هنجارگریزی آوایی در مثنوی های سنایی

پژوهش حاضر بر آن است که  خصیصه‌های زیبایی‌شناختی را در مثنوی‌های سنایی از حیث فنون آوایی بررسی کند؛ بدین منظور، از نظریات نوین زبان‌شناسی و ادبی مناسب با اثر بهره جسته‌ است. نظریة هنجارگریزی یکی از این نظریات ادبی است که نخستین بار «لیچ» آن را ارائه کرد. هنجارگریزی از مهم­ترین عوامل پیدایش سبک ادبی است. در این تحقیق، برای رسیدن به پاسخ این پرسش که سنایی چگونه هنجارگریزی آوایی را ابزاری برای آفرینش ادبی قرار داده است، مثنوی­های او، شامل حدیقهًْ­الحقیقه، سیرالعباد، عقل­نامه، عشق­نامه، سنایی­آباد، تحریمهًْ­القلم، طریق­التحقیق و کارنامة بلخ بر پایة این نظریه بررسی شده است. در این بررسی، این مثنوی­ها از لحاظ انواع زیرمجموعه­های هنجارگریزی آوایی، مانند ابدال، اشباع، تخفیف و ... سنجیده شد. بر پایۀ نتایج تحقیق، می‌توان گفت که سنایی از این توانایی زبان برای زیبایی شعر خویش بهره برده ­است. افزون بر این، سنایی صرفاً بنابر ضرورت وزنی دست به هنجارگریزی نزده ‌است، بلکه گاهی هنجارگریزی را برای ایجاد صنایع بدیعی‌، مانند سجع، جناس و ... به کار برده و زیبایی‌های ادبی آفریده ­است. بر اساس یافته‌های این پژوهش، در اشعار سنایی، پربسامدترین هنجارگریزی آوایی، فرآیند تخفیف و کم­بسامدترین آن، فرآیند تشدید است. همچنین، به نسبت تعداد ابیات هر مثنوی، مثنوی عقل‌نامه بیشترین و مثنوی حدیقه کمترین هنجارگریزی آوایی را در خود داشته‌اند.