نگاهی انتقادی به سرنوشت ترجمة منطق‌الحمار اعتمادالسلطنه

در دوران قاجار، در ‌پی آشنایی ایرانیان با ادب و فرهنگ سایر ملل، ترجمة آثار ادبی رونق گرفت و به غنای زبان و ادب فارسی افزود. منطق‌الحمار (خرنامه)، از ترجمه‌های ادبی این عهد، در اصل به زبان فرانسوی نوشته شده و ترجمة آن، در اغلب منابع، به اعتمادالسلطنه (1259 - 1313‌ ق) نسبت داده شده است که بر زبان فرانسوی تسلط داشت و آثاری از آن زبان به فارسی ترجمه کرده بود. در دوران قاجار، ترجمة آثار ادبی اروپایی از زبان ترکی متداول بود و در اغلب این ترجمه‌ها، برای حفظ اصالت اثر، به زبان واسطه اشاره‌ای نمی‌شده است. از آن‌جا که آثار ترجمه‌ای معمولاً رگه‌ها و تأثیراتی از زبان مبدأ با خود دارند، در این مقاله با بررسی سبک نوشتاری خرنامه (ساختار و کاربرد واژگان و تعبیرها و جمله‌ها) نشان داده شده که اثر از زبان ترکی به فارسی ترجمه شده است نه از اصل فرانسوی آن. رگه‌هایی از سبک‌های گوناگون نثر که پس از ترجمه، برای آرایش و تزیین و افزودن مطالب انتقادی به آن راه‌ یافته نیز نشان داده شده است. این موارد خط‌مشی دارالترجمة ناصری را در ترجمة آثار ادبی نشان می‌دهد. ترجمه‌های ادبی گروهی انجام می‌گرفته و اثر را چندین بار نویسندگان و ویراستاران بررسی و ویرایش کرده‌اند.