واکاوی عوامل موثر بر ویرانی ارجان پس از چندین قرن رونق و شکوفایی

چکیده ارجان یکی از مهمترین کوره‌های ایالتی دوره ساسانی در جنوب‌غربی ایران بود که در دوران اسلامی نیز رشد و گسترش مضاعفی یافت. سلسله‌هایی چون صفاریان، آل‌بویه، سلجوقیان و اتابکان براین منطقه حکمرانی نمودند. اعراب مسلمان طی سالهای18تا23ه.ق تمامی منطقه ارجان و رستاق‌های وابسته به آن را فتح نمودند. در این منطقه مذاهبی چون زرتشتی، مسیحیت و صابئی بیشترین جمعیت از ساکنان را به خود اختصاص دادند. پس از ورود اسلام به منطقه ارجان، فرقه‌گرایی مذهبی به اوج رسید و اسماعیلیان، خوراج، شیعه اثنی‌عشری و فرقه‌های چهارگانه اهل سنت نیز به مذاهب و ادیان قبل از اسلام اضافه شدند. ارجان پس از قرنها شکوفایی و رونق سرانجام میان قرون ششم و هفتم ه.ق از رونق افتاده و متروک گردید. دلایل عمده‌ای براین ویرانی موثر بوده که این عوامل به دو دسته طبیعی و انسانی تقسیم می‌شوند. عوامل طبیعی شامل زلزله‌های پیاپی، قحطسالی و بیماریهای همه‌گیر و عوامل انسانی که بسیار مهم‌تر از عوامل طبیعی بوده‌‌اند عبارتند از منازعات مداوم میان مدعیان حکمرانی، حضور قلاع متعدد اسماعیلیه ( و تمامی امور مربوط به این قلاع از جمله غارت، ناامنی جاده‌ها، اسارت ساکنین منطقه)، مهاجرت-های متعدد بین‌المللی و نحله‌های فکری-اعتقادی متعدد و در نهایت تغییرات اساسی در جغرافیای سیاسی-اداری ایالات فارس و خوزستان که منجر به حذف نام ارجان گردید، از عمده‌ترین دلایل ویرانی و متروک گردیدن شهر یاد شده به شمار می‌روند.