واکاوی عملکرد سیاسی ـ نظامی احمدشاه دُرّانی و پیامدهای‌آن

واکاوی عملکرد سیاسی ـ نظامی احمدشاه دُرّانی و پیامدهای‌آن[1] جواد موسوی دالینی* چکیده احمدشاه دُرّانی (1134 - 1186ق/ 1722 - 1772م) ـ پایه‌گذار سلسلۀ درانی ـ از خلأ قدرتی که با قتل نادر‌شاه پدید آمد، بهره برد. وی با پشتیبانی قبایل پشتون و تشکیل لویی‌جرگه، تصرف خزانۀ نادرشاه و نابسامانی سلطنت گورکانیان هند فرصت یافت دولت نوپای‌ درانی را استحکام بخشد. در همین راستا، شاه ابدالی با ایجاد وحدت سیاسی، تشکیلات لازم را برای افغانستان مستقل فراهم کرد و به نام خود سکه زد. احمدشاه ذوق ادبیات و شعر نیز داشت و از این حیث به سلاطین گورکانی هند شبیه بود. یافته‌های پژوهش حاکی از این است که احمدشاه در آغاز، اندیشۀ جدا ساختن افغانستان از ایران را در سر نمی‌پرورانید و می‌خواست همچون پادشاهان سلسله‌های مختلف بر تمامی یا بخشی از قلمرو تاریخی ایران حکم‌رانی کند؛ اما وجود شرایط خاص سیاسی و اجتماعی، بعدها او را به راهی کشانید که سرانجام آن، چیزی جز جدایی افغانستان و ایران از یکدیگر نبود. افزون بر این، عملکرد سیاسی و نظامی و مرگ احمدشاه برای انگلیسی‌ها که در حال افزایش نفوذ خود در هند بودند، فرصتی مطلوب ایجاد کرد. نوشتار حاضر بر آن است که ابتدا به معرفی اجمالی ابدالی‌ها، مراحل قدرت‌گیری احمد‌خان درانی و الگوگیری وی از نادرشاه افشار در کسب مشروعیت را مورد تبیین و تحلیل قرار دهد؛ سپس تلاش شاه درانی را برای تصرف ایران و هند و پیامد عملکرد وی در حملات متعدد به هندوستان واکاوی کند. این پژوهش به شیوه توصیفی ـ تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانه‌ای سامان یافته است.   [1]. تاریخ دریافت 10/08/93؛ تاریخ پذیرش 17/12/93. * استادیار دانشگاه شیراز، گروه تاریخ، شیراز،‌ ایران. [email protected]