هنجارگریزی معنایی قرآن در شعر محمد عفیفی‌مطر

چکیده قرآن کریم و مفاهیم ارزنده و والای آن، همواره حضوری چشمگیر در آثار و نوشته‌های شاعران و ادیبان در هر دوره از زمان داشته است. متن قرآن و زیبایی‌های به­کاررفته در آن به­گونه‌ای است که قرآن را از انحصار به دوره‌ای مشخص، خارج می‌سازد؛ از این‌رو ادیبان و شاعران، پیوسته توجه ویژه‌ای به ساختار بی‌نظیر آیات و نکات بلاغی نهفته در متن آن داشته‌ و کوشیده‌اند تا با پیوند کلام خود به کلام الهی، بر انسجام سخن خویش بیفزایند.  محمد عفیفی­مطر ازجمله شاعران معاصر عرب است که در سروده‌های خویش، متأثر از قرآن کریم و آیات الهی است و در بیشتر موارد، جنبه‌های ادبی آیات را با متون شعری خود درهم آمیخته و تصاویری بدیع، فراروی مخاطب خویش قرار می‌دهد. وی نیز مانند بسیاری از شاعران گذشته و معاصر با الهام‌گیری از ساختار و ظرافت‌های به­کاررفته در بافت روایی آیات و نیز متأثر از حافظه­ی ذهنی خود، در سرودن اشعار خویش در تعامل و ارتباط مستقیم با قرآن کریم است. تأمل در دیوان عفیفی‌مطر، گویای حضور گسترده‌ی آیات و واژگان قرآنی در متن شعری مطر است که در بیشتر نمونه­ها، بلاغت قرآن و آرایه­های به­کاررفته در آن را در کلام خود به تصویر می‌کشد. آنچه در این مقاله بدان پرداخته می‌شود، بررسی نمونه‌های بلاغی قرآن در سروده‌های محمد عفیفی‌مطر از دیدگاه قواعد هنجارگریزی معنایی (استعاره، کنایه، تشبیه و مجاز) است. براین اساس، استفاده­ی شاعر از زیبایی‌های بلاغی آیات قرآن در قالب محورهای جانشینی و هم‌نشینی ارزیابی می‌شود.