین‏ها را نیز به تابعیت خود درآورد، در سال 1820م برای مبارزه با دزدی دریایی قراردادی با شیخ‌های عرب منعقد کرد که به قرارداد اساسی معروف شد. انگلیسی‌ها در این قرارداد برخلاف تعهدهای پیشین خود با ایران در عهدنامه‌های مفصل و مجمل، شیخ بحرین را نیز وارد کردند. اعتراض‌های ایران از طریق حاکم شیراز، حسینعلی میرزا فرمانفرما به انعقاد قراردادی در سال 1237ﻫ/1822م میان او و بروس، نمایندۀ انگلستان مقیم بوشهر منجر شد. در این قرارداد که موضوع اصلی این پژوهش است، دولت انگلستان بر حق حاکمیت ایران بر بحرین صحه گذاشت، اما پس از مدتی حکومت انگلیسی هند از اجرای مفاد آن سر باز زد و به بهانه‌هایی آن را بی‌اعتبار دانست. به‌علاوه، این قرارداد یکی از سندهای مهمی بود که ایران برای اثبات ادعای خود دربارۀ حق حاکمیت بر بحرین در قرن نوزدهم و بیستم به آن استناد می‌کرد. این پژوهش در پی روشن کردن آن است که آیا این اقدام انگلیسی‌ها اشتباهی سیاسی بود یا راهبردی موقت برای برون‌رفت از مشکلاتی که در آن برهۀ زمانی با آن درگیر بودند.