نگرشی بر نقش صنیع‌الدوله در نوسازی صنایع و استقرار نظام پارلمانی

در عصر ناصری، گسترش روابط با غرب نه‌تنها راهی برای ورود افکار و فنّاوری‌های تازه به ایران گشود، که فرایند چالش‌های سیاسی ـ اقتصادی این دوره در انقلاب مشروطه نمود ‌یافت. در این میان، گذشته از تلاش روشن‌فکران غیر‌حکومتی در اصلاح ساختار سیاسی، در طیف حکومتی نیز ضرورت اصلاحات دل‌مشغولی گروهی از دولت‌مردان به‌شمار می‌رفت. بر این اساس، نقش مرتضی‌قلی ‌خان صنیع‌الدوله از دو رویکرد اهمیت داشت: وجاهت فرهنگی - سیاسی خاندان هدایت و از دیگر سو آشنایی با ساختارهای جدید غرب در عرصه‌های صنعتی و فکری. از این‌رو، چنانچه در عصر ناصری و تا پیش از وقایع مشروطیت، صنیع‌الدوله به بازسازی صنایع یا نمودی از اصلاحات توجه کرد، در حوادث آتی نیز با همیاری طیف اعتدالی مجلس، نقش شایان توجهی در استقرار نظام پارلمانی داشت.