همنشینی آب، گیاه و نظرگاه، به دنبال کهن‌الگوی باغ ایرانی

علی‌رغم مطالعات بسیار در مورد باغ ایرانی و وجوه مختلف آن خصوصاً در دهه‌های اخیر، ابعاد ناشناخته و مورد اختلاف در باب دلایل شکل‌گیری و هندسه باغ بسیار زیاد است. در این بین الگوی چهارباغ، که باغ را حاصل دو محور متعامد با وجود کوشکی در محل تقاطع می‌داند، با استناد به برخی شواهد چون نقوش برجسته چلیپایی و توصیف از بهشتی که آدم ابوالبشر از آن رانده شده‌است، به عنوان کهن الگوی باغ ایرانی معرفی شده‌است. در سال‌های اخیر این تفکر توسط برخی از محققین مورد نقد قرار گرفته‌است. در واقع، وجود الگوهای مختلف برای یک پدیده مانند باغ ایرانی نشان از ناتوانی پاسخگویی یک الگوی شکلی ثابت برای آن پدیده است، لذا شایسته است تلاش‌ها در جهت کشف الگوی پنهانی باشد که بتواند انواع گونه‌های شکلی را تولید نماید. مقاله با سوال از چگونگی شکل‌گیری رابطه انسان، آب و درخت در باغ ایرانی به دنبال یافتن کهن الگویی برای باغ ایرانی است که توجیه‌کننده انواع فرم‌های توسعه‌یافته باغ ایرانی نیز باشد. هدف غایی این نوشتار به دنبال معرفی الگوی پنهان باغ ایرانی از ورای بررسی رابطه انسان، آب و درخت در نمونه‌ها و فرم‌های متنوع باغ ایرانی است. نتایج تفحص در عناصر باغ ایرانی، نحوه استفاده از فضاهای آن و زیبایی‌شناسی خاص ایرانی، حاکی از وجود و تکرار الگوی سه‌گانه آب، گیاه و نظرگاه در باغ ایرانی است که تلاش در همه گونه‌های کالبدی بهره‌مندی از منظر آب و گیاه، به عنوان مهمترین عناصر طبیعی، از روی مکانی به عنوان نظرگاه است.